مسأله 962. نزدیک اذان صبح از طرف مشرق، سپیدهای رو به بالا حرکت میکند که آن را «فجر کاذِب» یا «فجر اوّل» گویند، زمانی که پس از فجر کاذب، نوار کاملاً سفید رنگی به صورت عرضی در افق شرقی پهن گردید، «فجر صادق» یا «فجر دوّم» و اوّل وقت نماز صبح است.
برای محقّق شدن فجر صادق، دو ویژگی لازم است:
1. آنکه روشنایی و نور گسترده شده، به مقداری باشد که سیاهی افق را کاملاً شکافته و مانند رودی هرچند باریک برای مشاهده کننده نمایان شود؛
2. آنکه روشنایی و نور نمایان شده، کاملاً سفید باشد.
امّا آخر وقت نماز صبح هنگامی است که آفتاب طلوع نماید، یعنی اوّلین جزء از خورشید در افق هموار آشکار گردد.
شایان ذکر است، در مورد زمان طلوع فجر، فرقی بین شبهای مهتابی و غیر مهتابی نیست. بنابراین، در شبهای مهتابی که نور مهتاب بر نور سپیده غلبه دارد، لازم نیست صبر کنند تا سپیده محسوس گردد و چنانچه نور فجر طوری باشد که بر فرض، نور ماه (مهتاب) نبود، ظاهر می‌شد، کافی است، هرچند صبر نمودن مطابق احتیاط مستحب میباشد.
مسأله 963. بعضی از مناطقی که عرض جغرافیایی آنها نزدیک به قطب میباشد، همچون تعدادی از کشورهای شمال اروپا، وضعیّت افق در آنها به گونه‌ای است که روشنایی پس از غروب خورشید (شَفَق) و روشنایی قبل از طلوع خورشید (فَلَق) در بعضی شبها به یکدیگر متّصل میشوند؛
در این شبها، آسمان کاملاً تاریک نمیشود و پس از رسیدن به حدّی از تاریکی به تدریج از تاریکی آسمان کاسته میشود و آسمان روشن و روشنتر میشود تا آنکه آفتاب طلوع میکند. در این گونه مناطق، آغاز فجر صادق (اذان صبح) زمانی است که روشنایی و نور به‌طور محسوس زیاد شده و در سطح افق گسترده و پهن شود.
شایان ذکر است، ملاک طلوع فجر در این مناطق، هر زیاد شدن نوری نیست، بلکه باید زیاد شدن نور با چشم عادی قابل تشخیص باشد.
(به جهت عدم ذکر «وقت نماز صبح» در توضیح المسائل، این مطلب از کتاب «توضیح المسائل جامع جلد (1) گرفته شده است.)