مسأله 121- نجاست هر چيز از سه راه ثابت مي شود:
اول: آن كه خود انسان يقين1 كند چيزي نجس است2، و اگر گمان داشته باشد چيزي نجس است لازم نيست از آن اجتناب نمايد3. بنابراين غذا خوردن در قهوه خانه4 و مهمانخانه هايي كه مردمان لاابالي و كساني كه پاكي و نجسي را مراعات نمي كنند در آنها غذا مي خورند5، اگر انسان يقين6 نداشته باشد غذايي را كه براي او آورده اند نجس است اشكال ندارد7.
دوم: آن كه كسي كه چيزي در اختيار او است بگويد آن چيز نجس است8، مثلاً همسر انسان يا نوكر يا كلفت بگويد 9 ظرف يا چيز ديگري كه در اختيار او است نجس مي باشد10.
سوم: آن كه دو مرد عادل بگويند چيزي نجس است11 و نيز اگر يك نفر عادل هم بگويد چيزي نجس است، بنابر احتياط واجب12 بايد از آن چيز اجتناب كرد13.
1- گلپايگاني، تبريزي، صافي،وحید، جوادی آملی: يا اطمينان…
2- سيستاني: يقين کند، يا از راه عقلائي اطمينان پيدا كند كه آن چيز نجس است…
3- فاضل: مگر آن كه به واسطهٔ گمان، اطميناني كه مردم عادي آن را علم به حساب مي آورند حاصل شود، كه در اين صورت اجتناب لازم است…
سيستاني: و محکوم به طهارت است…
بهجت: اول: آن كه خود انسان يقين يا ظنّ اطمينان آور پيدا كند كه چيزي نجس است، و گرنه لازم نيست از آن اجتناب كند…
زنجاني: اول: آن كه خود انسان يقين يا اطمينان كند و يا طوری باشد که نوع مردم يقين يا اطمينان می كنند كه چيزي نجس است. و چنانچه در جايي كه نوع مردم اطمينان به نجاست پیدا نمی کنند، انسان برخلاف متعارف اطمينان به نجاست داشته باشد، حكم به نجاست آن نمي شود. و اگر اطمينان شخصي و نوعي نباشد، اگر چه گمان داشته باشد چيزي نجس است، لازم نيست از آن اجتناب كند…
مظاهری: اول: خود انسان اطمینان کند چیزی نجس است و اگر گمان داشته باشد چیزی نجس است لازم نیست از آن اجتناب نماید؛ بنابراین غذا خوردن در قهوه خانه و مهمانخانه ها اشکال ندارد…
4- سيستاني: بنابراین غذا خوردن در مکانهای عمومی، رستوران ها…
5- سبحانی: غذا خوردن در جاهایی که افراد لاابالی در آنها غذا می خورند…
6- گلپايگاني، صافي، تبريزي: يا اطمينان…
سيستاني، وحید: اگر انسان اطمينان…
7- مكارم: اول: آن كه انسان يقين پيدا كند؛ ولي گمان، حتّي گمان قوي كافي نيست؛ بنابراين غذا خوردن در بعضي از اماكن عمومي كه گاه انسان گمان قوي به نجس بودن آنها دارد، جايز است، مگر آن كه يقين به نجاست پيدا كند…
زنجاني: تا يقين يا اطمينان شخصي يا نوعي به نجاست غذايي كه براي انسان مي آورند نباشد، اشكال ندارد…
جوادی آملی: اگر انسان به نجاست غذايی كه برای او آورده‌اند يقين نداشته باشد، می‌تواند در آنجا غذا بخورد…
بهجت: و از گفتهٔ او اطمينان حاصل گردد…
8- وحید: در صورتی که متهم به دروغ گفتن نباشد…
9- زنجاني: مثلاً همسر يا خدمتكار انسان يا فروشنده بگوید…
سيستاني: مثلاً همسر یا خدمتکار انسان نسبت به ظرف…
زنجاني: مثلاً همسر انسان، صاحبخانه، خدمتكار، فروشنده یا … بگوید…
وحید: در صورتی که متهم به دروغ گفتن نباشد…
10- مكارم: دوم: آن كه «ذواليد» يعني كسي كه چيزي در اختيار اوست (مانند صاحب خانه و فروشنده و خدمتكار) خبر دهد كه آن چيز نجس است…
11- سيستاني: به شرط آن كه از سبب نجاست خبر دهند؛ مثلاً بگويند آن چيز با خون يا ادرار ملاقات كرده است. و اگر يك مرد عادل يا شخصي كه مورد وثوق است خبر دهد و اطمينان از گفتهٔ او پيدا نشود، احتياط واجب آن است كه از آن چيز اجتناب شود.
سبحاني: به شرط این كه از قول او اطمینان حاصل شود…
زنجاني: و با گفتن يك مرد عادل، نجاست ثابت نمي شود.
12- گلپايگاني، صافي: بنابر احتياط لازم…
13- خوئي، تبريزي: اگر يك نفر عادل، بلكه شخص موثّق -اگر چه عادل هم نباشد- بگويد چيزي نجس است بايد از آن چيز اجتناب كرد.
وحید: اگر یک نفر عادل یا شخصی که ثقه باشد -اگر چه عادل نباشد- و ظنّ بر خلاف آن نباشد بگوید چیزی نجس است باید از آن چیز اجتناب کرد.
فاضل: اگر يك نفر عادل بگويد چيزي نجس است، اجتناب از آن بنابر احتياط، لازم است.
مكارم: سوم: دو نفر عادل و يا حتّي يك نفر گواهي دهد.
مظاهری: سوم: یک نفر ثقه بگوید چیزی نجس است.
سبحانی: سوم :آنکه مرد عادل یا فرد موثق بگوید چیزی نجس است.
*****
خامنه ای رساله آموزشی ص ۶۱: نجس بودن از سه راه ثابت می شود:
خود انسان، یقین یا اطمینان کند چیزی نجس است.
ذوالید یعنی کسی که چیزی در اختیار اوست (مانند صاحبخانه، فروشنده و خدمتکار) خبر دهد که آن چیز نجس است.
دو شخص عادل و مورد اطمینان گواهی دهند.
خامنه ای: رساله آموزشی ص ۷۴:
۱۰. در و دیوار منازل و هتل‌های کفار غیر کتابی (مثل بودایی ها) و اثاثیه و لوازم موجود در آن در صورتی که ندانیم پاک است یا نجس، محکوم به طهارت است. (البته در صورت یقین به نجاست هم، آب کشیدن همه آنها واجب نیست. آنچه واجب است تطهیر اشیای نجسی است که برای خوردن و آشامیدن و نماز خواندن، مورد استفاده قرار می‌گیرند).
مسأله 122- اگر بواسطهٔ ندانستن مسأله، نجس بودن و پاك بودن چيزي را نداند، مثلاً نداند عرق جنب از حرام1 پاك است يا نه2، بايد مسأله را بپرسد3، ولي اگر با اين كه مسأله را مي داند، چيزي را شك كند پاك است يا نه، مثلاً4 شك كند آن چيز خون است يا نه، يا نداند كه خون پشه است يا خون انسان، پاك مي باشد5.
این مسأله در رساله آیات عظام مکارم و سبحانی نیست.
1- جوادی آملی: يا فضله موش…
2- خوئي، تبريزي، سيستاني، زنجاني: مثلاً نداند فضلهٔ موش پاک است یا نه…
وحید: مثلا نداند خون پاک است یا نه…
3- بهجت: يا احتياط نمايد…
وحید: و تا زمانی که سوال نکرده باید احتیاط کند…
4- زنجاني: مثلاً شك كند كه آن چيز فضلهٔ موش است يا فضلهٔ سوسك، يا…
5- گلپايگاني، صافي: و تحقيق لازم نيست.
خوئي، سيستاني، تبريزي، زنجاني، مظاهری: و وارسي كردن يا پرسيدن لازم نيست.
وحید: و پرسیدن لازم نیست.
مسأله 123- چيز نجسي كه انسان شك دارد پاك شده يا نه، نجس است1، و چيز پاك را اگر شك كند نجس شده يا نه، پاك است2. و اگر هم بتواند نجس بودن يا پاك بودن آن را بفهمد لازم نيست وارسي كند3.
1- زنجانی: حکم نجس را دارد…
2- مكارم: [پایان مسأله].
زنجانی: حکم پاک را دارد…
3- جوادی آملی: اگر هم بتواند نجس بودن يا پاك بودن آن را با مقداری جستجو بفهمد، لازم نيست تحقيق و پرس‌وجو كند.
سبحانی: مگر آنکه وارسی آن سهل و آسان باشد.
مسأله 124- اگر بداند يكي از دو ظرف يا دو لباسي كه از هر دوي آنها استفاده مي كند1 نجس شده و نداند كدام است، بايد از هر دو اجتناب كند2، بلكه اگر مثلاً نمي داند لباس خودش نجس شده يا لباسي كه هيچ از آن استفاده نمي كند و مال ديگري است، باز هم احتياط آن است كه از لباس خودش اجتناب نمايد3، اگر چه لازم نيست.
1- وحید: لباسی که هر دو در اختیار اوست…
2- بهجت: [پایان مسأله].
اراكي، گلپايگاني، نوري: ولي اگر مثلاً نمي داند لباس خودش نجس شده يا لباسي كه هيچ از آن استفاده نمي كند و مال ديگري است، از لباس خودش هم لازم نيست اجتناب نمايد.
خوئي، سيستاني، تبريزي: ولي اگر مثلاً نمي داند لباس خودش نجس شده يا لباسي كه از تصرّف او خارج بوده و مال ديگري مي باشد، لازم نيست از لباس خودش اجتناب نمايد.
وحید: ولی اگر مثلاً می داند که لباس خودش نجس شده یا لباسی که از اختیار او خارج است، لازم نیست از لباس خودش اجتناب نماید.
مكارم: امّا اگر مثلاً نداند لباس خودش نجس شده يا لباس شخص بيگانه اي كه مورد استفادهٔ او نيست، اجتناب لازم نمي باشد.
مظاهری: بلکه اگر مثلاً نمی داند لباس خودش نجس شده یا لباسی که بعد از این علم از مورد ابتلای او خارج شده و از آن استفاده نمی کند و مال دیگری است باز هم واجب است که از لباس خودش اجتناب کند ولی اگر مثلاً نداند لباس خودش نجس شده یا لباس شخص دیگر که مورد استفاده او نیست اجتناب لازم نیست.
سبحانی: ولی اگر بداند لباس خود او و یا لباس فرد دیگری نجس شده است در این صورت اجتناب از لباس خود لازم نیست.
3- فاضل: [پایان مسأله].
*****
زنجاني: م 125- اگر بداند يكي از دو يا چند ظرف يا دو يا چند لباسي كه از هر دو یا همۀ آنها مي تواند استفاده كند نجس شده و نداند كدام است، بايد از هر دو يا چند چيز اجتناب كند، ولي اگر مثلاً نداند لباسي كه مي تواند از آن استفاده كند نجس شده يا لباسي كه عادتاً نمي تواند از آن استفاده كند، لازم نيست از لباسي كه مي تواند از آن استفاده كند اجتناب كند.
صافي: م 125- اگر بداند يكي از دو ظرفي كه از هر دو استفاده مي كند نجس شده و نداند كدام است بايد از هر دو اجتناب كند، ولي اگر يكي از دو لباسي كه از هر دو استفاده مي كند نجس شده و نداند كدام است مي تواند دو نماز بخواند، با هر لباس يك نماز؛ چنانچه مي تواند از هر يك انتفاعات ديگر ببرد. بلي اگر در يكي از آنها نماز بخواند نمي تواند به آن اكتفا كند چنانكه اگر با هر دو در یک زمان نماز بخواند نماز او باطل است.
مسائل اختصاصي
خامنه ای رساله آموزشی ص ۶۳ :
۱. به کسانی که دارای حساسیت شدید روانی در امور طهارت و نجاست اند و مثلا زودتر از دیگران یقین به نجاست، یا دیرتر از دیگران یقین به طهارت چیزی پیدا می کنند، در فقه «وسواسی» گفته می شود.
۲. اگر وسواسی یقین به نجس بودن چیزی پیدا کند، لازم نیست به یقین خود عمل کند ؛ جز در مواردی که به طور متعارف یقین حاصل می شود.
۳. در آب کشیدن چیز نجس به دست وسواسی، میزان حال متعارف مردم است و لازم نیست وسواسی یقین به طهارت و برطرف شدن نجاست پیدا کند.
۴. افراد وسواسی باید برای رهایی خود از بیماری وسواس به توصیه های زیر عمل کنند:
۱. احکام دین اسلام، سهل و آسان و منطبق با فطرت بشری است، پس آن را بر خود مشکل نکنند و با این کار ضرر و اذیت به جسم و روحشان نرسانند. حالت دلهره و اضطراب در این موارد زندگی را برایشان تلخ می کند و خداوند راضی به رنج و عذاب آنها و اطرافیان شان نیست.
شکرگزار نعمت دینِ آسان باشند و شکر این نعمت، عمل براساس تعلیمات خداوند متعال است.
۲. حالت وسواس، یک وضعیت گذرا و قابل علاج است. رهایی از آن، احتیاج به معجزه ندارد، بلکه باید ذوق و سلیقه ی شخصی خود را کنار گذاشته و مطیع و مؤمن به دستورهای شرع مقدس باشند.
۳. از نظر شرع مقدس، اصل بر طهارت همه اشیاء است و تا زمانی که یقین به نجاست چیزی نداریم، آن چیز پاک است؛ هرچند احتمال زیادی به نجاست آن دهیم.
مكارم: م ۱۳۹- افراد وسواسي نبايد به علم و يقين خود در طهارت و نجاست توجه كنند، بلكه بايد ببينند افراد معمولي در چه مورد يقين به طهارت يا نجاست پيدا مي كنند و به همان ترتيب عمل نمایند، و براي ترك وسواس بهترين راه، بي اعتنايي است.
مكارم: م ۱۴۰- احتياط زياد از حد در مسألهٔ طهارت و نجاست از نظر شرع، كار پسنديده اي نيست، بلكه اگر سبب وسواس گردد، اشكال دارد.
مكارم: م ۱۴۱- هرگاه گمان كند چيزي نجس شده، تفحّص و جستجو و سوال كردن لازم نيست، و اگر جستجو موجب وسواس گردد، آن هم اشكال دارد.
مكارم:م ۱۴۲- مستحب است علاوه بر رعايت مسائل مربوط به طهارت و نجاست، نظافت و پاكيزگي در بدن و لباس و خانه و مسكن و مركب و تمام محيط زندگي رعايت شود؛ همان گونه كه پيغمبر اكرم «صلّي الله عليه و آله و سلّم» و ائمه هديٰ عليهم السلام رعايت مي فرمودند