در دو مورد تيم لازم است:
اول: آب نباشد.
دوم: آب باشد امّا به خاطر عذر شرعى يا عقلى نتواند آن را براى وضو يا غسل استفاده نمايد.
مورد اول: سه صورت دارد:
1- اگر مكلف در منزل يا جايى كه مى‌تواند به آنجا برسد آب پيدا نكند يا در سفر تا زمانى كه وقت براى نماز باقى است در اطراف خود آب نيابد. چه اصلًا آب يافت نشود و چه به مقدار وضو يا غسل آب نباشد يا اگر آب هست نجس يا غصبى است، در تمام اين صورت‌ها بايد تيمم كند.
(مسأله 336) اگر مكلف در بيابان يا در زمين هموار يا پست وبلند باشد، بايد مقدارى براى آب جستجو كند كه موجب عسر وحرج يا ضرر وخطرى براى اونباشد.
(مسأله 337) اگر دو شاهد عادل بلكه يك شاهد عادل يا حتى يك نفر موثق شهادت دهند كه در آن محدوده آب وجود ندارد، جستجو لازم نيست.
2- اگر آب در بعضى اطراف باشد ولى تهيه آن مشقت زيادى داشته باشد يا مال كسى است كه جزبا التماس و خوارى اجازه نمى‌دهد يا براى رسيدن به آن خطر دشمن وحيوان درنده وجود داشته باشدباشد، بايد تيمم كند و اگر با التماس آب تهيه نموده وضو بگيرد وضويش صحيح است.
3- اگر پرداخت هزينه آب موجب عسر وحرج باشد يا تهيه آب موجب فعل حرام شود- مانند آن‌كه براى تهيه آب بايستى در زمين غصبى تصرف كند يا وسيله‌اى كه آب با آن تهيه شود غصبى باشد- بايد تيمم نمايد.
اما چنان‌چه بايد با سختى آب تهيه نمايد، وضو بر او واجب و صحيح است.
(مسأله 338) اگر در طلب آب جستجو نكند و به اميد درك واقع تيمم نمايد، تيمم صحيح است.
(مسأله 339) اگر مطمئن شود كه در خارج از محدوده آب هست، در صورتى كه به دست آوردن آن مشقت زياد نداشته باشد حتى اگر دور باشد، واجب است آن راتحصيل نمايد.
(مسأله 340) اگر پيش از وقت نماز جستجو كند وآب پيدا نشود، چنان‌چه احتمال دهد كه بعد ازدخول وقت در آن محل آبى پيدا خواهد شد، بنابر اظهر واجب است جستجو كند، ولى اگر چنين احتمالى ندهد، جستجو لازم نيست.
(مسأله 341) اگر بعد از داخل شدن وقت براى يكى از نمازها آب جستجو نمايد و پيدا نكند، براى نمازهاى بعدى جستجو لازم نيست ولى اگر احتمال دهد چنان‌چه دوباره جستجو كند آب پيدا مى‌شود، بنابر اظهر جستجو واجب نيست ولى احتياط ترك نشود.
(مسأله 342) اگر وقت تنگ باشد يا بر جان ومال خود از دزد، و يا حيوان درنده و مانند آن بترسد ويا حرج و مشقت داشته باشد، جستجو لازم نيست.
(مسأله 343) اگر در جستجوى آب نرود تا وقت نماز تنگ شود مستحق عقوبت است ولى نمازش چنان‌چه در وجود آب شك داشته باشد با تيمم صحيح مى‌باشد. همچنين اگر به وجود آب علم دارد، بعيد نيست كه تيممش صحيح باشد.
(مسأله 344) اگر عمداً و با توجه و با وسعت وقت در جستجوى آب نرود در صورتى كه آب دراطراف موجود باشد نماز با تيمم باطل است و چنان‌چه در واقع آب موجود نباشد، اگرچه معصيت كرده است ولى اگر به اميد اين‌كه واقع را درك كند تيمم نمايد و نماز بخواند نمازش صحيح مى‌باشد. اگر به اعتقاد تنگى وقت جستجو نكند و بعد از خواندن نماز اگر در داخل وقت معلوم شود كه وقت تنگ نبوده، در اين صورت جستجوى آب واجب است و چنان‌چه آب پيدا شود واجب است نماز را در وقت اعاده كند، اما چنان‌چه در خارج وقت معلوم شود كه وقت تنگ نبوده قضاى نماز لازم نيست.
(مسأله 345) اگر جستجو كند وآب پيدا ننمايد و با تيمم نماز بخواند وبعد در وقت معلوم شود كه آب در اطراف بوده، بنابر اقوى اعاده واجب است، ولى اگر در خارج وقت معلوم شود كه در اطراف آب بوده قضا ندارد.
مورد دوم: عقلًا يا شرعاً مكلف نتواند آب را استعمال كند كه در ضمن چهار حالت محقق مى‌شود:
1- اگر از استعمال آب بر جان وبدن- مثل درد چشم يا ترك خوردن دست- بيم داشته باشد يابترسد كه مريض شود يا بيماريش به طول انجامد يا شدت پيدا كند، بايد تيمم نمايد.
2- هرگاه از تشنگى بر خود يا بر كسانى كه حفظ جانشان بر او واجب است بيم داشته باشد يا بر حيوانى كه تلفش موجب حرج وضرر مالى شود بترسد، در اين صورت بايد تيمم كند.
3- كسى كه بدن يا لباسش نجس است و آب به مقدارى دارد كه صرفاً براى وضو و يا تطهير لباس كفايت مى‌كند، در اين صورت مى‌تواند لباس خود را تطهير و به جاى وضو تيمم كند يا وضو بگيرد ونماز را در لباس نجس يا با بدن نجس بخواند.
4- هرگاه به مقدار وضو ونماز وقت نباشد، مى‌تواند تيمم كند تا تمام نماز را در وقت بخواند.
(مسأله 346) هرگاه مكلف عمداً در جايى كه وضو حرجى است- مثل سرماى شديد-، وضو بگيردوضوى او صحيح است و اگر در جايى كه وضو حرام است- مثل جايى كه ضرر بزرگ بر وضوى اومترتب باشد- وضو بگيرد، وضوى او باطل است و اگر در جايى كه حفظ آب واجب است- مثل حالت دوّم- وضو بگيرد، وضوى او صحيح است و در حالت چهارم اگر مكلف مخالفت كند و وضوبگيرد وضويش صحيح است البته به شرط اين كه وضويش به قصد تشريع نباشد يعنى قصد نكند وضوبراى نمازى كه وقت آن تنگ شده واجب است و تيمم براى او جايزنيست.
(مسأله 347) اگر مكلف در همه اقسامى كه ذكر شد، از روى فراموشى يا غفلت يا جهل مركب، مخالفت كند وضوى او صحيح است. همچنين اگر در تنگى وقت، به قصد تعلق امر فعلى وضوبگيرد صحيح مى‌باشد (يعنى وضو بگيرد براى خواندن نمازى كه اكنون بر عهده‌اش است وبايد براى آن وضو مى‌گرفت)، ولى اگر آن را از روى عمد والتفات انجام دهد، معصيت كار است.
(مسأله 348) براى رفتن به رختخواب، مى‌تواند به جاى وضو به قصد رجاء تيمم كند اگرچه بتواندآب استعمال كند.