برگرفته از کتاب «احکام غرب نشینان مطابق فتاوای آیت الله مکارم شیرازی)
133- تکلیف نماز و روزه افرادی که در مناطقی به سر می برند که روز یا شب آنها خارج از متعارف است، چیست؟
پاسخ: در مناطقی که روز یا شب آنها خارج از متعارف است (مثلا بیش از 18 ساعت) باید روزه خود را مطابق مناطق معتدله در آن زمان به جا بیاورد مثلا همان زمان را در تهران یا قاهره در نظر بگیرد که طول شب و روز چقدر است- زیرا آن مناطق طلوع و غروب و نصف النهار دارند- سپس با افق خود آن را تطبق کنند؛ به تعبیر دیگر اگر در آن فصل از سال در منطقه معتدله مورد نظر، طول روز 14 ساعت است او نیز 14 ساعت روزه می گیرد به این معنا که از طلوع فجر آن جا شروع می کند و 14 ساعت روزه می گیرد و در زمستان که روزهای منطقه معتدله مورد نظر مثلا 12 ساعت است باید از طلوع فجر آنجا شروع کند و 12 ساعت روزه بگیرد (مطابق مثال بالا). در مورد نماز در جاهایی که روز زیاد کوتاه نیست، مطابق طلوع و غروب و ظهر آن محل به جا آورد؛ و اگر طول روز زیاد کوتاه باشد، مطابق آنچه در روزه نوشتیم عمل می کند.
سؤال ۱۳۴ افرادی که با قطار پا کشتی مسافرت می کنند، با توجه به این که در حال حرکت هستند و ممکن است جهت قبله تغییر کند. حکم نماز آنان چیست؟
پاسخ هنگامی که کشتی با قطار در حال حرکت می باشد. و اشخاص اقامه نماز میکنند در صورتی که از قبله منحرف شوند. باید فوراً به سوی قبله تغییر جهت دهند.
سوال ۱۳۵ برای جهت پایی قبله چه راه هایی وجود دارد؟
پاسخ قبله نماهای سالم معمولی برای تعیین قبله خوب است ولی باید با آن آشنا بود و اگر قبله نما نبود از مساجد مسلمین با قبرستانها می توان قبله را تشخیص داد و همچنین از شهادت اهل محل و اگر هیچ وسیله ای برای تشخیص قبله نداشت به یکی از چهار طرف نماز می خواند.
سؤال ۱۳۶ اگر راهی برای یافتن جهت قبله نبود چه کنیم؟
پاسخ هرگاه راهی برای پیدا کردن قبله وجود نداشته باشد و قبله در میان چهار سمت مختلف مردد شود یک نماز به یک طرف کافی است و هرگاه در سه طرف با دو طرف احتمال وجود قبله را می دهد فقط به سمت آنها نماز بخواند.
سؤال ۱۳۷. آیا می توان به گفته افراد درباره جهت قبله اکتفا کرد؟
پاسخ به گفته صاحب منزل با مسئول یک مسافرخانه و مانند آن مثل خلبان با مهماندار هواپیما و امثال آنها در قطار و کشتی در صورتی که فرد بی مبالاتی نباشد می توان اعتماد کرد.
سؤال ۱۳۸ جهت قبله در مناطق قطبی چگونه است؟
پاسخ به سمتی می ایستد که نزدیک ترین فاصله را با مکه داشته باشد و از این جا حکم نماز و روزه در سفرهای فضایی روشن می شود و قبله مسافران فضا أن سمت است که زمین و امتداد آن در آسمان
قرار دارد.
سؤال ۱۳۹ در برخی کشورها اصلاً راهی برای تشخیص دقیق جهت قبله وجود ندارد، تکلیف چیست؟
پاسخ به همان طرفی که در میان مسلمانان آن جا مشهور به قبله است بایستند اشکالی ندارد.
سوال ۱۴۰ نماز خواندن با لباس پایدن نجس چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر کسی عمداً با لباس با بدن نجس نماز بخواند نمازش باطل است.
سؤال ۱۴۱ تکلیف کسی که نجاست بدن با لباسش را فراموش کرده چیست؟
پاسخ: اگر قبلاً با خبر بوده و فراموش کرده و با آن نماز خوانده باید نماز را اعاده کند خواه در وسط نماز یادش باید با بعد از نماز و اگر وقت نماز گذشته باید فضا کند.
سؤال ۱۴۲ اگر فردی خبر نداشته باشد که بدن با لباسش نجس است و بعد از نماز بفهمد، آیا نمازش صحیح است؟
پاسخ: آری نمازش صحیح است. خواه در وقت باشد یا بعد از وقت.
سؤال ۱۴۳ آیا مواردی هست که اجازه داشته باشیم با بدن یا لباس نجس نماز بخوانیم؟
پاسخ: در شش صورت اگر بدن با لباس نمازگزار نجس باشد نماز او صحیح است:
در جایی که به واسطه زخم با جراحت و دمل، لباس یا بدن به خون آلوده شده باشد. اگر به گونه ای است که آب کشیدن بدن با لباس کار مشکلی است تا وقتی که زخم با جراحت و دمل خوب نشده می تواند با
آن نماز بخواند.
در جایی که خون موجود در لباس کمتر از در هم باشد ( در هم تقریباً به اندازه یک بند انگشت اشاره است.
هرگاه لباس های کوچک مانند عرقچین و جورایی که نمی توان با آن عورت را پوشانید نجس باشد نماز با آنها صحیح است و همچنین انگشتر و عینکی که نجس شده است.
هرگاه دستمال با لباس نجسی که می توان با آن صورت را پوشانید در جیب نمازگزار باشد نماز او صحیح است و همچنین سایر اشیای نجس زنی که پرستار بچه است و نمی تواند برای نماز به آسانی لباس طاهر
تهیه کند هرگاه در شبانه روز یک مرتبه لباس خود را بشوید می تواند با ان نماز بخواند. هر چند لباسش با بول بچه نجس شود، ولی احتیاط آن است که لباس خود را برای اولین نمازی که به جا می آورد آب بکشد. در جایی که ناچار است با بدن با لباس نجس نماز بخواند.
سؤال ۱۴۴ آیا با هر لباسی می توان به نماز ایستاد؟
پاسخ: لباس نمازگزار شش شرط دارد . پاک باشد. ۲. غصبی نباشد. بنابر احتیاط واجب ۳ از اجزای مردار نباشد. ۴. از حیوان حرام گوشت نباشد. ۵ و ۶ اگر نمازگزار مرد است لباس او از ابریشم خالص یا طلا بافت نباشد.
سؤال ۱۴۵ نماز خواندن با لباسی که آرم صلیب دارد اشکالی دارد؟
پاسخ: جایز نیست و نماز اشکال دارد.
سؤال ۱۴۶ نماز خواندن با لباسهای چرمی صحیح است؟
پاسخ: با لباسهای چرمی که از بازار مسلمانان تهیه می شود می توان نماز خواند هرچند شک داشته باشد که از حیوانی است که ذبح شرعی شده یا نه اما اگر یقین داشته باشد که چرم را از ممالک غیر اسلامی آورده اند و فروشنده یک انسان لا ابالی است که درباره آن تحقیق نکرده نماز با آن جایز نیست و اگر نداند چرم از بلاد اسلامی
است با غیر بلاد اسلامی، اشکالی ندارد.
سؤال ۱۴۷ اگر موی گربه به بدن یا لباس چسبیده باشد، آیا برای نماز مشکلی دارد؟
پاسخ: گربه نجس نیست ولی بودن موی آن بر لباس یا بدن موجب بطلان نماز است.
سؤال ۱۴۸ نماز خواندن با لباسی که از چرم مصنوعی است. اشکالی دارد؟
پاسخ: این ایام چرم های مصنوعی را با مواد پلاستیکی و مانند آن می سازند و نماز خواندن با آن اشکالی ندارد و هرگاه شک کنند که چیزی چرم مصنوعی است یا چرم واقعی یا از حیوان حرام گوشت یا حیوان مرده آن هم اشکالی ندارد.
سوال ۱۴۹: آیا مکانی که در آن نماز می خوانیم باید خصوصیات مشخصی داشته باشد؟
پاسخ: مکان نمازگزار باید دارای شرایط زیر باشد: مباح بودن؛ بنابراین کسی که در ملک غصبی با روی فرش با تخت عصبی نماز میخواند نمازش اشکال دارد همچنین نماز در ملکی که منفعت آن متعلق به دیگری است.
استقرار اگر مکان نمازگزار متحرک باشد به گونه ای که نتوانند کارهای نماز را به طور عادی انجام دهد نماز او باطل است. بنابراین نماز خواندن در کشتی و قطار و مانند آن اگر بتواند کارهای نماز را صحیح انجام دهد اشکال ندارد و اگر به علت تنگی وقت با ضرورت دیگری ناچار باشد نماز را در کشتی و اتومبیل و مانند آن بخواند و قبله دائماً در حال تغییر باشد باید تا آنجا که می تواند به طرف قبله برگردد و در حال برگشتن به سوی قبله چیزی نخواند.
توانایی انجام واجبات در آن محل تقدم مرد بر زن باید در نماز زن عقب تر از مرد بایستد و جای سجده او از جای سجده مرد کمی عقب تر باشد و الانماز باطل است.
در این حکم محرم و غیر محرم تفاوتی ندارند. ولی اگر میان مرد و زن دیوار با پرده و مانند آن باشد یا به اندازه ده ذراع (تقریباً ۵ متر) فاصله باشد اشکال ندارد.
اگر زن در کنار مرد با جلوتر با بسند و با هم وارد نماز شوند نماز هر دو باطل است اما اگر یکی قبلا وارد نماز شده، نماز او صحیح و نماز دومی باطل است.
بلندتر نبودن محل پیشانی از جای سجده، باید محل پیشانی نمازگزار از جای ایستادن او به اندازه ای بلند نباشد که از صورت سجده بیرون رود و احتیاط واجب آن است که بیش از چهار انگشت بسته بلندتر با پست تر نباشد.
مجلس گناه نبودن مثلاً در آن جا که شراب می نوشند. قمار می کنند یبا غیبت می نمایند.
سوال ۱۵۰ آیا نماز دارای کیفیت خاصی است؟
پاسخ نماز از بازده جزء تشکیل شده که در اصطلاح به آنها واجبات نماز می گویند. این واجبات دو گروه هستند: بعضی رکن است و بعضی غیر رکن. رکن چیزی است که اگر آن را به جا نیاورد یا اضافه کند نماز باطل است. خواه عمداً باشد یا از روی سهو و اشتباه که عبارت اند از اول نیست. دوم: تكبيرة الاحرام سوم: قیام در موقع گفتن تكبيرة الاحرام و قيام متصل به رکوع یعنی ایستادن پیش از رکوع چهارم رکوع پنجم دو سجده ولی در واجبات غیر رکنی هنگامی نماز باطل می شود که آن را عمداً کم و زیاد کند و اگر از روی سهو و اشتباه کم و زیاد کند نماز صحیح است که عبارت اند از فرانت، ذکر، تشهد، سلام، ترتیب، موالات.
سوال ۱۵۱ در نمار چگونه باید نیت کرد؟
پاسخ: لازم نیست نیت را به زبان آورد و یا در اول نماز از قلب بگذراند. همین اندازه که اگر سؤال کنند چه می کنی؟ بتواند جواب دهد که برای خدا نماز می خوانم کافی است.
سؤال ۱۵۲ آیا آرام بودن بدن در هنگام نماز و نداشتن حرکت لازم و ضروری است؟
پاسخ: اری باید هنگام گفتن تکبیرة الاحرام قیام و گفتن ذکرهای واجب نماز، بدن آرام باشد و اگر در حالی که مثلاً قدم بر می دارد الله اکبر بگوید باطل است و همچنین در موقع قیام نباید بدن و پاها را حرکت دهد و به طرفی خم شود یا به جایی تکیه کند ولی اگر از روی ناچاری باشد مانعی ندارد. ولی هرگاه در نماز می خواهد کمی جلو یا عقب رود با بدن را کمی به طرف راست و چپ حرکت دهد باید چیزی نگوید. همچنین هنگام گفتن ذکرهای واجب نماز نیز باید بدن آرام باشد و هرگاه در حال حرکت بدن ذکر بگوید مثلا موقع رفتن به رکوع یا در حال رفتن به سجده تکبیر آن را بگوید. احتیاط آن است که نماز را دوباره بخواند.
سؤال ۱۵۳ تکلیف کسی که قادر نیست ایستاده نماز بخواند. چیست؟
پاسخ: کسی که نمی تواند ایستاده نماز بخواند باید بنشیند. ولی اگر بتواند بایستد و به عصا یا دیوار و مانند آن تکیه کند. یا پاهایش را از هم دور بگذارد باید ایستاده نماز بخواند مگر این که فوق العاده برای او زحمت داشته باشد. همچنین مادامی که میتواند نشسته نماز بخواند. هر چند به چیزی تکیه کنند نباید خوابیده نماز بخواند و هرگاه نتواند باید به پهلوی راست بخوابد به طوری که جلوی بدن او رو به قبله باشد و اگر نتواند به پهلوی چپ و اگر آن هم ممکن نیست به پشت بخوابد به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد. در ضمن کسی که می تواند قسمتی از نماز را ایستاده بخواند واجب
است آن مقدار را بایستد و بقیه را بنشیند و اگر نتوانست بخوابد.
سؤال ۱۵۴ کسی که نماز نشسته می خواند چگونه باید رکوع را به جا آورد؟
پاسخ برای رکوع باید به قدری خم شود که بگویند رکوع کرده است.
سؤال ۱۵۵ تکلیف کسی که نمی تواند پیشانی را برای سجده بر زمین بگذارد چیست؟
پاسخ باید به اندازه ای که میتواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را
که سجده بر آن صحیح است بر محل بلندتری قرار دهد که پیشانی به آن برسد و کف دستها و زانوها و انگشتان را به طور معمول بر زمین بگذارد. هرگاه نتواند خم شود باید با سر اشاره کند والا با چشم ها اشاره
می نماید یعنی آن را به قصد سجده می بندد و به ثبت سر برداشتن باز می کند و در هر صورت احتیاط واجب آن است که مهر را بلند کند و بر پیشانی بگذارد، اگر هیچ یک از اینها را نتواند احتیاط این است که در قلبش نیت سجده کند.
سوال: چند سالی هست که در خارج از کشور یا دور از وطن خود زندگی می کنم، آیا وطن قبلی من همچنان حکم وطن برایم دارد؟
پاسخ: هرگاه حداقل (هر چند به صورت پراکنده) سالی سه ماه در آن
محل اقامت داشته باشید همچنان وطن شما محسوب می گردد.
سؤال : در چه صورتی وطن قبلی من دیگر وطن محسوب نمی گردد؟
پاسخ: در صورتی که از آن جا اعراض کرده باشید و اعراض کردن از وطن به دو شکل محقق میشود یا در نبت به این صورت که در مدت طولانی مثلا برای ۵ سال یا بیشتر از زمان خروج، تصمیم بازگشت به وطن نداشته باشد و یا در عمل به این شکل که تصمیم به بازگشت دارد ولی در عمل بعد از ۵ سال به وطن بازنگشته است.
سؤال :آیا می توانیم به امام جماعتی که سنی مذهب است اقتدا کنیم ؟
پاسخ: طبق روایات متعدد میتوان از باب تقیه مداراتی به آنها افتدا کرد و اعاده ندارد و تفاوتی بین حرمین شریفین و اماکن دیگر نیست ولی اگر این عمل سبب تضعیف شیعیان شود – که در شرایط خاصی است – اقتدا جایز نیست.
سؤال :وقتی با هواپیما مسافرت می کنم تا هنگام رسیدن به مقصد، هوا روشن میشود برای نماز صبح چه باید کرد؟
پاسخ در صورتی که می ترسید آفتاب طلوع کند در همان هواپیما به همان حالت که هستید نماز را بخوانید سپس احتیاطاً آن را قضا کنید.
سؤال : اگر شخصی به کره ماه برود به کدام طرف نماز بخواند؟
پاسخ به سمت کره زمین با امتداد زمین در آسمان.
سؤال :نماز خواندن در فضا و در حالت بی وزنی چه حکمی دارد؟ وضو در این حالت چگونه ممکن است؟
پاسخ در هر حال به مقدار امکان باید ارکان نماز را به جا آورد و اگر وضو ممکن نیست با تیمم نماز میخواند و اگر تیمم هم ممکن نشد بدون وضو و تیمم نماز می خواند و بعدا احتیاطا قضا می کند.
سؤال : اگر فردی به عنوان مثال، نماز صبح را در وطن بخواند و با هواپیما به کشوری برود که هنوز وقت نماز صبح نشده وظیفه اش چیست؟
پاسخ: در هر روز تنها 5 نماز واجب است؛ و لازم نیست چنین فردی نماز صبح را اعاده کند.