موارد تیمم – چهارده مرجع

اول از موارد تیمم: (پیدا نکردن آب)

در هفت مورد به جای وضو و غسل باید تیمّم کرد۱:

۱- مظاهری: در سه مورد به جای وضو و غسل باید تیمّم نمود…

زنجانی: تیمم کردن لازم یا جایز است…

بهجت: (۱)  پیدا نکردن آب. (۲) مشقّت بیش از حدّ. (۳) ترس از ضرر. (۴)  نیاز به آب برای حفظ جان. (۵) نیاز به آب برای تطهیر.(۶)نداشتن آب مباح. (۷)  نداشتن وقت برای وضو یا غسل. و تفصیل هر کدام به ترتیب ذکر می شود.

مکارم: اول: عدم امکان تهیه آب به اندازه وضو و غسل. دوم: عدم امکان استفاده از آب. سوم: خوف از استعمال آب. چهارم: خوف از هلاکت خود و همراهان پنجم: عدم وجود آب بیش از مقدار تطهیر. ششم: غصبی بودن آب یا ظرف آن. هفتم: تنگی وقت.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۰. مواردی که باید بجای وضــو و غسل تیمم کرد:

اوّل: از موارد تیمّم آن که: تهیّه آب به قدر وضو یا غسل ممکن نباشد.

بهجت: اول: پیدا نکردن آب

سیستانی: اول: نداشتن آب

زنجانی: اول: نبودن آب به قدر وضو یا غسل

مسأله 648- اگر انسان در آبادی باشد، باید1 برای تهیّه آب وضو و غسل به قدری جستجو کند که از پیدا شدن آن ناامید شود2 و اگر در بیابان باشد3، چنانچه زمین آن پست و بلند است4 (و یا بواسطه درخت و مانند آن عبور در آن زمین مشکل است5) باید در هر یک از چهار طرف به اندازه پرتاب یک تیر قدیمی که با کمان پرتاب می کردند[۲]6 در جستجوی آب برود و اگر زمین آن این طور نیست، باید در هر طرف به اندازه پرتاب دو تیر جستجو نماید.

1- خوئی، تبریزی: بنابر احتیاط…

2- زنجانی: و در صورتی که در اول وقت بدون جستجو نماز بخواند نمازش باطل است، مگر آن که قصد قربت داشته باشد و معلوم شود كه اگر جستجو هم می کرد آب پیدا نمی کرد…

سیستانی: و همچنین اگر در بیابان اقامت داشته باشد مانند چادر نشینان؛ و اگر انسان در بیابان در حال سفر باشد باید در راه و در جاهای نزدیک به محل توقّفش، از آب جستجو کند و احتیاط لازم آن است که چنانچه زمین آن پست و بلند یا به جهت دیگری مانند زیادی درختان، راه آن دشوار است، در منطقه ای گرداگرد خود به اندازه پرتاب یک تیر در قدیم که با کمان پرتاب می کردند {1} در جستجوی آب برود و در زمین هموار در هر طرف به اندازه پرتاب دو تیر جستجو نماید.

{1} در تعیین مقدار مسافت یک تیر اختلاف است، و بیشترین مقداری که گفته شده است 480 ذراع می‌باشد، که چیزی حدوداً برابر با (220) متر است. (منهاج الصالحین ج1 مسأله 342).

وحید: و اگر در بیابان باشد، در زمینی که پست و بلند است به اندازه پرتاب یک تیر که در زمان قدیم با کمان پرتاب می کردند، و در زمین هموار به اندازه پرتاب دو تیر جستجو کند، و بنابراحتیاط واجب جستجو در تمام دایره ای باشد که مرکزش مبدأ و شعاعش به اندازه پرتاب تیر باشد.

3- زنجانی: چنانچه به جهتی، همچون پست و بلند بودن زمین یا زیادی درختان، راه رفتن در آن دشوار باشد، باید در دایره ای به شعاع مقدار پرتاب یک تیر قدیمی که با کمان پرتاب می کردند (1) در جستجوی آب برود، و اگر راه رفتن دشوار نباشد باید در دایره ای به شعاع مقدار پرتاب دو تیر جستجو کند.

(1)  زنجانی: مولي محمّد تقي مجلسي قدّس سرّه در كتاب لوامع صاحبقراني –شرح فارسي من لايحضره الفقيه»، 1: 694 فرموده: مقدار پرتاب تير تخمیناً به دویست گام نمی رسد.

4- بهجت: چنانچه زمین آن سخت است و یا پست و بلند است…

5- خوئی، تبریزی: چنانچه زمین آن پست و بلند و یا به جهت زیادی درختان، راه آن (تبریزی: راه رفتن در آن) دشوار است…

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی و صافی نیست]

6- بهجت: و در حدود 200 قدم می شود…

*****

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۰. هنگامی که تهیه‌ آب ممکن نباشد یا به این خاطر که آب وجود ندارد و یا این که آب هست، ولی مکلف به آن دسترسی ندارد،‌مثل این که آب در چاه است و او وسیله‌ کشیدن آن از چاه را ندارد.

مظاهری: مسأله 545- هر گاه انسان آب نداشته باشد، باید خود یا دیگری به قدری جستجوکند که از پیداکردن آب مأیوس شود؛ ولی اگر در بیابان است و زمین هموار و بی مانع است در هر یک از چهار طرف، دویست قدم، و اگرزمین ناهموار است در هر طرف صد قدم کفایت می کند. ولی اگر اطمینان دارد در محلی دورتر از مقداری که باید جستجو کند آب هست، باید برای تهیّه آب برود، و در هر طرفی که اطمینان دارد آب نیست، جستجو در آن طرف لازم نیست.

مکارم: مسأله 613ـ هرگاه انسان در شهر و آبادى باشد و آب پيدا نکند بايد آنقدر جستجو نمايد تا از پيدا کردن آب مأيوس شود، امّا اگر در بيابان است چنانچه کوهستانى و يا زمين پست و بلند است يا به واسطه درخت و مانند آن عبور از آن مشکل مى باشد بايد در هر يک از چهار طرف به اندازه پرتاب يک تير که در قديم با کمان پرتاب مى کردند به جستجوى آب رود (1) و اگر زمين هموار و بى مانع است بايد در هر طرف به اندازه مسافت دو تير جستجو کند، ولى هر طرفى که يقين دارد آب نيست جستجو لازم ندارد و هرگاه بعضى از چهار طرف هموار و بعضى پست و بلند است بايد در هر طرف طبق دستور خودش عمل نمايد.

(1) مرحوم علاّمه مجلسى در شرح «من لا يحضره الفقيه» مقدار پرتاب تير را دويست گام معيّن کرده است و ظاهر اين است که تيرانداز متعارف از اين مقدار تجاوز نمى کند.

مسأله 649- اگر بعضی از چهار طرف، هموار و بعضی دیگر پست و بلند (یا عبور در آن مشکل1) باشد، باید در طرفی که هموار است به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفی که این طور نیست به اندازه پرتاب یک تیر جستجو کند2.

این مسأله در رساله آیات عظام  مظاهری و سبحانی  نیست.

1- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، خوئی، صافی، سیستانی و تبریزی نیست]

2- بهجت: و همین طور است اگر در یک طرف، قسمتی هموار و قسمتی دیگر ناهموار باشد.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 648.

******

زنجانی: مسأله 544- اگر راه رفتن در برخی از اطراف آسان و در بعضی دیگر دشوار باشد، باید در طرفی که آسان است به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفی که دشوار است به اندازه پرتاب یک تیرجستجو کند.

وحید: مسأله 655- اگر بعضی از اطراف هموار و بعضی دیگر پست و بلند باشد در طرف هموار به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفی که پست و بلند است به اندازه پرتاب یک تیر، به نحو مذکور در مسأله قبل جستجو کند.

مسأله 650-  در هر طرفی که یقین دارد1 آب نیست، در آن طرف جستجو لازم نیست. 2

این مسأله در رساله آیات عظام  بهجت و سبحانی  نیست.

1- زنجانی: اطمینان دارد…

وحید: یقین یا حجّت شرعیه دارد…

2- زنجانی: و اگر نسبت به تمام جهات چنین اطمینانی دارد اصلا جستجو لازم نیست.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 648.

مسأله 651- کسی که وقت نماز او تنگ نیست و برای تهیّه آب وقت دارد، اگر یقین1 دارد، در محلی دورتر از مقداری که باید جستجو کند آب هست (در صورتی که مانعی نباشد و مشقّت هم نداشته باشد2) باید برای تهیّه آب برود3 و اگر گمان دارد آب هست، رفتن به آن محل لازم نیست4 ولی اگر اطمینان داشته باشد، بنابراحتیاط واجب باید برای تهیّه آب به آن محل برود5.

1- گلپایگانی، سیستانی، ‌بهجت، صافی: یا اطمینان…

زنجانی: اگر اطمینان…

وحید: یقین یا حجّت شرعیّه…

2-  وحید: در صورتی که حرج و ضرر نیست…

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی، سیستانی و زنجانی نیست]

3- بهجت: [پایان مسأله].

زنجانی: ولی اگر اطمینان ندارد، رفتن به آن مکان لازم نیست.[پایان مسأله]

سیستانی: مگر آنقدر دور باشد که عرفاً شخص را فاقد آب بشمارند…

4- گلپایگانی، صافی، سیستانی: [پایان مسأله].

وحید: اگر گمان دارد آب هست، هر چند گمان او قوی باشد، تا به حد اطمینان نرسیده رفتن لازم نیست، ولی احوط است.

جوادی آملی: بايد برای تهيهٔ آب به آن محل برود؛ ولی اگر اطمينان ندارد ـ هرچند گمان دارد آب هست ـ رفتن به آن محل لازم نيست…

5-  خوئی، تبریزی: اگر گمان او قوی و به حد اطمینان باشد باید برای تهیّه آب به آن محل برود.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 648.

*****

مکارم: مسأله 614 – هرگاه اطمینان دارد که آب در محلی دورتر از این مقدار موجود است و وقت نماز نیز تنگ نشده باید به سراغ آن برود، مگر این که مشقّت فوق العاده ای داشته باشد ولی اگر احتمال دهد یا گمان داشته باشد که آب در فاصله دورتر است، جستجو لازم نیست.

مسأله 652-  لازم نیست خود انسان در جستجوی آب برود1، بلکه می تواند کسی را که به گفته او اطمینان دارد بفرستد2 و در این صورت اگر یک نفر از طرف چند نفر برود کافی است3.

این مسأله در رساله آیت الله  سبحانی  نیست.

1- زنجانی: بلکه اگر شخصی که به گفته او اطمینان دارد جستجو نماید و انسان مطمئن شود که اگر خودش هم برود آب پیدا نمی کند کافی است.

سیستانی: بلکه می تواند به گفته کسی که جستجو کرده و به گفته او اطمینان دارد اکتفا کند.

2- وحید: و همچنین اگر آن شخص ثقه باشد و ظنّ بر خلاف قول او نباشد، اگرچه از گفته او اطمینان پیدا نشود؛ و در هر دو صورت، رفتن یک نفر از طرف چند نفر کفایت می کند.

3- بهجت: و همچنین اگر کسی اهل آن ناحیه باشد و خبر از نبودن آب بدهد به همان اکتفا می شود.

جوادی آملی: نيز میتوان به گزارش كسی كه از آن ناحيه آگاه و مورد اطمينان است، اكتفا كرد.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 648.

مسأله 653- اگر احتمال دهد که داخل بار سفر خود، یا در منزل یا در قافله آب هست1 باید2 به قدری جستجو نماید که به نبودن آب یقین کند3 یا از پیدا کردن آن نا امید شود4.

این مسأله در رساله آیات عظام: مکارم و مظاهری نیست.

1-  سبحانی: اگر احتمال دهد که داخل ماشین، یا در منزل که به انجا وارد شده یا در قافله آب هست…

2- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط…

3- سیستانی، زنجانی: اطمینان کند…

وحید: یقین یا اطمینان کند…

4- سیستانی: مگر آنکه قبلا در موردی آب وجود نداشته و احتمال برود که بعداً پیدا شده باشد، که در این صورت جستجو لازم نیست.

مسأله 654- اگر پیش از وقت نماز جستجو نماید و آب پیدا نکند و تا وقت نماز همانجا بماند، لازم نیست که دوباره در جستجوی آب برود1.

این مسأله در رساله آیات عظام مظاهری و سبحانی نیست.

1- مکارم: مگر این که تغییری در اوضاع محل پیدا شده باشد؛ و همچنین اگر برای یک نماز جستجو کند، برای نمازهای دیگر تا تغییری پیدا نشده، جستجو لازم نیست.

گلپایگانی، خوئی، صافی، تبریزی، سیستانی، زنجانی: چنانچه احتمال دهد که آب پیدا می کند، احتیاط مستحب آن است که دوباره در جستجوی آب برود.

اراکی: چنانچه احتمال دهد که آب پیدا می کند، احتیاط واجب آن است که دوباره در جستجوی آب برود.

وحید: چنانچه احتمال دهد که در آن محل آبی پیدا شده، احتیاط واجب آن است که به جستجوی قبل از وقت نماز اکتفا نکند، مگر اینکه نزدیک دخول وقت باشد که درک فضیلت اول وقت بشود.

مسأله 655- اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو کند و آب پیدا نکند و تا وقت نماز دیگر در همانجا بماند، جستجو لازم نیست1.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- گلپایگانی، خوئی، تبریزی، سیستانی، صافی، زنجانی: چنانچه احتمال دهد که آب پیدا می کند احتیاط مستحب آن است که دوباره در جستجوی آب برود.

اراکی، فاضل، وحید: چنانچه احتمال دهد که آب پیدا می کند احتیاط واجب آن است که دوباره در جستجوی آب برود.

جوادی آملی: تا وقت نماز ديگر در همانجا بماند و تحولی پديد نيامد، جست‌وجو لازم نيست.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 654.

مسأله 656- اگر از درنده بترسد1 یا جستجوی آب به قدری سخت باشد که نتواند تحمّل کند یا وقت نماز به قدری تنگ باشد که هیچ نتواند جستجو کند، جستجو لازم نیست2 ولی اگر بتواند مقداری جستجو کند به همان مقدار جستجو لازم است و اگر از دزد بر جان يا مال خودش بترسد نباید در جستجوی آب برود3، ولی اگر مالی که احتمال می دهد از بین برود به حسب حال او قابل اعتنا نباشد و ترس دیگری هم نداشته باشد جستجوی آب واجب است.

1- فاضل، مظاهری: اگر از درنده یا دزد (فاضل: بر جان و مالش بترسد)…

2- فاضل، مظاهری: [پایان مسأله].

3- بهجت: [پایان مسأله].

******

خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی663، سیستانی645، جوادی آملی: مسأله 702- اگر وقت نماز تنگ باشد یا از دزد و درنده بترسد یا جستجوی آب به قدری سخت باشد که نتواند تحمّل کند*جستجو لازم نیست*.

* سیستانی: که معمولا امثال او تحمّل نمی کنند…

* جوادی آملی: و چنانچه مالی كه احتمال میدهد در جست‌وجو از بين برود، برای او قابل توجه نباشد و ترس ديگری هم نداشته باشد، جست‌وجوی آب واجب است.

مکارم: مسأله 617- هر گاه وقت نماز تنگ است و اگر جستجوی آب کند وقت می گذرد و یا خطری وجود دارد، جستجو لازم نیست، ولی اگر بتواند مقداری جستجو کند همان مقدار لازم است.

زنجانی: مسأله 551- اگر وقت نماز تنگ باشد جستجو لازم نیست؛ همچنین اگر از دزد یا درنده بترسد یا جستجوی آب به بقدری سخت باشد که نوعاً تحمّل نمی شود جستجو لازم نیست و می تواند در اول وقت نماز بخواند.

وحید: مسأله 662 – اگر وقت نماز تنگ باشد یا از دزد و درنده بر جان خود یا مالی که مورد اعتنا به حسب حال اوست بترسد یا جستجوی آب به قدری سخت باشد که تحمّل ان حرجی باشد، جستجو لازم نیست.

مسأله 657- اگر در جستجوی آب نرود1 تا وقت نماز تنگ شود معصیت کرده2، ولی نمازش با تیمّم صحیح است3.

1- مکارم: اگر عمداً به جستجوی آب نرود…

2- خوئی، تبریزی: اگر چه معصیت کرده…

سیستانی: در صورتی که اگر می رفت آب پیدا می کرد معصیت کرده…

3- وحید: هر چند بعد بفهمد که اگر جستجو می کرد آب پیدا می شد وبنا بر احتیاط مستحب قضای نماز را هم بجا اورد.

*****

زنجانی: مسأله 552- اگر کسی احتمال می دهد که آب پیدا کند و در جستجوی آب نرود و در وسعت وقت با تیمّم نماز بخواند نمازش باطل است و همچنین  اگر کسی به جهت غفلت یا ندانستن مسأله در جستجوی آب نرود و به نمازی که با تیمّم در وسعت وقت خوانده اکتفا نکند و دوباره آن را بخواند و در هر صورت چنانچه با قصد قربت تیمّم کرده و نماز بخواند و بعد بفهمد  که اگر جستجو هم می کرد آب پیدا نمی کرد  نمازش صحیح است و نیز اگر در جستجوی آب نرود و در هنگامی که  می ترسد اگر نماز را تأخیر بیندازد نماز قضا شود، با تیمّم نماز بخواند نمازش صحیح است و لازم نیست آن را با وضو دوباره بخواند هر چند به جهت عدم جستجوی آب معصیت  کرده است.

مسأله 658- کسی که یقین دارد1 آب پیدا نمی کند، چنانچه دنبال آب نرود و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد که اگر جستجو می کرد آب پیدا می شد نمازش باطل است2.

1- مظاهری: کسی که اطمینان دارد…

2- خوئی، تبریزی، وحید: چنانچه وقت وسعت داشته باشد لازم است وضو گرفته و نماز را اعاده نماید.

سیستانی: بنابراحتیاط ،لازم است وضو گرفته و نماز را دوباره بخواند.

بهجت: باید بنابراحتیاط واجب نماز را اعاده نماید.

نوری: بنابراحتیاط واجب نمازش را اعاده یا قضا نماید.

سبحانی: نمازش را دوباره بخواند.

جوادی آملی: و اعاده در وقت يا قضا در خارج آن لازم است.

مظاهری: نمازش صحیح است.

*****

زنجانی: مسأله 553- کسی که به جهتی؛ چون ترس از دزد و درنده، جستجوی آب برای او واجب نبود، می تواند در اول وقت با تیمّم نماز بخواند، واگر پس از خواندن نماز در وقت یا خارج وقت آب هم پیدا کند لازم نیست نماز خود را دوباره بخواند، هر چند مطابق احتیاط استحبابی است؛ ولی اگر یقین داشته باشد که آب پیدا نمی کند و در وسعت وقت بدون جستجو با تیمّم  نماز بخواند و بعد از نماز در وقت آب پیدا کند، یا بفهمد که اگر جستجو می کرد آب پیدا می کرد، باید نمازی را که خوانده دوباره بخواند و اگر در وقت نخواند آن را قضا کند.

مسأله 659- اگر بعد از جستجو، آب پیدا نکند1 و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد2 در جایی که جستجو کرده آب بوده نماز او صحیح است3.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- سیستانی: و مایوس از پیدا شدن آن شود…

2- زنجانی: بعد از نماز آب پیدا کند، یا بفهمد…

صافی: بعد از وقت بفهمد…

3- زنجانی: چه قبل از وقت جستجو کرده باشد یا در وقت، هر چند احتیاط مستحب در این است که نمازش را دوباره بخواند؛ خصوصاً اگر در خارج وقت جستجو کرده باشد.

صافی: و اگر در وقت فهمید احتیاط، اعاده نماز با وضو است.

خوئی، ‌تبریزی، وحید: در صورتی که وقت باقی باشد باید  وضو گرفته و نماز را دوباره بجا آورد.(وحید: در غیر این صورت نماز او صحیح است).

مکارم: بنابراحتیاط واجب نماز را اعاده کند و اگر وقت گذشته قضا نماید.

بهجت: نماز را احتیاطاً اعاده کند گرچه واجب نبودن اعاده، خالی از وجه نیست.

سبحانی: و احتیاط مستحب ان است که نماز را با وضو اعاده کند.

مسائل اختصاصی

خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی 667، سیستانی: 649جوادی آملی: مسأله 696- کسی که یقین دارد وقت نماز تنگ است اگر بدون جستجو با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز. بفهمد که برای جستجو وقت داشته# احتیاط واجب آن است که دوباره نمازش را بخواند * و اگر وقت گذشته، قضا نماید.

. خوئی، تبریزی، سیستانی، وحید: و پیش از گذشتن وقت…

 جوادی آملی: پس از نماز بفهمد كه برای جست‌وجو وقت داشته و دسترسی به آب محتمل بوده…

*خویی ، تبریزی، سیستانی: [پایان مسأله]

*وحید: باید نماز را اعاده نماید و اگر بعد از وقت بفهمد قضا لازم نیست.

زنجانی: مسأله 667- کسی که به جهت ترس از تنگی وقت بدون جستجو با تیمّم نماز بخواند، و بعد از نماز بفهمد که برای جستجو وقت داشته، نمازش صحیح است؛ ولی احتیاط مستحب آن است که نمازش را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۱. صرف مشقت یا عیب شمرده شدن غسل جوانان در نیمه شب، عذر شرعی محسوب نمی‌شود، بلکه مادامی که غسل، حرجی و موجب ضرر برای مکلف نشود، غسل کردن به هر صورتی که امکان دارد واجب است و در صورت حرج (مشقت شدید و فوق العاده) یا ضرر باید تیمم کند.

مسأله 660- اگر بعد از داخل شدن وقت نماز1 ، وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوی خود را باطل کند2 نمی تواند وضو بگیرد چنانچه بتواند (بدون ضرر و مشقّت) وضوی خود را نگهدارد، نباید آن را باطل نماید3 و همچنین است اگر بداند یا دو شاهد عادل4 خبر دهند که تهیّه آب برای او ممکن نیست بلکه اگر احتمال صحیح عقلایی هم بدهد احتیاط واجب آن است که وضوی خود را باطل نکند5.

1- مظاهری: یا پیش از داخل شدن وقت نماز…

2- گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی، زنجانی: تهیّه آب برای او ممکن نیست یا …

فاضل: تهیّه آب برای او ممکن نیست چنانچه بتواند وضوی خود را نگهدارد نباید آن را باطل نماید.[پایان مسأله]

3- گلپایگانی، اراکی، خویی، صافی، تبریزی: چنانچه بتواند وضوی خود را نگه دارد ، نباید آن را باطل نماید.( خوئی، صافی، تبریزی: ولی می تواند با عیال خود نزدیکی کند اگر چه بداند که از غسل متمکّن نخواهد شد).[پایان مسأله]

بهجت: و همچنین است اگر بداند که تهیّه آب برای او ممکن نیست[پایان مسأله]

4- نوری: یا یک عادل که قول او مفید اطمینان باشد…

سبحانی: یک شاهد عادل…

5- مظاهری: اگر احتمال عقلایی هم بدهد نباید وضوی خود را باطل کند.

*****

سیستانی: مسأله 650- اگر وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوی خود را باطل کند تهیّه آب برای او ممکن نیست یا نمی تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند وضوی خود را نگهدارد بنابراحتیاط واجب نباید آن را باطل نماید؛ چه قبل از وقت باشد و چه بعد از دخول وقت؛ ولی می تواند با همسر خود نزدیکی کند، اگر چه بداند که از غسل، متمکّن نخواهد شد.

زنجانی: مسأله 556- اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند یا احتمال عقلایی بدهد که اگر وضوی خود را باطل کند تهیه آب برای او ممکن نیست، یا نمی‌تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند وضوی خود را نگه دارد، نباید آن را باطل نماید، و اگر بخواهد با همسر خود نزدیکی کند، باید در صورت امکان اوّل نمازش را بخواند.

مکارم: مسأله 620 – کسی که وضو دارد و می داند اگر وضوی خود را باطل کند نمی تواند وضو بگیرد، چنانچه ضرر یا مشقّت فوق العاده ای ندارد باید وضوی خود را برای نماز نگه دارد، حتی اگر احتمال قابل توجهی بدهد که آب برای وضو پیدا نخواهد کرد.

وحید: مسأله 667 – اگر بعد از داخل شدن وقت نماز وضو داشته باشد و بداند یا حجّت شرعیه ای –مانند اطمینان و غیرآن- داشته باشد که اگر وضوی خود را باطل کند تهیّه آب برای تو ممکن نیست یا نمی تواند وضو بگیرد چنانچه بتواند وضوی خود را نگه دارد و برایش حرج و ضرر نباشد نباید آن را باطل نماید، ولی می تواند با عیا ل خود نزدیکی کند اگر چه بداند که از غسل متمکن نخواهد شد.

مسأله 661- اگر پیش از وقت نماز وضو داشته باشد1 و بداند ( یا احتمال عقلایی دهد یا دو شاهد عادل خبر دهند2) که اگر وضوی خود را باطل کند، تهیّه آب برای او ممکن نیست چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوی  خود را نگهدارد3 احتیاط واجب4 آن است که آن را باطل نکند5.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- مکارم: و می داند بعداً دسترسی به آب ندارد، احتیاط واجب آن است که وضوی خود را نگهدارد.[پایان مسأله]

2- اراکی، نوری: بداند، یا دو شاهد عادل (نوری: یا یک عادل که گفتار او اطمینان آور باشد) خبر دهند…

سبحانی: یک شاهد عادل خبر دهد…

زنجانی: بداند یا احتمال عقلایی بدهد…

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، خوئی، فاضل، صافی و تبریزی نیست]

3- گلپایگانی، خوئی، فاضل، صافی، تبریزی: چنانچه بتواند وضوی خود  را نگهدارد…

4- خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی: احتیاط مستحبّ…

بهجت: احتیاط…

5- گلپایگانی، صافی: و تا ممکن است رعایت این احتیاط را بنماید.

زنجانی: چنانچه بتواند وضوی خود را نگهدارد باید آن را باطل نکند ولی نزدیکی با همسر مانعی ندارد.

سیستانی: رجوع کنید به ذیل مسأله 660.

*****

وحید: مسأله 668 – اگر پیش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند یا حجّت شرعیّه ای داشته باشد که اگر وضو ی خود را باطل کند تهیّه آب برای او ممکن نیست یا نمی تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و حرج وضوی خود را نگه دارد احتیاط مستحب این است که آن را باطل نکند.

مسأله 662- کسی که فقط به مقدار وضو یا به مقدار غسل آب دارد1 اگر بداند2 یا دو شاهد عادل خبر دهند که اگر آن را بریزد 3 آب پیدا نمی کند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ریختن آن حرام است و احتیاط واجب4 آن است که پیش از وقت نماز هم آن را نریزد5 بلکه خالی از قوت نیست 6 و هرگاه احتمال عقلائی هم بدهد که اگر آب را بریزد دیگر آب پیدا نمی کند احتیاط واجب آن است که پیش از وقت نماز هم آب را نریزد7.

1- خوئی: کسی که فقط به مقدار غسل آب دارد…

2- اراکی: اگر نداند…

3- خوئی، گلپایگانی، صافی، بهجت، تبریزی، مکارم، سیستانی، فاضل: می داند که اگر آن را بریزد…

زنجانی: می داند یا احتمال عقلائی بدهد که اگر آن را بریزد…

نوری: اگربداند یا دو شاهد عادل، یا یک عادل – که قول او مفید اطیمنان باشد-  خبر دهند که اگر آن را بریزد…

سبحانی: اگر بداند یا یک شاهد عادل خبر دهد که اگر آن را بریزد…

مظاهری: اگر بداند یا یک نفر ثقه خبر دهد که اگر آن را بریزد…

4- خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی: احتیاط مستحب…

بهجت: احتیاط…

5- اراکی، خوئی، سیستانی، تبریزی، فاضل، بهجت: [پایان مسأله].

گلپایگانی، صافی: و تا ممکن است این احتیاط را مراعات نماید. [پایان مسأله]

زنجانی: چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ریختن آن حرام است بلکه پیش از وقت نماز هم جایز نیست آن را بریزد. [پایان مسأله].

مکارم: و همچنین اگر احتمال عقلائی می دهد که اگر آب را بریزد آب دیگری به دستش نمی رسد احتیاط واجب آن است که آب را نگهدارد و در تمام این صورتها اگر آب را بریزد کار خلافی کرده اما نماز او با تیمّم صحیح است.

نوری، سبحانی: بلکه هر گاه احتمال عقلائی هم بدهد که اگر آب را بریزد دیگر آب پیدا نمی کند واجب آن است (سبحانی: احتیاط واجب آن است) که پیش از وقت نماز هم آب را نریزد و نگاه بدارد.

6- مظاهری: واجب است پیش از وقت نماز هم آن را نریزد…

7- مظاهری: باید پیش از وقت هم آن را نریزد.

جوادی آملی: و اگر آب را از دست دهد، گناه كرده؛ ولی نماز او با تيمّم صحيح است.

*****

وحید: مسأله 669 – کسی که فقط به مقدار وضو یا غسل آب دارد و می داند یا حجّت شرعیه ای دارد که اگر آن را بریزد آب پیدا نمی کند چنانچه وقت نماز داخل شده باشد ریختن آن جایز نیست، و احتیاط مستحب این است که پیش از وقت نماز هم آن را نریزد.

مسأله 663- کسی که می داند یا دو شاهد عادل1 خبر دهند که آب پیدا نمی کند2 اگر بعد از داخل شدن وقت نماز وضوی خود را باطل کند یا آبی که دارد بریزد معصیت کرده ولی نمازش با تیمّم صحیح است3، اگر چه احتیاط مستحبّ آن است که قضای آن نماز را بخواند.

1- نوری: یا یک نفر عادل که قول او اطمینان بخش باشد…

سبحانی: یک شاهد عادل…

2- خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی، فاضل: کسی که می داند آب پیدا نمی کند…

مظاهری: کسی که بداند یا ثقه ای خبر دهد که آب پیدا نمی کند…

زنجانی: کسی که می داند یا احتمال عقلائی می دهد آب پیدا نمی کند…

3- بهجت، مظاهری: [پایان مسأله].

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 662

*****

سیستانی: مسأله 652- کسی که می داند آب پیدا نمی کند، اگر وضوی خود را باطل کند یا آبی که دارد بریزد، اگر چه خلاف کرده ولی نمازش با تیمّم صحیح است ولکن احتیاط مستحب آن است که قضاي آن نماز را نیز بخواند.

وحید: مسأله 670 – کسی که می داند یا حجّت شرعیه ای دارد که آب پیدا نمی کند، بعد از داخل شدن وقت نماز بدون ضرر و حرج جایز نیست وضوی خود را باطل کند یا آبی که دارد بریزد، ولی نمازش با تیمّم صحیح است اگر چه احتیاط مستحب ان است که قضای آن نماز را بخواند.

۲- امام، خوئي، اراكي، گلپايگاني، مكارم، نوري، تبريزي، صافي، سبحانی: مرحوم مولي محمّد تقي مجلسي قدّس سرّه در كتاب لوامع صاحبقراني –شرح فارسي من لايحضره الفقيه- مقدار پرتاب تير را ۲۰۰ گام معيّن فرموده است. (مكارم: و ظاهر اين است كه تير انداز متعارف از اين مقدار تجاوز نمی کند).

زنجانی: مولي محمّد تقي مجلسي قدّس سرّه در كتاب لوامع صاحبقراني –شرح فارسي من لايحضره الفقيه»، 1: 694 فرموده: مقدار پرتاب تير تخمیناً به دویست گام نمی رسد.

۳- در تعيين مقدارمسافت يك تير اختلاف است، و بيشترين چيزي كه گفته شده است480 ذراع مي باشد كه چيزي حدوداً برابر با 220 متر است (منهاج الصالحين: 1/133 مسأله 343)

دوم از موارد تیمم: (مشقّت بیش از حدّ)

دوم از موارد تیمّم[1]

(مسأله 664) اگر بواسطه پیری1 یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها یا نداشتن وسیله ای که آب از چاه بکشد، دسترسی به آب نداشته باشد، باید تیمّم کند2 و همچنین است اگر تهیّه کردن آب یا استعمال آن به قدری مشقّت داشته باشد که مردم تحمّل آن را نکنند3.

1- خوئی، سیستانی، زنجانی: یا ناتوانی…

وحید: به واسطه ناتوانی…

2- فاضل، سیستانی: [پایان مسأله].

3- خوئی، تبریزی، زنجانی: ولی در صورت اخیر چنانچه تیمّم ننماید و وضو بگیرد وضوی او صحیح است.

وحید: اگر تهیّه کردن آب یا استعمال آن به قدری مشقّت داشته باشد که تحمّلش برای شخص میسّر نباشد.

سبحانی: اگر تهیّه کردن آب یا استعمال آن برای شخص او مشقّت زا باشد.

امام خامنه ای رجوع کنید به مسٔله ۶۴۸.

*****

مکارم: مسأله 622- هرگاه آب در چاه باشد و بواسطه عدم توانایی یا نداشتن وسیله، دسترسی به آب ندارد باید تیمّم کند؛ و همچنین اگر مشقّت فوق العاده داشته باشد که عادتاً مردم آن را تحمّل نمی کنند.

مسأله 665- اگر برای کشیدن آب از چاه، دلو و ریسمان و مانند اینها لازم دارد 1و مجبور است بخرد، یا کرایه نماید، اگر چه قیمت آن چند برابر معمول باشد2 باید تهیّه کند3، و همچنین است اگر آب را به چندین برابر قیمتش بفروشند، ولی اگر تهیّه آنها به قدری پول می خواهد که نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد، واجب نیست تهیّه نماید4.

1- زنجانی: اگر برای کشیدن آب از چاه ابزاری مانند دلو و ریسمان لازم دارد …

2- بهجت: در صورتی که اجحاف نباشد…

3- جوادی آملی: اگر برای كشيدن آب از چاه، ابزاری لازم دارد، بايد آن را تهيه كند، اگرچه قيمت آن، چند برابر نرخ رایج باشد…

4- زنجانی: اگر تهیّه آب برای او مشقّت غیر قابل تحمّل دارد یا مستلزم هتک حیثیت او باشد، واجب نیست.

وحید: اگر تهیّه انها به قدری پول می خواهد که در صورت پرداخت ان به عسر و حرج می افتد واجب نیست تهیّه نماید.

سیستانی: اگر تهیه آنها به‌قدری پول می‏خواهد که نسبت به حال او ضرر دارد و باعث می‌شود وی در سختی فوق العاده قرار گیرد، واجب نیست آنها را تهیه نماید.

*****

مکارم: مسأله 623- اگر برای بیرون آوردن آب از چاه وسایلی لازم است، باید تهیّه کند یا کرایه نماید، هرچند به چند برابر قیمت معمول باشد، اما اگر تهیّه وسایل یا خریدن خود آب وضو آنقدر هزینه می خواهد که نسبت به حال او ضرر دارد، واجب نیست.

سبحانی: مسأله 568-  اگر آب را به چندین برابر قیمتش بفروشند باید آن را بخرد، ولی اگر تهیّه آنها به قدری پول می خواهد که نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد، تهیّه آن واجب نیست.

مسأله 666) اگر ناچار شود که برای تهیّه آب قرض کند، باید قرض نماید ولی کسی که می داند یا گمان دارد که نمی تواند قرض خود را بدهد1 واجب نیست قرض کند.

1- بهجت: کسی که می ترسد نتواند قرض خود را بدهد…

زنجانی: کسی که نمی تواند قرض خود را بدهد…

وحید: کسی که می داند یا اطمینان دارد که نمی تواند قرض خود را بدهد جایز نیست قرض کند.

جوادی آملی: کسی که می داند یا اطمینان دارد نمی تواند قرض خود را بپردازد قرض کردن واجب نیست.

مسأله 667- اگر کندن چاه مشقّت ندارد، به احتیاط واجب باید برای تهیّه آب، چاه بکند.

این مسأله در رساله آیات عظام مکارم و سبحانی نیست.

*****

اراکی، فاضل: 661، خوئی، گلپایکانی، تبریزی، صافی 675، سیستانی 656، بهجت 570، مظاهری، 555، مسأله: اگر کندن چاه مشقّت.ندارد، باید برای تهیّه آب چاه بکند*.

.سیستانی: مشقّت زیاد…

.زنجانی: مشقّت غیر قابل تحمّل…

.فاضل: مشقّتی که معمولا تحمّل نمی شود…

*بهجت: مگر اینکه ضرر غیر مالی مهمّی در این کار باشد که به خاطر آن، دیگر این کار واجب نباشد.

وحید: مسأله 674- اگر کندن چاه حرجی نباشد ، باید برای تهیّه آب چاه بکند.

مسأله 668- اگر کسی مقداری آب بی منّت1 به او ببخشد باید قبول کند .

1- فاضل: که معمولاً تحمّل نمی شود…

مکارم: بدون منت فوق العاده…

*****

زنجانی: مسأله 564- اگر کسی مقداری آب به او ببخشد باید قبول کند، مگر منّتی داشته باشد که غیر قابل تحمّل باشد یا مستلزم هتک حیثیت وی باشد.

1- زنجانی: دوم: دسترسی نداشتن به آب موجود      سیستانی: دوم: عدم دسترسی به آب.

سوم از موارد تیمم: (ترس از ضرر)

زنجانی: سوم: ترس از ضرر استعمال آب

سیستانی: سوم: ترس از استعمال آب

مسأله 669- اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد، یا بترسد که بواسطه استعمال آن مرض یا عیبی در او پیدا شود1، یا مرضش طول بکشد یا شدت کند، یا به سختی معالجه شود، باید تیمّم نماید2، ولی اگر آب گرم برای او ضرر ندارد ، باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل کند3.

1- سیستانی: اگر استعمال آب موجب مرگ اوباشد یا ازاستعمال آن مرض یا عیبی در او پیدا شود …

2- مظاهری: می تواند تیمّم نماید، ولی اگر وضو بگیرد یا غسل کند، وضو و غسل او صحیح است.

3- خوئی: در مواردی که غسل لازم است.

بهجت: در صورتی که مخارج گرم کردن در حدّ متعارف باشد، نه خارج از حد معمول.

سيستاني: اگر بتواند ضرر آب را به طوري برطرف كند، مثل اينكه آب را گرم كند،  بايد این کار را بکند و وضو بگیرد و در مواردی که غسل لازم است غسل کند.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۰. {از مواردی که باید بجای وضــو و غسل تیمم کرد:} هنگامی {است} که آب برای سلامتی او مضر باشد.

مسأله اختصاصی

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۰. فردی که وضو یا غسل برایش ضرر دارد یا تکلیف خیلی دشواری است، باید به جای آن تیمم کند و چنانچه وضو بگیرد یا غسل نماید صحیح نیست.

مسأله 670- لازم نیست یقین کند که آب برای او ضرر دارد1، بلکه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه (احتمال او در نظر مردم بجا باشد2 و3) از آن احتمال، ترس برای او پیدا شود باید تیمّم کند.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- مکارم: همین اندازه که خوف ضرر داشته باشد کافی است که وضو نگیرد و تیمّم کند.

وحید: بلکه همین اندازه که بترسد آب برای او ضرر دارد و آن ترس در نظر مردم بجا باشد، باید تیمّم کند.

2- سیستانی: باید تیمّم کند. [پایان مسأله]

3- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله اراکی نیست].

مسأله 671- کسی که مبتلا به درد چشم است1 و آب برای او ضرر دارد باید تیمّم نماید.

این مسأله در رساله آیات عظام: سیستانی، سبحانی و مظاهری نیست.

1- زنجانی: و از استعمال آب، بر چشم خود می ترسد باید تیمّم نماید.

*****

مکارم: مسأله 626- کسى که مبتلا به درد چشم است و آب براى او ضرر دارد اگر بتواند اطراف چشم را بشوید باید وضو بگیرد و الاّ تیمّم کند.

مسأله 672- اگر بواسطه یقین یا ترس ضرر1 ، تیمّم کند و پیش از نماز بفهمد که آب برایش ضرر ندارد، تیمّم او باطل است2، و اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است3.

1- سیستانی: یقین یا احتمال ضرر…

2- فاضل: و نمی تواند با آن نماز بخواند…

3- فاضل: ولی برای نمازهای بعدی باید وضو بگیرد.

گلپایگانی: اگر بعد از نماز بفهمد، بنابراحتیاط مستحب باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.

خوئی، تبریزی: اگر بعد از نماز بفهمد، بنابراحتیاط واجب در صورتی که وقت باقی باشد، باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند، و اگر وقت گذشته قضا ندارد.

وحید: اگر بعد از نماز بفهمد، و وقت باقی باشد، باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند، و اگر وقت نباشد قضا واجب نیست.

صافی: اگر بعد از نماز پيش از گذشتن وقت بفهمد، بنابراحتياط واجب بايد دوباره نماز را با وضو يا غسل بخواند، و اگر وقت گذشته باشد، قضا ندارد.

زنجانی: اگر بعد از نماز در وقت بفهمد باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند، ولی اگر پس از گذشتن وقت بفهمد قضا لازم نیست.

سیستانی: اگر بعد از نماز بفهمد، باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند، مگر در صورتی که وضو یا غسل در حالت یقین یا احتمال ضرر، موجب نگرانی روحی باشد که تحمّلش مشکل است.

بهجت: اگر قطع او براساس منشأ و علامت معتبری بوده، نمازش صحیح است وگرنه بنابراحتیاط نمازش را باید دومرتبه بخواند.

*****

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۰. فردی که به اعتقاد این که وضو یا غسل برایش ضرردارد (مثلاً مریض می‌شود) تیمم کند اشکال ندارد و نماز با آن صحیح است، ولی اگر پیش از آن که با این تیمم نماز بخواند بفهمد که ضرر ندارد، تیمم او باطل است و اگر بعد از آن که با این تیمم نماز بخواند فهمید که آب ضرر نداشته است بنابر احتیاط واجب باید وضو بگیرد یا غسل کند و دوباره نماز را به جا آورد.

مکارم: مسأله 627- کسی که می داند آب برای او ضرر دارد، هرگاه تیمّم کند و بعداً بفهمد آب برای او ضرر نداشته تیمّم او باطل است و اگر نماز با آن خوانده بنابراحتیاط واجب اعاده کند.

مسأله 673- کسی که می داند1 آب برایش ضرر ندارد، چنانچه غسل کند یا وضو بگیرد و بعد بفهمد که آب برای او ضرر داشته2، وضو و غسل او صحیح است3.

1- سیستانی، مکارم: کسی که یقین داشته…

وحید: اگر کسی یقین یا اطمینان پیدا کند…

فاضل، زنجانی: کسی که فکر می کند…

2- خوئی، وحید: در صورتی که ضرر به حدی نباشد که اقدام برای آن شرعاً حرام است…

گلپایگانی، صافی: بنابراحتیاط واجب باید اگر در وقت است و نماز را نخوانده تیمّم هم بنماید و اگر نماز را خوانده دوباره آن را با تیمّم بخواند و اگر وقت گذشته (صافی: در صورتی که آب برای او ضرر ندارد) با وضو یا غسل آن را قضا نماید.

3- سیستانی، وحید: وضو و غسل او باطل است.

[و] چهارم از موارد تیمّم: حرج و مشقّت؛ اگر تهیّه کردن آب یا استعمال آن برای او حرج و مشقّتی داشته باشد که معمولا تحمّل نمی شود می تواند تیمّم کند ولی اگر تیمّم کند، و وضو بگیرد و یا غسل کند وضو و غسل او صحیح است.

مظاهری: بلکه اگر در صورت علم به ضرر وضو بگیرد یا غسل کند وضو و غسلش صحیح است.

امام خامنه ای رجوع کنید به ذییل مسأله ۶۷۲.

چهارم از موارد تیمم:(نیاز به آب برای حفظ جان)

چهارم از موارد تیمّم[1]

(مسأله 674) هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند خود او یاعیال و اولاد او، یا رفیقش و كساني که با او مربوطند مانند نوکر و کلفت از تشنگی بمیرند یا مریض شوند، یا به قدری تشنه شوند که تحمّل آن مشقّت دارد، باید به جای وضو و غسل تیمّم نماید و نیز اگر بترسد حیوانی که مانند اسب و قاطر معمولاً برای خوردن سرش را نمی برند از تشنگی تلف شود1، باید آب را به آن بدهد و تیمّم نماید (اگرچه حیوان مال خودش نباشد2) و همچنین است اگر کسی که حفظ جان او واجب است به طوری تشنه باشد که اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود3.

1- گلپایگانی، صافی: اگر بترسد حیوانی که مال خود اوست از تشنگی تلف شود…

فاضل: اگر بترسد حیوانش از تشنگی تلف شود…

بهجت: اگر بترسد حیوانی از تشنگی تلف شود، در صورتی که ذبح آن حیوان برای او ضرر داشته باشد…

2- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، فاضل و صافی نیست]

3- فاضل: [که] باید آب را به او بدهد و تیمّم نماید.

*****

خوئی، تبریزی: مسأله 682- هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند دچار زحمت می شود باید تیمّم نماید. و جواز تیمّم به این جهت در سه صورت است:

 1- آن که اگر آب را در وضو یا غسل صرف نماید، خودش فعلاً یا بعداً به تشنگی که باعث تلف یا مرضش می شود یا تحمّلش مشقّت زیادی دارد مبتلا خواهد شد

 2- آن که بر کسانی که حفظشان بر او واجب است بترسد که از تشنگی تلف یا بیمار شوند.

3- آن که بر غیر خود –چه انسان باشد یا حیوان- بترسد و تلف یا بیماری یا بی تابیشان بر او گران باشد. و در غیر این سه صورت (تبریزی: در غیر این صورت) با داشتن آب، تیمّم جایز نیست.

سیستانی: مسأله 663- اگر برای رفع تشنگی به آب نیاز باشد باید تیمّم نماید. و جواز تیمّم به این جهت در دو صورت است:

1- آن که اگر آب را در وضو یا غسل صرف نماید بترسد خودش فعلاً یا بعداً به تشنگی که باعث تلف یا بیماریش می شود یا تحمّلش مشقّت زیادی دارد مبتلا خواهد شد.

2- آنکه بر غیر خود از کسانی که به او وابسته اند بترسد هرچند از نفوس محترمه نباشد اگر شؤون زندگی او برایش اهمیت داشته باشد چه از جهت علاقه شدید باشد یا از این جهت که تلف شدن او ضرر مالی برایش دارد یا رعایت حال او عرفاً لازم باشد مانند دوست و همسایه. در غیر این دو صورت هم تشنگی ممکن است مجوز تیمّم باشد ولی نه از این جهت بلکه از جهت وجوب حفظ جان یا از این که مرگ یا بی تابی او مطمئناً موجب حرج بر خودش خواهد شد.

زنجانی: مسأله 570- اگر با مصرف آب برای طهارت، آب آشامیدنی برای خودش یا دیگران کم بیاید، در سه صورت جایز یا لازم است تیمّم کند:

1- اگر آب را در وضو یا غسل صرف نماید خودش  فعلاً یا بعداً به تشنگی بیفتد که باعث تلف یا بیماری صعب العلاج گردد، در این صورت لازم است تیمّم کند و اگر تحمّل تشنگی برای او مشقّت زیادی داشته باشد، می تواند تیمّم کند ولی تیمّم لازم نیست.

2- اگر آب را در وضو یا غسل صرف نماید، نتواند موجودی را که حفظش بر او واجب است حفظ کند که در این لازم است تیمّم کند.

3- بر غیر خود؛ چه انسان باشد یا حیوان، بترسد و تلف یا بیماری یا بیتابیشان برای او مشقّت غیر قابل تحمّل داشته باشد که در این صورت می تواند تیمّم کند و در غیر این سه صورت با داشتن آب تیمّم جایز نیست.

مکارم: مسأله 628 – هرگاه به مقدار کافی آب دارد، اما اگر آن را به مصرف وضو یا غسل برساند می ترسد خودش یا فرزندان یا دوستان و همراهانش از تشنگی هلاک یا بیمار شوند، یا فوق العاده به زحمت بیفتند باید تیمّم کند و آب را نگه دارد و همچنین  اگر جان انسان غیر مسلمانی جان او در خطر باشد باید آب را به او بدهد و تیمّم نماید؛ درباره حیوان نیز همین حکم جاری است.

مظاهری: مسأله 557- هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند خود او یا نفس محترمی از انسان یا حیوان از تشنگی بمیرند یا مریض شوند یا به قدری تشنه شوند که تحمّل ان مشقّت دارد باید به جای وضو یا غسل تیمّم نماید.

وحید: مسأله 681- هرگاه بترسد که در صورت صرف آب در وضو یا غسل، گرفتار بعضی از مشکلات ذیل می شود باید تیمّم نماید:

1- آن که خودش فعلا یا بعد به تشنگی که باعث تلف یا مرضش می شود یا تحمّلش بر او حرجی است مبتلا شود.

2- آن که بر کسانی که حفظشان بر او واجب است بترسد که از تشنگی تلف یا بیمار شوند.

3- آن که بر انسان یا حیوانی که تلف یا بیماری یا بی تابی انها بر او حرجی باشد بترسد و یا در تلف آن حیوان ضرر معتنابه به حسب حال  او باشد.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۰. {از مواردی که باید بجای وضــو و غسل تیمم کرد:} هنگامی {است} که می‌ترسد اگر آب را مصرف کند، خود یا کسانش یا کسی که حفظ جانش بر او لازم است در تشنگی بمانند.

(مسأله 675) اگر غیر از آب پاکی که برای وضو یا غسل دارد آب نجسی هم به مقدار آشامیدن خود وکسانی که با او مربوطند داشته باشد، باید آب پاک را برای آشامیدن بگذارد و با تیمّم نماز بخواند ولی چنانچه آب را برای حیوانش بخواهد باید آب نجس را به آن بدهد1 و با آب پاک، وضو و غسل را انجام دهد2

1 – خوئی، تبریزی: چنانچه آب را برای حیوانش یا بچه نابالغ بخواهد باید آب نجس را به آنان بدهد…

2- تبریزی: به شرط آنکه نجاست آب موجب ضرر نباشد.

*****

سیستانی: مسأله 664- اگر غیراز آب پاکی که برای وضو یا غسل دارد آب نجسی هم به مقدار آشامیدن خود داشته باشد، باید آب پاک را برای آشامیدن بگذارد و با تیمّم نماز بخواند؛ ولی چنانچه آب را برای کسانی که به او مربوطند بخواهد می تواند که با آب پاک وضو بگیرد یا غسل نماید اگر چه آنان مجبور شوند که برای رفع تشنگی خود از آب نجس استفاده کنند بلکه اگر آنان از نجاست آب خبر نداشته باشند یا از آشامیدن آب نجس اجتناب نداشته باشند، لازم است که آب پاک را در وضو و غسل استعمال نماید و همچنین اگر آب را برای حیوانش یا بچه نابالغ بخواهد باید آب نجس را به آنان بدهد و با آب پاک وضو و غسل را انجام دهد.

مکارم: مسأله 629- هرگاه غیر از آب پاک، آب نجسی هم به مقدار آشامیدن دارد، از آب نجس نمی تواند استفاده کند، باید آب پاک را برای آشامیدن بگذارد و برای نماز تیمّم کند، ولی دادن آب نجس به حیوان اشکالی ندارد.

زنجانی: مسأله 571- اگر غیر از آب پاکی که برای وضو یا غسل دارد آب نجسی هم به مقدار آشامیدن خود دارد، باید آب پاک را برای آشامیدن بگذارد و با تیمّم نماز بخواند.

وحید: مسأله 682- اگر غیر از آب پاکی که برای وضو یا غسل دارد آب نجسی هم به مقدار آشامیدن خود و کسانی که با او مربوطند و نجاست آب برای آنها ثابت است و از آشامیدن آب نجس احتراز دارند داشته باشد، باید آب پاک را برای آشامیدن بگذارد، و با تیمّم نماز بخواند، ولی چنانچه آب را برای طفل یا حیوان بخواهد باید آب نجس را به ان بدهد و با آب پاک وضو یا غسل را انجام دهد.

مسأله اختصاصی:

جوادی آملی: مسأله 713- وسيله نقليه مانند اتومبيل كه برای حركت کردن به آب نياز دارد و اگر آب به آن نرسد مسافران در بيابانِ خطر میمانند، آب را بايد به مصرف آن وسيله رساند و تيمّم كرد.

1- زنجانی: چهارم: نیاز مبرم به آب برای آشامیدن            سیستانی: پنجم: نیاز به آب برای رفع تشنگی

پنجم از موارد تیمم: (نیاز به آب برای تطهیر بدن یا لباس)

سیستانی: ششم از موارد تیمم: اینکه وضو یا غسل مزاحم با تکلیف دیگر شده باشد که از آن اهم یا مساوی با آن باشد.

مسأله ۶۷۶ – کسی که بدن یا لباسش نجس است و کمی آب دارد که اگر با آن وضو بگیرد یا غسل کند، برای آب کشیدن بدن یا لباس او نمی ماند باید۱ بدن یا لباس را آب بکشد و با تیمّم نماز بخواند. ولی اگر چیزی نداشته باشد که برآن تیمّم کند، باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند.

۱- خوئی: بنابر احتیاط واجب…

 تبریزی، زنجانی: بنابراحتیاط…

*****

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۰. {از مواردی که باید بجای وضــو و غسل تیمم کرد:} هنگامی {است} که بخواهد با آبی که در اختیار دارد بدن یا لباس خود را برای نماز تطهیر کند.

مسأله اختصاصی

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۱. هرگاه فردی جنب شود و وقت به مقداری که بتواند بدن و لباسش را تطهیر کند، و یا لباس خود را عوض نماید نداشته باشد و به علت سردی هوا و مانند آن نتواند نماز خود را برهنه هم بخواند، باید نماز را با تیمم بدل از غسل جنابت با همان لباس نجس بخواند. این نماز مجزی (کافی) است و قضای آن بر او واجب نیست.

ششم از موارد تیمم: (نداشتن آب مباح)

زنجانی: ششم: حرام بودن آب یا ظرف آن

مسأله ۶۷۷ – اگر غیر از آب یا ظرفی که استعمال آن حرام است آب یا ظرف دیگری ندارد، مثلاً آب یا ظرفش غصبی است و غیر از آن، آب و ظرف دیگری ندارد۱ باید به جای وضو و غسل تیمّم کند.

۱-جوادی آملی: مانند اينکه آب يا ظرفش غصبی يا از طلا و نقره است و آب و ظرف ديگری هم ندارد…

*****

بهجت: اگر غیر از آب یا ظرفی که استعمال آن حرام است آب یا ظرف دیگری ندارد، مثلاً آب یا ظرفش غصبی است باید به جای وضو و غسل تیمّم کند.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۰. {از مواردی که باید بجای وضــو و غسل تیمم کرد:} هنگامی {است} که استعمال آب یا ظرف آن بر او حرام باشد، مثل این که غصبی باشد.

مکارم: مسأله ۶۲۱- هرگاه آب یا ظرفش غصبی است، یا از طلا و نقره است و آب و ظرف دیگری ندارد، باید به جای وضو یا غسل تیمّم کند.

هفتم از موارد تیمم: (نداشتن فرصت برای وضو یا غسل)

زنجانی، سیستانی: هفتم: تنگ بودن وقت نماز

(مسأله 678) هرگاه وقت به قدری تنگ باشد که اگر وضو بگیرد، یا غسل کند تمام نماز یا مقداری از آن بعد از وقت خوانده می شود، باید تیمّم کند1.

1-  وحید: مگر اینکه وقت وضو یا غسل به اندازه تیمّم باشد، که در این صورت باید وضو بگیرد یا غسل کند.

بهجت: تمام نماز بعد از وقت خوانده می شود، باید تیمّم کند. و در صورتی که اگر وضو بگیرد یک رکعت از نماز را در وقت می خواند و بقیه را خارج وقت، ولی اگر تیمّم کند تمام نمازها را وقت می خواند، می تواند بنابراظهر هرکدام را خواست انجام دهد ولی احتیاط مستحبّ در تیمّم و خواندن تمام نماز در وقت است و اگر با تیمّم هم تمام نماز را نمی تواند در وقت بخواند باید بنابراحوط بلکه اقرب وضو بگیرد و یک رکعت نماز را در وقت با وضو بخواند.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۰. {از مواردی که باید بجای وضــو و غسل تیمم کرد:} هنگامی {است} که وقت نماز تنگ باشد و وضو و غسل موجب شود که همه‌ی نماز یا قسمتی از آن در خارج وقت واقع شود.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۱. اگر کسی در تنگی وقت، خوف آن را داشته باشد که در صورت غسل کردن یا وضو گرفتن، همه یا قسمتی از نمازش در خارج وقت واقع شود باید تیمم کند و نماز بخواند.

(مسأله 679) اگر عمداً نماز را به قدری تأخیر بیندازد که وقت وضو یا غسل نداشته باشد، معصیت کرده ولی نماز او با تیمّم صحیح است1 اگر چه احتیاط مستحب آن است که قضای آن را نماز را بخواند2.

1- تبریزی، بهجت، مظاهری: [پایان مسأله].

2- وحید: احتیاط مستحب آن است که قضای آن نماز را هم با  وضو یا غسل بخواند.

سبحانی: احتیاط موکّد آن است که قضای ان نماز را بخواند.

امام خامنه ای رجوع کنید به ذیل مسأله ۶۷۸.

(مسأله 680) کسی که شک دارد که اگر وضو بگیرد، یا غسل کند وقت  برای نماز او می ماند یا نه، باید تیمّم کند1.

1- صافی: و نماز بخواند.

مظاهری، سبحانی: باید وضو بگیرد یاغسل نماید.

گلپایگانی: اگر شک او در مقدار وقت باشد؛ مثل آنکه نداند یک ساعت وقت دارد یا نیم ساعت، باید وضو یا غسل را بجا آورد، لکن اگر بداند که نیم ساعت بیشتر وقت ندارد و شک کند که در این نیم ساعت می تواند غسل کند یا وضو بگیرد و نماز بخواند یا نمی تواند، در این صورت نباید غسل کند یا وضو بگیرد؛ باید تیمّم کند و نمار بخواند.

امام خامنه ای رجوع کنید به ذیل مسأله ۶۷۸.

*****

مکارم: مسأله 634 – کسی که نمی داند وقت تنگ شده یا نه، باید وضو بگیرد یا غسل کند، ولی اگر می داند مقدار کمی وقت دارد امّا می ترسد اگر سراغ وضو یا غسل برود به نماز نرسد، باید تیمّم کند.

(مسأله 681) کسی که بواسطه تنگی وقت تیمّم کرده1 چنانچه بعد از نماز آبی که داشته از دستش برود2،اگر چه تیمّم خود را نشکسته باشد در صورتی که وظیفه اش تیمّم باشد، باید دوباره تیمّم نماید3.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

1- فاضل: تیمّم او فقط برای عملی که وقت آن ضیق است مفید است و بعداً بلافاصله باطل می شود لذا…

2- فاضل: یا عذر دیگری برای او پیدا شود…

3- بهجت: برای نماز های بعدی.

سبحانی: در صورتی که پس از نماز و برای گرفتن وضو وقت داشته باشد ولی وضو نگیرد باید دوباره تیمّم نماید.

*****

خوئی، تبریزی 689، سیستانی: مسأله 670- کسی که بواسطه تنگی وقت تیمّم کرده، و بعد از نماز می توانسته وضو بگیرد و نگرفته تا آبی که داشته از دستش رفته، در صورتی که وظیفه اش تیمّم باشد، باید (خوئی، سیستانی: برای نمازهای بعدی) دوباره تیمّم نماید، اگر چه تیمّم خود را نشکسته باشد.

زنجانی: مسأله 577- کسی که به واسطه تنگی وقت تیمّم  کرده ، اگر بعد از نماز بتواند وضو بگیرد تیمّم وی باطل می گردد، بنابراین اگر در نمازهای بعدی وظیفه اش تیمّم باشد باید دوباره تیمّم کند و نمی تواند به تیمّم قبلی اکتفا کند.

وحید: مسأله 688 – کسی که به واسطه تنگی وقت تیمّم کرده و بعد از نماز با اینکه می توانسته وضو بگیرد ولی تا از دست دادن آب وضو نگرفته ، در صورتی که وظیفه اش تیمّم باشد ، باید برای نمازهای بعدی دوباره تیمّم نماید.

(مسأله 682) کسی که آب دارد اگر بواسطه تنگی وقت با تیمّم مشغول نماز شود و در بین نماز آبی که داشته از دستش برود، برای نمازهای بعد می تواند با همان تیمّم نماز بخواند1.

1- خوئی، گلپایگانی، تبريزی، وحید، صافی: چنانچه وظیفه اش تیمّم باشد احتیاط مستحب (خوئی، تبریزی: احتیاط واجب) آن است که برای نمازهای بعدی دوباره تیمّم کند.

زنجانی: می تواند با آن تیمّم نمازهای دیگر را هم که می توان با تیمّم بجا اورد بخواند؛ ولی احتیاط مستحب آن است که برای نمازهای بعد دوباره تیمّم کند.

سیستانی: چنانچه وظیفه اش تیمّم باشد لازم نیست برای نمازهای بعدی دوباره تیمّم کند گرچه بهتر است.

فاضل: برای نمازهای بعد نمی تواند با همان تیمّم نماز بخواند، بلکه باید دوباره تیمّم نماید.

(مسأله 683) اگر انسان به قدری وقت دارد که می تواند وضو بگیرد یا غسل کند و نماز را بدون کارهای مستحبی آن مثل اقامه و قنوت1 بخواند باید غسل کند یا وضو بگیرد و نماز را بدون کارهای مستحبی آن بجا آورد2 بلکه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد باید غسل کند یا وضو بگیرد و نماز را بدون سوره بخواند3.

1- زنجانی: بلکه بدون سوره…

2- زنجانی: [پایان مسأله].

3- مکارم: اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد، می تواند آن را ترک نماید و با وضو نماز بخواند.

مسائل اختصاصی

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۰. هرگاه رطوبتی از انسان در حال خواب خارج شود و بعد از بیداری چیزی به یاد نیاورد، ولی لباس خود را مرطوب ببیند، اگر می‌داند که محتلم شده، جنب است و باید غسل کند و در صورت تنگی وقت باید بعد از تطهیر بدنش تیمم نموده و نماز بخواند و سپس در وسعت وقت غسل نماید، اما اگر نداند (شک در احتلام و جنابت داشته باشد) در این صورت، حکم جنابت بر آن جاری نمی‌شود.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۱. صحت تیمم بدل از غسل برای اعمالی که مشروط به طهارت نیست، مانند زیارت محل اشکال است، ولی انجام آن در صورت عدم امکان غسل به قصد رجا و مطلوبیت اشکال ندارد.