فتاوای آیات عظام: امام خمینی و نوری همدانی
(مسأله 2867) بليطهاي بخت آزمايي كه متعارف شده است مي فروشند به مبلغ معيني، پس از آن با قرعه كشي به اشخاصي كه قرعه به نام آنها بيرون بيايد مبلغ معيني مي دهند، خريد و فروش آنها جايز نيست و باطل است و پولي را كه در مقابل بليط مي گيرند، حرام است و گيرنده ضامن است و مبلغي كه از قرعه كشي به دست مي آيد حرام است و شخص گيرنده ضامن صاحبان واقعي آن مبلغ است.
(مسأله2868) فرقي نيست در حرام بودن پول بليط بین آن كه بليط رابخرند، يا بليط را بگيرند و پولي بدهند به اميد آن كه قرعه به اسم آنها بيرون بيايد و در هر دو صورت پول بليط حرام و پولي كه به قرعه دست مي آيد حرام و موجب ضمان است.
(مسأله 2869) اخيراً اسم بليط بخت آزمايي را عوض كرده اند و به اسم اعانه ملي بليط را مي دهند ولي عمل، همان عمل است و چون بليط بخت آزمايي مورد اشكال بوده است و جمعي از خريد آن خودداري مي نموده اند ، سودجويان اسم را براي اغفال اين دسته عوض نموده، لكن در عمل فرقي ندارد و در اين صورت با تغيير اسم، حلال نمي شود و پول بليط و پول قرعه حرام و موجب ضمان است.
(مسأله 2870) اگر فرضاً يك شركت يا مؤسسه پيدا شود و براي اعانت به مؤسسات خيريه از قبيل بيمارستان يا مدارس اسلامي بليطهايي منتشر كند و مردم هم براي اعانت اين مؤسسات مبلغي بدهند و آن شركت از مال خودش يا وجوهي كه از انتشار بليط به دست مي آيد، با اجازه تمام پول دهندگان مبلغي به اشخاصي كه قرعه به نام آنها بيرون مي آيد بدهد مانع ندارد، لكن اين مجرد فرض است و بليطهايي كه اكنون فروخته مي شود و قرعه كشي هايي كه اكنون عمل مي شود، به اين نحو نيست و پول بليط و قرعه حرام است.
(مسأله 2871) پول بليطهايي كه به دست شركتها مي آيد و پول قرعه كشي ها كه به دست اشخاص مي آيد مجهول المالك است و اگر مي توانند صاحبان آنها را پيدا كنند ، بايد به صاحبانش رد كنند و اگر نمي شود بايد از طرف صاحبان آنها صدقه بدهند و احتياط لازم آن است كه از مجتهد جامع الشرايط اجازه بگيرند و صدقه بدهند.
(مسأله 2872) اگر آن كسي كه پول به دستش مي آيد فقير باشد نمي تواند خودش به عنوان صدقه از صاحبش بردارد، بلكه بايد به فقير بدهد بنابراحتياط لازم، بلكه خالي از قوت نيست.
(مسأله 2873) اگر مال زيادي به دست آورد از قرعه كشي و با فقيري قرار گذارد كه به او صدقه بدهد و فقير مقداري بردارد و باقي را به او رد كند بخواهد با اين حيله حلال كند، جايز نيست و حلال نمي شود، لكن اگر بدون شرط و قيد به فقير دادو فقير مقداري كه مناسب حالش هست به او رد كند با رضايت اشكال ندارد.
استفتائات از آیةالله العظمی امام خامنه ای (مدّظلّه)
سؤال ۱۲۳۷: خريد و فروش بليطهاى بخت آزمايى و جايزهاى که مکلّف مىبرد، چه حکمى دارد؟
جواب: خريد و فروش بليطهاى بخت‌آزمايى صحيح نيست و شخصى که جايزه را برده است، مالک آن نمىشود و حق دريافت آن را ندارد.
سؤال ۱۲۳۸: تهيه اوراقى که به نام ارمغان بهزيستى بين مردم منتشر مىشود و پرداخت پول براى آنها و شرکت در قرعه کشى اين برگه ها، چه حکمى دارد؟
جواب: توزيع و نشر اوراق جمعآورى تبرّعات از مردم براى صرف آن در امور خيريّه و تشويق و ترغيب متبرّعين با قيد قرعه منع شرعى ندارد و همچنين پرداخت وجه براى تهيّه اين اوراق به قصد شرکت در امور خير، مانعى ندارد.
سؤال ۱۲۳۹: شخصى ماشينى دارد که آن را در معرض بخت آزمايى قرار داده است، به اين صورت که فرد شرکت کننده در مسابقه اقدام به خريد برگهاى که در تاريخ معيّن و به قيمت معيّنى قرعه کشى خواهد شد مىکند و در پايان مدّت مذکور و شرکت کردن تعدادى از مردم، قرعه کشى صورت مىگيرد و کسى که قرعه به نام او در آمده، برنده مىشود و ماشين گران قيمت را تحويل مىگيرد، آيا اين روش براى فروش ماشين از طريق قرعه کشى شرعاً جايز است؟
جواب: فروش ماشين به شخصى که در قرعه کشى شرکت کرده و قرعه به نام او افتاده، در صورتى که خريد و فروش بعد از قرعه‌کشى انجام پذيرد، اشکال ندارد، ولى تصرّف فروشنده در اموال افراد ديگرى که مال خود را براى شرکت در قرعه کشى به او پرداخت کرده اند، أکل مال به باطل است و واجب است آن اموال را به آنان برگرداند.
سؤال ۱۲۴۰: آيا فروش اوراق جمعآورى کمکهاى خيرخواهانه عموم مردم به اين صورت که بعداً قرعه کشى شده و قسمتى از مال جمع آورى شده به عنوان هديه به برندگان داده شود و بقيه آن صرف کارهاى عام المنفعه شود، جايز است؟
جواب: نامگذارى اين عمل تحت عنوان «بيع» صحيح نيست، بله انتشار اين اوراق و جمع آورى کمکها براى امور خيريّه اشکال ندارد و تشويق مردم به کمک کردن با وعده اعطاى جايزه به کسى که قرعه به نام او در آيد، جايز است. مشروط بر اين که مردم اين اوراق را به قصد شرکت در امور خير، تهيّه نمايند.
سؤال ۱۲۴۱: آيا خريد اوراق قرعه کشى بخت‌آزمايى(لوتو)، با توجه به اينکه تحت مالکيت شرکت خاصى است و 20٪ سود آن به مؤسسه هاى خيريّه زنان پرداخت مىشود، جايز است ياخير؟
جواب: برگه هاى بخت آزمايى، ماليّت ندارند واين اوراق در حکم آلت قمار هستند بنا بر اين خريد و فروش آنها جايز نيست و مبلغى را هم که برندگان قرعه کشى اين برگه ها دريافت مى کنند، حلال نيست.
فتاوای آیةالله العظمی سیستانی (مدّظله)
اوّل: اینکه پول را هنگام گرفتن برگه‌ها بدهد، در مقابل جایزه احتمالی که در قرعه‌کشی ممکن است به دست آورد، در این صورت، معامله بی‌شک حرام و باطل است، و اگر کسی این عمل حرام را مرتکب شود و در قرعه‌کشی برنده گردد، در صورتی که شرکت قرعه‌کشی کننده دولتی باشد، مبلغی که به عنوان جایزه میگیرد مجهول‌المالک است و جواز تصرف در آن مشروط به رجوع به حاکم شرع است، و اگر آن شرکت خصوصی باشد، در صورتی تصرف در آن مال جایز است که بداند صاحبانش راضی به تصرف او هستند، حتی اگر بدانند او مالک نیست.
دوّم: مقصود از دادن پول کمک مالی و مشارکت در برنامه‌ای خیریه مانند ساختن مدرسه، یا پل باشد، نه به دست آوردن سود و جایزه، در این صورت اشکالی ندارد. و در این فرض اگر قرعه به نام کسی اصابت کرد، اگر شرکت دولتی باشد در کشورهای اسلامی با اجازه حاکم شرع و تصرف در آن با مراجعه به او اشکالی ندارد، و اگر دولتی نباشد تصرف در جایزه نیازی به اجازه حاکم شرع و مراجعه به او ندارد.
سوّم: مقصود از دادن پول، قرض دادن به شرکت باشد. به این صورت که خریدار مبلغی را مثلاً برای شش ماه به شرکت قرض میدهد و آن شرکت موظف است علاوه بر بازپرداخت مبلغ مذکور، با انجام قرعه‌کشی، مبلغی را به عنوان جایزه اگر قرعه به نامش اصابت کرد بپردازد. این معامله حرام است؛ زیرا از نوع قرض ربوی به شمار میرود.