نماز آيات، بر هر مكلّفى غير زن حائض ونفساء در وقت گرفتگى خورشيد و ماه اگرچه كم باشد، هنگام زلزله- بنابراحتياط واجب- وپديده‌هاى آسمانى كه نوعاً موجب اضطراب و وحشت مردم مى‌شوند مانند: بادهاى سياه، سرخ و زرد، تاريكى شديد، رعد وبرق و آتشِ كه در فضا پيدا مى‌شود، وامثال آنهاواجب مى‌شود. امّا با حوادث زمينى مانند: سيل، آتشفشان، بادهاى شديد وامثال آنها كه عادتاًسبب ترس مردم مى‌شوند واجب نمى‌شود، اگرچه احتياطاً بهتر است نماز آيات خواند شود.
(مسأله 712) در وجوب نماز آيات براى گرفتگى آفتاب، ماه وزلزله ترس معتبر نيست، بنابراين اگريكى از آنها رُخ دهد اگرچه ترسى براى نوع مردم پيش نيايد، نماز آيات واجب مى‌شود، ولى براى وجوب نماز، در حوادث آسمانى، ترس نوع مردم معتبر است، اما اگر براى عامه مردم ترس آور نباشد اگرچه بعضى از مردم بترسند، نماز آيات واجب نيست.
وقت نماز آيات
مكلف مى‌تواند از وقتى كه خورشيد يا ماه شروع به گرفتن مى‌كند تا اين‌كه كاملًا باز شود نماز آيات را بخواند، ولى بهتر است از ابتداى گرفتگى بخواند و جايز نيست آنقدر تأخير اندازد كه فقط يك ركعت را در وقت درك كند و اگر عمداً يا از روى عذر تأخير انداخت بايد فوراً آن را بخواند واگركمتر از يك ركعت را در وقت درك كند بايد نيت ادا وقضا نكند، ولى اگر زمان گرفتگى به مقدار نمازنباشد، در وجوب نماز اشكال است ولى احتياط ترك نشود.
اما وقت نماز در حوادث آسمانى از زمان شروع آن تا وقتى‌كه ادامه پيدا مى‌كند خواهد بود، اگروقت آن كافى بود لازم نيست فوراً نماز را بخواند و اگر اهمال نمود تا وقت آن گذشت قضا واجب است. اگر زمان حوادث آسمانى به اندازه‌اى باشد كه گنجايش نماز را ندارد، نماز واجب نيست. درزلزله، بنابراحتياط واجب، بلافاصله بايد نماز را بخواند و اگر مكلف عمداً يا از روى عُذر، نماز را به تأخير اندازد بنحوى كه صدق نكند در پى زلزله نماز را مى‌خواند، بنابراحتياط واجب، بايد به قصدمافى الذمه بجا آورد ونيت ادا وقضا نكند.
(مسأله 713) هرگاه زمان حوادث آسمانى ترس آور، به مقدار نماز باشد ومكلف آنرا نخواند و وقت آن بگذرد، قضاى آن واجب خواهد شد، چه از روى عمد و توجه به زمان آن، فوت شود وچه از روى فراموشى يا غفلت وچه از روى جهل باشد.
(مسأله 714) اگر حوادث آسمانى ترس آور، در شهرى ومنطقه‌اى اتفاق بيفتد، فقط مردم همان شهرومنطقه بايد نماز آيات بخوانند، و اگر وحشت آن به نوع مردم شهرهاى مجاور برسد، بر آنها نيز نمازآيات واجب مى‌شود.
(مسأله 715) اگر كسوف يا خسوف كامل نباشد ومكلف در حين وقوع خسوف وكسوف به آن جاهل باشد، در اين صورت قضاى نماز بر او واجب نيست.
(مسأله 716) اگر در وقت نماز يوميه خورشيد بگيرد، چنان‌چه براى هر دو نماز وقت دارد، مخيراست كه هر كدام را اول بخواند و اگر وقت يكى تنگ بود، بايد اول آن را بخواند و اگر وقت هردو تنگ باشد، بايد اول نماز يوميه را بخواند و اگر يكى را شروع كند ومعلوم شود كه وقت ديگرى تنگ است وبترسد كه اگر تمام كند ديگرى قضا شود، بايد آن را قطع كند ونماز ديگر را بخواند و چنان‌چه نمازآيات را قطع كند، مى‌تواند بعد از خواندن نماز يوميه آن را از جايى كه قطع كرده ادامه دهد، البته درصورتى كه خللى غير از فاصله انداختن نماز يوميه نباشد.
(مسأله 717) اگر بترسد كه وقت فضيلت نماز يوميه فوت مى‌شود، مى‌تواند نماز آيات را قطع كندوبعداً از محل قطع شده ادامه دهد.
دستور نماز آيات
نماز آيات دو ركعت است وهر ركعت پنج ركوع دارد ودستور آن اين است كه: نمازگزار بعد ازنيت، تكبيرهً الاحرام مى‌گويد وسپس حمد ويك سوره مى‌خواند و به ركوع مى‌رود، سپس سر از ركوع برمى دارد، دوباره حمد ويك سوره مى‌خواند و به ركوع مى‌رود تا پنج ركوع را تمام كند وبعد ازبلندشدن از ركوع پنجم دو سجده بجا مى‌آورد و بر مى‌خيزد و ركعت دوم را هم مثل ركعت اول بجا مى‌آورد و تشهد و سلام مى‌دهد.
(مسأله 718) در نماز آيات جايز است كه يك سوره را پنج قسمت كند بطورى كه يك آيه يا بيشتر ازآن را بخواند- وكمتر از يك آيه بنابراحتياط واجب جايز نيست- سپس به ركوع برود وآنگاه سربردارد وبدون اين‌كه حمد را بخواند، قسمت دوم از همان سوره را خوانده، به ركوع برود وهمين طور تاپيش از ركوع پنجم سوره را حتى اگر چند آيه باقى مانده باشد تمام نمايد وبعد از ركوع پنجم، دو سجده كندوركعت دوم را نيز مثل ركعت اول بجا آورد وبعد از سجده دوم تشهد بخواند وسلام دهد. نمازگزارمى تواند يك ركعت را به روشى وركعت دوم را به روش ديگر بخواند، همچنان كه مى‌تواند در يك ركعت دو سوره بخواند، ولى اگر سوره اولى تمام شد براى ركوع بعدى بايد حمد را همراه سوره نيزبخواند وقبل از ركوع پنجم سوره دوم نيز بايد تمام شود چه همان سوره اولى را تكرار كند وچه سوره ديگرى را بخواند. پس بايد در روش دوم چند چيز ملاحظه شود:
1- بنابراحتياط واجب نبايد براى هر ركوع كمتر از يك آيه خوانده شود.
2- بايد در هر ركعت كمتر از يك سوره خوانده نشود.
3- هرگاه مثلًا سوره را در ركوع دوم تمام كرد، بايد براى ركوع بعدى حمد را همراه سوره نيزبخواند.
4- بايد قبل از ركوع پنجم سوره را تمام كند اگرچه سوره دومى يا سومى باشد.
(مسأله 719) اگر در عدد ركعات نماز آيات شك كند نماز باطل است و اگر در عدد ركوع آن شك كند، بنا را بر كمتر بگذارد مگر آن‌كه شك در عدد ركوع به شك در عدد ركعات برگردد، مثل آن‌كه شك كند كه ركوع پنجم ركعت اول است يا ركوع ششم ركعت دوم است كه در اين صورت نماز باطل مى‌شود.
(مسأله 720) ركوع‌هاى نماز آيات ركن هستند كه با زياد وكم شدن آن عمداً وسهواً نماز باطل مى‌شود وچيزهايى كه در نماز يوميه، واجب ومستحب بود در نماز آيات نيز چنين است، يعنى احكام سهو وشك در محل وبعد از تجاوز محل نيز جارى است وشرائط عامه از قبيل ستر، رو به قبله بودن، طهارت از حدث ونجاست وغير اينها در نماز آيات معتبر است.
(مسأله 721) مستحب است پيش از هر ركوع زوج قنوت بخواند ومى تواند به قنوت در ركوع پنجم ودهم يا فقط در دهم اكتفا كند. همچنين مستحب است كه براى هر ركوع وسر برداشتن از آن تكبيربگويد مگر بعد از ركوع پنجم ودهم كه مستحب است بگويد:» سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَه «.
(مسأله 722) مستحب است نماز آيات به جماعت خوانده شود، چه ادا باشد چه قضا وچه تمام خورشيد يا ماه گرفته باشد يانه ومانند نماز يوميه فقط قرائت از مأموم ساقط است و اگردر ركوع اول از ركعت اول يا ركوع اول ركعت دوم به امام برسد نماز صحيح است، ولى اگر به ركوع دوم يا بيشتر امام برسد، صحت آن اشكال دارد.
(مسأله 723) مستحب است نماز كسوف را تا بازشدن كامل آن طول دهد و اگر قبل از آن تمام شود، در جاى خود بنشيند ودعا كند يا نماز را دوباره بخواند. اگر طول دادن آن براى مأمومين مشكل باشد امام آن را مختصر كند ومستحب است سوره‌هاى طولانى مانند يس، نور، كهف وحجر خوانده شود و در هر قيام سوره را كامل كند وركوع وسجود را به اندازه قرائت طولانى نمايد و بنابر اصح قرائت را در شب يا روز بلند بخواند حتى در گرفتگى آفتاب ومستحب است در زير آسمان يا درمسجد نماز را بخواند.
(مسأله 724) كسوف و خسوف و مانند آن، با علم وشهادت دو مرد عادل بلكه بنابر اظهر به شهادت يك مرد ثقه ثابت مى‌شود وگفته اختر شناسان اثرى ندارد اگر موجب يقين يا اطمينان نشود.
(مسأله 725) اگر چيزهايى كه نماز آيات براى آنها واجب شده متعدد شود، بايد براى هر يك از آنهايك نماز آيات بخواند و اگر نوع آن مختلف باشد مانند كسوف وزلزله، بنابراحتياط مستحب آن را نيزتعيين نمايد.