(مسأله 2380): اگر انسان با کسى به این قسم معامله کند که درختهاى میوه اى را که میوه آن مال خود او است، یا اختیار میوه هاى آن با او است تا مدت معینى به آن کسى واگذار کند که تربیت نماید. و آب دهد و به مقدارى که قرار مى گذارند از میوه آن بردارد، این معامله را مساقات مى گویند.
(مسأله 2381): معامله مساقات در درختهائى که میوه نمى دهد مثل بید و چنار صحیح نیست و در مثل درخت حنا که از برگ آن استفاده مى کنند اشکال دارد اگر چه صحت آن خالى از قوت نیست.
(مسأله 2382): در معامله مساقات لازم نیست صیغه بخوانند بلکه اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را واگذار کند و کسى که کار مى کند به همین قصد مشغول کار شود، معامله صحیح است.
(مسأله 2383): مالک و کسى که تربیت درختها را به عهده مى گیرد، باید مکلف و عاقل باشند و کسى آنها را مجبور نکرده باشد و نیز مالک باید سفیه نباشد یعنى مال خود را در کارهاى بیهوده مصرف نکند.
(مسأله 2384): مدت مساقات باید معلوم باشد و اگر اول آن را معین کنند و آخر آن را موقعى قرار دهند که میوه آن سال به دست مى آید صحیح است.
(مسأله 2385): باید سهم هر کدام نصف یا ثلث حاصل، و مانند اینها باشد و اگر قرار بگذارند که مثلاً صد کیلو از میوه ها مال مالک و بقیه مال کسى باشد که کار مى کند معامله باطل است.
(مسأله 2386): باید قرار معامله مساقات را پیش از ظاهر شدن میوه بگذارند و اگر بعد از ظاهر شدن میوه و پیش از رسیدن آن قرار بگذارند پس اگر کارى مانند آبیارى که براى تربیت درخت لازم است باقى نمانده باشد معامله صحیح نیست، اگر چه احتیاج به کارى مانند چیدن میوه و نگهدارى آن داشته باشد، بلکه اگر کارى که براى تربیت درخت لازم است باقى مانده باشد صحت معامله محل اشکال است ولى اگر آبیارى در نمو میوه مؤثر باشد مساقات صحیح است.
(مسأله 2387): معامله مساقات در بوته خربزه و خیار و مانند اینها بنا بر احتیاط صحیح نیست.
(مسأله 2388): درختى که از آب باران یا رطوبت زمین استفاده مى کند و به آبیارى احتیاج ندارد، اگر به کارهاى دیگر مانند بیل زدن و کود دادن محتاج باشد، معامله مساقات در آن صحیح است.
(مسأله 2389): دو نفرى که مساقات کرده اند، با رضایت یکدیگر مى توانند معامله را به هم بزنند. و نیز اگر در ضمن قرارداد مساقات شرط کنند که هر دو یا یکى از آنان حق به هم زدن معامله را داشته باشند، مطابق قرارى که گذاشته اند به هم زدن معامله اشکال ندارد. و اگر در ضمن معامله مساقات شرطى کنند و آن شرط عملى نشود، کسى که براى نفع او شرط کرده اند، مى تواند معامله را به هم بزند.
(مسأله 2390): اگر مالک بمیرد، معامله مساقات به هم نمى خورد و ورثه اش به جاى او هستند.
(مسأله 2391): اگر کسى که تربیت درختها باو واگذار شده بمیرد، چنانچه در عقد شرط نکرده باشند که خودش آنها را تربیت کند، ورثه اش به جاى او هستند و چنانچه خودشان عمل را انجام ندهند و اجیر هم نگیرند حاکم شرع از مال میت اجیر مى گیرد، و حاصل را بین ورثه میت و مالک قسمت مى کند و اگر قرارداد کرده باشند که خود او درختها را تربیت نماید، با مردن او معامله به هم مى خورد.
(مسأله 2392): اگر شرط کند که تمام حاصل براى مالک باشد، مساقات باطل است. و میوه مال مالک مى باشد و کسى که کار مى کند نمى تواند مطالبه اجرت نماید ولى اگر باطل بودن مساقات به جهت دیگر
باشد، مالک باید مزد آبیارى و کارهاى دیگر را به مقدار معمول به کسى که درختها را تربیت کرده بدهد، ولى اگر مقدار معمول بیشتر از مقدار قرارداد باشد دادن زیادى لازم نیست.
(مسأله 2393): اگر زمینى را به دیگرى واگذار کند که در آن درخت بکارد و آنچه عمل مى آید مال هر دو باشد معامله باطل است، پس اگر درختها مال صاحب زمین بوده، بعد از تربیت هم مال او است و باید مزد کسى که آنها را تربیت کرده بدهد و اگر مال کسى بوده که آنها را تربیت کرده، بعداز تربیت هم مال او است و مى تواند آنها را بکند ولى گودالهائى را که به واسطه کندن درختها پیدا شده باید پر کند و اجاره زمین را از روزى که درختها را کاشته با صاحب زمین بدهد و مالک هم مى تواند او را مجبور نماید که درختها را بکند و اگر به واسطه کندن درخت، عیبى در آن پیدا شود، چیزى بر صاحب زمین نیست بلى اگر خود صاحب زمین درختها را بکند و عیبى در آن پیدا شود باید تفاوت قیمت آن را به صاحب درخت بدهد و صاحب درخت نمى تواند او را مجبور کند که با اجاره یا بدون اجاره، درختها را در زمین باقى بگذارد و همچنین صاحب زمین نمى تواند صاحب درختها را مجبور نماید که با اجاره یا بدون اجاره درختها در زمین او بماند.
منو