رسالة توضيح المسائل: العبادات و المعاملات، اثر آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، رساله توضیح المسائل ایشان به زبان عربی است که در قالب کتابی یک جلدی چاپ شده است. در این رساله مانند سایر رساله‌های توضیح المسائل، به مسائل شرعی فرعی، از بحث اجتهاد و تقلید تا دیات و مسائل متفرقه پرداخته شده است. در پایان کتاب، نگاهی اجمالی بر زندگی آیت‌الله مکارم انداخته شده است و مختصری از زندگی سیاسی و علمی و خدمات او و مجموعه آثارش، ارائه شده است. نسخه فارسی این اثر توسط ناشر همین کتاب (انتشارات مدرسة الإمام أميرالمؤمنين) در سال 1384ش، چاپ شده است.
رساله «توضیح المسائل» که متن نخستین آن توسّط چند تن از فضلاى حوزه علمیه قم در عصر مرحوم آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى – قدّس‌سرّه – بر طبق فتاواى ایشان تنظیم شد، گام مؤثّرى در طریق واضح ساختن احکام فقهى، براى اوّلین بار، جهت عموم مردم بود؛ چراکه هم اصطلاحات پیچیده مخصوص فقه که رساله‌هاى پیشین مملوّ از آن بود، در توضیح المسائل وجود نداشت و هم جمله‌بندى‌ها ساده و روشن و درعین‌حال دقیق و منسجم بود و به همین دلیل، اثر عمیقى در رغبت اقشار متدین نسبت به فهم مسائل دینى گذاشت.
بعد از «معظّم‌له»، مراجع بزرگ دیگر – كثّر اللّه أمثالهم – نیز از آن متن استفاده کرده، با داخل نمودن فتاواى خود در متن مزبور، همان سنّت پسندیده را تعقیب کردند.
امّا ازآنجاکه جمله‌بندى‌هاى کتاب براى فتاواى مرحوم آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى تهیه شده بود، با مرور زمان و تلفیق با فتاواى بزرگان دیگر، ناهماهنگى‌هایى در آن به وجود آمد و سلاست و انسجام نخستین را از دست داد، تا آنجا که در این اواخر، قسمت قابل توجّهى از «توضیح المسائل» دوباره شکل پیچیده به خود گرفت و فهم آن براى بعضى مشکل شد، حتّى در بعضى از موارد، شاید تناقض‌هایى در آن به وجود آمد.
از سوى دیگر مشغله زیاد مراجع بزرگ، غالباً به آنها اجازه نمى‌داد که خودشان شخصاً تمام مسائل «توضیح المسائل» را بر فتاواى خود تطبیق کرده و تغییرات لازم را در عبارات انجام دهند و این کار احیاناً زیر نظر فرد یا جمعى از فضلاى مورد اعتمادشان انجام مى‌شد و پیداست که طرز کار و دقّت این فضلا با خود مراجع فرق بسیار داشت؛ هرچند هر دو از نظر شرعى حجّت بود.
از این گذشته، تغییرات تند و سریع جامعه سبب مى‌شد مسائلى که از محلّ ابتلا خارج شده بود و هنوز در آن به چشم مى‌خورد، از توضیح المسائل خارج گردد و در عوض مسائل مهمّ مورد ابتلا و حاجت به آن افزوده شود، تا جوابگوى نیازهاى مردم مسلمان در مسائل فقهى باشد. در رساله حاضر این مشکلات بحمد اللّه برطرف گشته و توضیح المسائل به طرز شایسته‌ترى عرضه شده است؛ زیرا:
اوّلاً: با اصلاح کامل عبارات و بازنگرى دقیق، سلاست و انسجام و هماهنگى به توضیح المسائل بازگشته است.
ثانیاً: حضرت آیت‌اللّه‌العظمى مکارم شیرازى شخصاً بر تمام مسائل نظارت داشته و متون «توضیح» را با فتاواى خودشان که در «تعلیقات عروة الوثقى» آمده، تطبیق نموده و مسائلى را که در عروه نبوده، بر آن افزوده‌اند و تمام عبارات را اصلاح کرده‌اند.
ثالثاً: مسائل غیر مورد ابتلا، از آن حذف و مسائل مورد حاجت به آن افزوده شده است و إن‌شاءاللّه به‌صورتى درآمده که نفع آن عام و بهره‌گیرى از آن براى همه آسان‌تر باشد»
با توجه به تقدم زمانی نسخه عربی کتاب، یعنی چاپ آن در سال 1380ش و چاپ دومش در سال 1424ق، این نسخه اصل قرار داده شده، ولی نسخه فارسی این اثر نیز با همان مقدمه عربی موجود است که در سال 1384ش، توسط مدرسة الإمام علي بن أبي‌طالب به چاپ رسیده است.
