احکام و اقسام آبها – آیت الله خامنه ای (مدظله العالی)

دین اسلام به طهارت و پاکیزگی اهمیت زیاد داده است. بعضی از اعمال و تکالیف شرعی در صورتی درست است که با طهارت انجام داده شود، و بعضی چیزها از نظر شریعت مقدس اسلام، ناپاک است و از آن باید همیشه یا در مواقع خاصی اجتناب شود. در فقه اسلام به جز پاکیزگی و تمیزی و طهارت که همواره چیز مطلوبی است، نوعی شستشوی خاص (وضو و غسل) نیز وجود دارد که به آن طهارت می‌گویند و گاه واجب و گاه مستحب است. احکام طهارت و چیزهای پاک کننده و کیفیت پاک‌کردن بدن و لباس و اشیای دیگر و چیزهایی که نجس و ناپاک است و هر چه به این مسائل ارتباط می‌یابد در این فصل که به نام «طهارت» نامیده می‌شود بیان می‌گردد.

اقسام آب هـا
-مضاف
-مطلق:
-آب باران
-آب جاری
-آب راکد: کر- قلیل

الف: آب مضاف (آب ناخالص و عصاره‌ ای)

۱. معنای آب مضاف

آب مضاف آبی است که اطلاق کلمه‌ آب بر آن به تنهایی و بدون قید و اضافه صحیح نباشد، خواه از چیزی گرفته شود، مانند آب هندوانه، گلاب و مانند آن، یا با چیزی مخلوط شود به طوری که دیگر به آن آب نگویند، مانند شربت، آب نمک و مانند آن.

احکام آب مضاف

  ۱. آب مضاف، چیز نجس را پاک نمی‌کند (از مطهرات نیست).
۲. با برخورد به نجاست، نجس می‌شود (هر چند نجاست کم باشد و بـــو یا رنگ یا مزه‌ی آب عوض نشود و هر چند آب مضاف به اندازه کر باشد).
۳. وضو و غسل با آب مضاف باطل است.

۴.اگر آب مضاف نجس به گونه ای با آب جاری یا کُر مخلوط شود که دیگر به آن، آب ناخالص نگویند، پاک می شود.

۵.آبی که مضاف بوده اگر انسان شک کند مطلق شده یا نه، حکم آب مضاف را دارد؛ یعنی چیز نجس را پاک نمی‌کند و وضو و غسل نیز با آن باطل است.

ب: آب مطلق (آب خالص)

۱. معنای آب مطلق

آب مطلق آبی است که اطلاق کلمه‌ آب بر آن به تنهایی و بدون هیچ قید و شرطی صحیح باشد، مانند آب باران و آب چشمه و مانند آن.

۲. اقسام آب مطلق

   از آسمان می‌بارد (باران).
از زمین می‌جوشد (جاری).
نه می‌بارد و نه می‌جوشد (راکد): تقریباً ۳۸۴لیتر است (کر) کمتر از این مقدار است (قلیل).

توجه
آب یا از آسمان می‌بارد یا از زمین (مخزن زیر زمینی) می‌جوشد و یا نه می‌بارد و نه می‌جوشد. به آبی که از آسمان می‌بارد «آب باران» گویند، و آبی که از زمین می‌جوشد «آب جاری» است. آبی که از زمین نمی‌جوشد و از آسمان نمی‌بارد «آب راکد» است که اگر مقدار آن تقریباً ۳۸۴ لیتر باشد «آب کر» و اگر کمتر از آن باشد «آب قلیل» خواهد بود.

احکام آب مطلق

۱. آب مطلق چیز نجس را با شرایطی (که بیان می‌شود) پاک می‌کند (از مطهرات است).

۲. آب مطلق به جز آب قلیل، ‌تا زمانی که بر اثر برخورد با نجاست، رنگ یا بو یا مزه‌ی آن تغییر نکرده باشد پاک است.

۳. وضو و غسل با آب مطلق صحیح است.

۴.آب نیز مانند چیزهای دیگر اگر نجس شود، به وسیلۀ آب تطهیر می‌شود. به این صورت که اگر به آب کر، جاری یا باران متصل شود و با آن مخلوط شده و تغییر آن از بین برود، پاک می‌شود، اما در صورتی که به آب جاری و کر متصل شود ولی با آن مخلوط نگردد، بنابراحتیاط همچنان محکوم به نجاست است.

توجه
برای ترتب آثار شرعی آب مطلق، صدق عنوان آن در نظر عرف کافی است، بنابراین از آن جا که صرف غلظت آب به سبب وجود املاح، مانع از صدق عنوان آب مطلق بر آن نمی‌شود، از این رو می‌توان با آب دریایی که بر اثر وجود املاح فراوان غلیظ شده است، مثل دریاچه‌ی ارومیه چیزهای نجس را شست و وضو گرفت و غسل کرد.

احکام اقسام آب های مطلق

۱. آب باران:

۱.اگر آب باران بر چیز نجسی که عین نجاست در آن نیست، ببارد، آن ­را پاک می­کند و در فرش و لباس و امثال آن لازم نیست فشار داده شود ولی بارش باید در حدی باشد که بگویند باران می­ آید.

۲.اگر آب باران به عین نجس ببارد و به جای دیگر ترشح شود، چنانچه عین نجاست همراه آن نباشد و بو، رنگ یا مزه­ی نجاست نگرفته باشد پاک است؛ مانند این­که باران بر خون ببارد و به جایی ترشح کند، چنانچه ذرّۀ خون در آن نباشد یا بو، رنگ یا مزه­ی خون نگرفته باشد، پاک است.

۳. هرگاه آب باران در جایی جمع شود (حتی اگر کمتر از کُر باشد)، تا وقتی که باران می‌بارد، اگر چیز نجسی در آن شسته شود، پاک می‌شود. به شرطی که بو، رنگ یا مزه ی آب به واسطه‌ی نجاست، تغییر نکرده باشد.

۲. آب کر و جاری

۱. آب کر و جاری اگر با ریخته شدن چیزهای نجس در آن، رنگ یا بو یا مزه‌ی آن تغییر کند، نجس می‌شود و در این صورت چیزهایی را که نجس شده‌اند، پاک نمی‌کند.

۲.هر گاه چیزی که نجس شده است، زیر آب شیر متصل به کر شسته شود، غساله ی آن پاک است؛ مگر اینکه بر اثر نجاست یکی از اوصاف سه گانه (بو، رنگ یا مزه) آن تغییر کند.

۳.چیزی که نجس شده است پس از برطرف کردن عین نجاست، اگر یک ­بار آن را در آب کر یا جاری فرو ببرند یا زیر شیری که به کر متصل است بگیرند به­طوری که آب به همه­ی جاهایی که نجس شده برسد، پاک می‌شود و در فرش و لباس و امثال آن بنابر احتیاط واجب باید آن را پس از فرو بردن در آب فشار و یا تکان بدهند.

توجه
آب کر و جاری در تطهیر هیچ تفاوتی با هم ندارند.

۳. آب قلیل

۱.آب قلیل به محض برخورد با نجاست، نجس می‌شود؛ هر چند رنگ، بو یا مزه‌ی آن تغییر نکند.

۲. اگر چیز نجسی در آب قلیل فرو برده شود آب نجس می‌شود و چیزی را که نجس شده پاک نمی‌کند.

۳. اگر آب قلیل را بر روی چیزهایی که نجس شده است بریزند آنها را پاک می‌کند[۱] ولی آن مقدار آبی که پس از ریخته شدن بر روی نجس، از آن سرازیر می‌شود^[۲]، نجس است.

۴. آب قلیلی که به طور سرازیر و بدون فشار به پایین می‌ریزد و قسمت پایین آن با نجاست برخورد می‌کند، در صورتی که سرازیری آب به گونه‌‌یی باشد که جریان از بالا به پایین بر آن صدق کند قسمت بالای آن پاک است.

۵. آب قلیل اگر به کر یا جاری متصل باشد در حکم کر و جاری است.

احکام شک در آب

۱.آبی که نمی‌دانیم مطلق است یا مضاف و نیز نمی‌دانیم قبلاً مطلق بوده یا مضاف، شی نجس را پاک نمی‌کند و وضو و غسل هم با آن باطل است، اگر چه به مقدار کر باشد ولی در این صورت با ملاقات نجس، نجس نمی‌شود.

۲.آبی که نمی‌دانیم پاک است یا نجس، شرعاً پاک است، همچنین اگر آبی پاک بوده و نمی‌دانیم نجس شده یا نه، پاک است ولی آبی که نجس بوده و نمی‌دانیم پاک شده یا نه، حکم آب نجس را دارد.

۳.آبی که به اندازه‌ی کر بوده اگر انسان شک کند که از کر کمتر شده یا نه، در حکم آب کر است.

توجه

برای ترتب آثار کر بودن آب، علم به کر بودن آن واجب نیست، بلکه اگر حــالت سابقه‌ی کر بودن آب احراز شود بنا گذاشتن بر کر بودن آن جایز است (مثلاً اگر بدانیم آب موجود در دستشویی های قطار و غیره قبلاً به اندازه‌ی کر یا بیشتر بوده است و شک کنیم از کر افتاده می‌توانیم بنا را بر کر بودن آن بگذاریم).
۳. آبی که کمتر از کر بوده تا انسان یقین نکند که به مقدار کر شده، حکم آب قلیل را دارد.