ارث زن و شوهر – چهارده مرجع

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله ۲۲۴۶- زن و شوهر در ازدواج دائم با وجود جميع طبقات سه گانه اي كه گفته شد از يكديگر ارث مي برند و وجود هيچ يك از اين طبقات مانع ارث بردن آن دو از يكديگر نيست.

زنجاني: مسأله ۲۷۸۲- زن و شوهر همراه با جميع طبقات به تفصيلي كه مي آيد از يكديگر ارث مي برند.

جوادی آملی: مسأله 2813- زن و شوهر در ازدواج دائم، در کنار رتبه های سه‌گانه یادشده از یکدیگر ارث مى‌برند و بودن هر یک از این رتبه ها، مانع ارث بردن آن دو از یکدیگر نیست ؛ ولی در ازدواج موقّت؛ هرچند مدّت آن طولانى باشد از همدیگر ارث نمى‌برند. امّا ارث بین  پدر و فرزند یا مادر و فرزندى که از عقد موقت متولد شده برقرار است.

(مسأله 2770) اگر زني بميرد1 و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر او بقيه را ورثه ديگر مي برند و اگر از آن شوهر يا از شوهر ديگراولاد داشته باشد، چهار يك همه مال را شوهر و بقيه را ورثه ديگر مي برند.

1- اراكي، مكارم: اگر زن دائمي بميرد…

*****

فاضل: مسأله ۲۹۳۰- اگر زني كه اولاد ندارد بميرد و شوهر داشته باشد نصف تمام مال او به شوهر مي رسد و بقيه مال او به ورثه ديگر طبق مسائل گذشته مي رسد و در اين مسأله فرق نمي كند كه شوهر اولاد داشته باشد يا نداشته باشد.

فاضل: مسأله ۲۹۳۱- اگرزني كه فرزند داشته باشد بميرد سهم شوهر او یک چهارم تمام مال ميّت مي شود بقيّه اموال او به ورثه ديگر می رسد و فرقي نمي كند كه فرزندان زن از اين مرد باشد يا شوهر ديگر و فرقي نمي كند كه شوهرفرزند  داشته باشد يا خير.

مظاهری: مسأله ۲۲۷۵- اگر زن دائم بميرد و اولاد نداشته باشد نصف همه مال را شوهر او مى‏ برد و اگر اولاد داشته باشد يك چهارم مال او را شوهر مى‏برد. و اگر مرد بميرد و اولاد نداشته باشد زن دائم او يك چهارم مال او را مى‏ برد و اگر اولاد داشته باشد يك هشتم مال را مى ‏برد. و زن از مطلق ما يملك زوج ارث مى‏برد.

(مسأله 2771) اگر مردي بميرد و اولاد نداشته باشد، چهار يك مال او را زن1 و بقيه را ورثه ديگر مي برند و اگراز آن زن يا از زن ديگر اولاد داشته باشد، هشت يك مال را زن و بقيه را ورثه ديگر مي برند 2و زن از همه اموال منقول ارث مي برد ولي از زمين و قيمت آن ارث نمي برد 3 و نيز از خود هوايي ارث نمي برد مثل بنا و درخت و فقط از قيمت هوايي ارث مي برد.

1- اراکی ،مكارم: زن دائمي…

2- زنجانی: و زن از زمین خانه و باغ و زراعت و زمین های دیگر ارث نمی برد نه از خود زمین و نه از قیمت آن، و از ساختمان و زراعت و درختان و چیزهای دیگر که بر روی زمین استقرار دارد ارث می برد ولی ورثه دیگر می توانند این چیزها را قیمت کرده و سهم زن را از قیمت آنها بپردازند وزن باید آن را بپذیرد.

3- مكارم: خواه زمين خانه باشد يا باغ، يا زمين زراعتي و مانند آن و نيز از خود هوايي ساختمان ارث نمي برد، مثل بنا و درخت، امّا بايد هوايي را قيمت كنند و از قيمت آن سهم ارث او را بدهند.

نوري: چه زمين خانه مسكوني، چه زمين باغ و زراعت و زمين هاي ديگر…

بهجت: چه زمين خانه مسكوني باشد يا زمين باغ و زراعت و غير آن، و از قيمت هوايي مثل بنا و درخت ارث مي برد و بنابر أظهر با رضايت وارثان از خود هوايي هم مي تواند ارث ببرد و بنابرأظهر درآنچه كه گفته شد فرق ندارد، زن از اين شوهر اولاد داشته باشد يا نه، اگر چه احتياط در مورد زن بچه دار در ارث بردن از زمين، خوب است.

گلپايگاني: زن از زمين ارث نمي برد، نه از خود زمين و نه از قيمت آن، چه زمين خانه مسكوني باشد يا زمين باغ و زراعت و زمينهاي ديگر و نيز از عين هوايي بنا و اشجار ارث نمي برد ولي قيمت آنها و قيمت درخت و زراعت و ساختماني كه درزمين باغ و زراعت و زمينهاي ديگر است ارث مي برد.

خوئي، سيستاني، تبريزي: زن از زمين خانه و باغ و زراعت و زمينهاي ديگر ارث نمي برد، نه از خود زمين و نه از قيمت آن، و نيز از خود هوايي خانه ، مانند بنا و درخت ارث نمي برد ولي ازقيمت آنها ارث مي برد – (سیستانی: و ورثه می‌توانند از پولهای دیگر، قیمت را به او بدهند) – و همچنين است درخت (خوئي، سیستانی: و زراعت) و ساختماني كه در زمين باغ و زراعت و زمين هاي ديگر (تبريزي: و أظهر آن است كه زن از خود زراعت ارث مي برد- سيستاني: ولي نسبت به ميوه هايي كه در وقت فوت شوهر بر درختان است از عين آنها ارث مي برد.)

وحید: زن از زمین خانه و باغ و زراعت و زمینهاى دیگر ارث نمى برد، نه از خود زمین و نه از قیمت آن، و از خود هوایى خانه مانند بنا و درخت ارث مى برد، ولى اگر بقیه ورثه قیمت بنا و درخت را بخواهد بدهد، باید زن قبول كند، و همچنین است حكم درخت و زراعت و ساختمانى كه در زمین باغ و زراعت و زمینهاى دیگر است.

صافي: زني كه از ميت فرزند ندارد از زمين خانه ارث نمي برد ، نه از خود زمين و نه از قيمت آن ولي از قيمت هوايي آن ارث مي برد، چنانچه از ساير تركه ميّت ارث مي برد. اما زني كه از ميّت فرزند دارد، از همه اموال او ارث مي برد.

مظاهری:رجوع کنید به ذیل مساله 2770

*****

فاضل: مسأله ۲۹۳۲- اگر مردي  که فرزند ندارد بميرد یک چهارم اموال او به زن و بقيه اموال او به ورثه ديگر مي رسد كه طبق مسائل سابق بين آنان تقسيم مي شود و اگر ميّت فرزند داشته باشد سهم زن یک هشتم اموال او مي شود.

فاضل: مسأله ۲۹۳۳- در كليّه مسائل سابق كه سهم الارث زن بيان شد:

الف: زن از اموال منقول شوهر ارث مي برد.

ب: زن از قيمت تأسيسات و ساختمان و درختان ارث مي برد ولي از عين آنها ارث نمي برد.

ج: زن از زمين هاي شوهر خود به طور كلّي (نه از اصل و نه از قيمت) ارث نمي برد.

سبحانی:مساله 2228 – اگر مردى بميرد و اولاد نداشته باشد، چهار يك مال او را زن دائمى و بقيه را ورثه ديگر مى برند. و اگر از آن زن و زن ديگرى اولاد داشته باشد، هشت يك اموال منقول را زن، و بقيّه را ورثه ديگر مى برند. و امّا غير منقول از زمين مسكونى و قيمت آن ارث نمى برد و نيز از خود هوائى مثل ساختمان و درخت ارث نمى برد بلكه از قيمت آن ارث مى برد، همچنان كه از زمين باغ و زراعت ارث مى برد.

مسأله اختصاصی

زنجاني: مسأله ۲۷۸۵- زن و شوهري كه به ازدواج موقت به عقد هم در آمده اند از يكديگر ارث نمي برند، مگر در ضمن عقد ازدواج موقت شرط ارث بردن شده باشد كه هر كدام كه يك چنين شرطي براي او شده، همچون زن و شوهر دائمي ارث مي برد.

(مسأله 2772) اگرزن بخواهد در چيزي كه از آن ارث نمي برد1 تصرّف كند، بايد از ورثه ديگر اجازه بگيرد، و نيز ورثه تا سهم زن را نداده اند، بنابراحتياط واجب2 نبايد در بنا و چيزهايي كه زن از قيمت آنها ارث مي برد بدون اجازه او تصرّف كنند3 و چنانچه پيش از دادن سهم زن، اينها را بفروشند در صورتي كه زن معامله را اجازه دهد، صحيح وگرنه نسبت به سهم او باطل است.

این مسأله در رساله آیات عظام: فاضل و مظاهری نیست.

1-  مكارم،جوادی آملی: مانند زمين و بناي خانه…

سبحانی: مانند خانه مسکونی یا هوایی که از عین آن ارث نمی برد و از قیمت آن ارث می برد…

2- [عبارت «بنابراحتياط واجب» در رساله آيات عظام: اراكي و نوري نيست]

3-اراكي: تصرّفي كنند كه موجب از بين رفتن حقّ زن مي شود…

مكارم: ورثه ديگر تا سهم زن را از قيمت هوايي نداده اند (مانند بناي خانه) نبايد بدون اجازه زن در آن تصرّف كنند…

سبحانی: ورثه تا سهم زن را نداده اند; نبايد در چيزهائى كه زن از عين و يا قيمت آنها ارث مى برد، بدون اجازه او تصرف كنند

بهجت: رجوع كنيد به ذيل مسأله 2771.

*****

خوپی تبریزی: ۲۷۸۰ گلپايگاني، صافي: ۲۷۸۱ زنجانی: مسأله ۲۷۸۶- اگر زن بخواهد در چيزهايي كه از آنها ارث نمي برد، مانند زمين و خانه مسكوني . تصرف كند، بايد از ورثه ديگر اجازه بگيرد و نيز احتياط مستحبّ آن است * كه ورثه تا سهم زن را نداده اند، در چيزهاي كه زن از قيمت آنها ارث مي برد مانند بنا و درخت، بدون اجازه تصرف نكنند*و چنانچه پيش از دادن سهم زن، اينها را بفروشند، معامله صحيح است و محتاج به اجازه زن نيست..

. زنجاني: زمين و خانه مسكوني…

*زنجاني: احتياط آن است…

*خوئي، تبريزي: جايز نيست كه ورثه تا سهم زن را نداده اند، در چيزهايي كه زن از قيمت آنها ارث مي برد، مانند بنا و درخت بدون اجازه او تصرّف كنند.

.زنجاني: درصورتي كه زن معامله را اجازه دهد، صحيح و گرنه بنابراحتياط نسبت به سهم زن باطل است و اگر خريدار ازاين موضوع آگاه نباشد، مي تواند به خاطر اين كه تمام چيزي را كه خريده، به دستش نرسيده، معامله را بهم بزند.

وحید: مسأله ۲۸۳۵- اگر زن بخواهد در چیزهایى كه از آنها ارث نمى برد ـ مانند زمین خانه ـ تصرّف كند، باید از سایر ورثه اجازه بگیرد، و همچنین سایر ورثه تا سهم زن را از هوایى مانند بنا و درخت هر چند از قیمت نداده اند، نمى توانند بدون اجازه او در آنها تصرّف كنند.

سیستانی: مسأله ۲۷۸۳- اگر زن بخواهد در چیزهایی که از آنها ارث نمی‏برد ـ مانند زمین خانه مسکونی ـ تصرف کند، باید از ورثه دیگر اجازه بگیرد و همچنین در چیزهایی که زن از قیمت آنها ارث می‌برد مانند بنا و درخت. و از جهت دیگر جایز نیست که ورثه تا سهم زن را نداده‌اند، در چیزهایی که زن از قیمت آنها ارث می‏برد ـ مانند بنا و درخت ـ بدون اجازه او تصرفی کنند که موجب نقصان قیمت آن شود یا اینکه آن را به فروش یا مانند آن برسانند.

مسأله اختصاصي

بهجت: مسأله ۲۲۴۹- اگر زن غير از شوهر وارثي ندارد، بنابرأقوي همه مال به شوهر مي رسد ولي اگر شوهر غير از زن وارث ندارد زن سهم خود را كه چهار يك (یک چهارم) است مي برد و بقيه بنابر أقرب ، از آن  امام عليه السلام است.

(مسأله 2773) اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قيمت نمايند 1بايد حساب كنند و اگرآنها بدون اجاره در زمين بمانند تا از بين بروند، چقدر ارزش دارند و سهم زن را از آن قيمت بدهند2.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- وحید: که سهم زن را از آن قیمت بدهند…

2- مكارم: بايد چنين حساب كنند كه اگر آنها بادادن مال الاجاره در آن زمين باقي بماند چقدر ارزش دارد ، سپس سهم زن را از قيمت آن بدهند.

سيستاني: بايد همانطور كه نزد كارشناسان قيمت گذاري معمول است، آنها را بدون در نظر گرفتن خصوصيت زميني كه در آن هستند حساب كنند چقدر ارزش دارند، نه اين كه آنها را كنده شده از زمين فرض نمايند و قيمت گذارند، يا اين كه قيمت آنها را در حالي كه بدون اجاره در همين زمين باقي بمانند حساب كنند.

*****

فاضل: مسأله ۲۹۳۴- براي قيمت گذاري درختان و ساختمان و تأسيسات مي توانند همانطور كه قيمت گذاران امروزه براي تقويم كلّ زمين و ساختمان عمل ميكنند يعني زمين را جداگانه و درختان و تأسيسات و ساختمان را هم جداگانه قيمت كنند و نمي توانند به واسطه اينكه زن از زمين ارث نمي برد از قيمت درختان و تأسيسات و ساختمان كسر كنند.

بهجت: مسأله ۲۷۷۳- اگر براي پرداخت سهم زن بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قيمت نمايند بايد اجزاي آن را قيمت كنند، ولي احتياط مستحب در اين است كه ببينند اگر آنها بدون اجاره در زمين بمانند تا از بين بروند چقدرارزش دارند، و آن را براي پرداخت مبنا قرار دهند.

(مسأله 2774) مجرای آب قنات و مانند آن حکم زمین را دارد و آجر و چیزهایی که در آن به کار رفته در حکم ساختمان است1.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و مظاهری نیست.

1- سیستانی: اما نسبت به خود آب از عین آن ارث می برد.

جوادی آملی:چنانکه تمام تأسىسات و اجزای بنا مانند امتیاز و کنتور آب، برق، گاز، تلفن ثابت، سىم‌کشى، لوله‌کشى و چیزهائى که به صورت رایج در خرىد خانه همراه آن معامله میشود و نزد عرف جزء بنا شمرده مى‌شود در حکم بناست.

*****

فاضل: مسأله ۲۹۳۵- چاه و مجرای آب قنات و آبی که به تدریج از قنات یا چاه خارج می شود هم حکم زمین را دارد و زن از آن ارث نمی برد بلی از آبی که در هنگام فوت میت در چاه یا منشأ قنات وجود دارد مثل میوه  درخت ارث می برد . زن از تمام تأسیسات و اجزاء ساختمان مثل کنتور آب و برق و گاز، سیم کشی و لوله کشی و چیزهایی که معمولا در خرید خانه همراه خانه معامله شده و عرفا جز خانه محسوب می شود ارث می برد.

مسأئل  اختصاصي

فاضل: مسأله ۲۹۳۶- زن بنابر آنچه بيان شد تنها از قيمت اموال غير منقول ارث ميبرد لذا نمى تواند به مقدار سهم الارث خود عين اموال را مطالبه كند همانطور كه ساير ورثه هم بايد پول اموال غير منقول را به زن بدهند البته اگر با هم مصالحه كنند مانعى ندارد.

جوادی آملی: مسأله 2819. بنابر آنچه بیان شده، زن نسبت به اموال غیرمنقول، تنها از قیمت  آن ارث مى‌برد پس نمیتواند به مقدار سهم الارث خود عین اموال غیرمنقول را مطالبه کند؛ همانگونه که سایر ورثه هم باید اموال غیرمنقول را به زن بپردازند البته اگر با هم مصالحه کنند مانعى ندارد.

فاضل: مسأله ۲۹۳۷- زن از قيمت اموال غير منقول در حال فوت متوفى ارث ميبرد بنابر اين اگر بعد از فوت ميت اموال افزايش قيمت داشت زن از قيمت افزوده شده ارث نميبرد همانطور كه از ساير نماءات و منافع ان ارث نميبرد البته در صورت افزايش قيمت مصالحه با زن ميت بسيار پسنديده است1 خصوصا اگر ندادن قيمت به جهت تاخير ورثه صورت گرفته باشد.

1- جوادی آملی: مسأله 2820.به ویژه اگر ورثه در پرداختن قیمت ، تأخیر کرده باشند.

(مسأله 2775) اگر ميّت بيش از يك زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد، چهار يك مال و اگر اولاد داشته باشد، هشت يك مال به شرحي كه گفته شد1، به طور مساوي بين زنهاي عقدي او قسمت مي شود2، اگر چه شوهر با هيچ يك از آنان يا بعض آنان نزديكي نكرده باشد. ولي اگر در مرضي كه به آن مرض از دنيا رفته زني را عقد كرده و با او نزديكي نكرده است، آن زن از او ارث نمي برد و حق مهر هم ندارد3.

1- مكارم: به طور مساوي ميان زنان او تقسيم مي شود، خواه شوهر با آنها نزديكي كرده باشد يا نه، امّا اگر در مرضي كه به آن مرض از دنيا رفته زني را عقد كرده، در صورتي ارث از او مي برد كه با او نزديكي كرده باشد.

2- گلپايگاني، خوئي، تبريزي، سيستاني، صافي، زنجاني: بطور مساوي بين زنان او قسمت مي شود…

3- صافي: و اگر در آن مرض به مرض يا علت ديگری بميرد احتياط آن است كه زن با ساير ورثه در مهر و ارث مصالحه نمايند و زن احتياطاً عدّه وفات نگاه بدارد.

*****

بهجت: مسأله ۲۲۵۱- اگر ميت بيش از يك زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد چهار يك (یک چهارم) مال، و اگر اولاد داشته باشد هشت يك (یک هشتم) مال به شرحى كه گفته شد، به طور مساوى بين زنهاى دائمى او تقسيم مى شود، اگرچه شوهر با هيچ يك از آنان يا بعض آنان نزديكى نكرده باشد.
اگر مردى در حال مرض با زنى ازدواج دائم نمايد و در آن مرض بميرد و نزديكى هم نكرده باشد، زن از آن مرد ارث نمى برد و حق مهر هم ندارد، و اگر نزديكى كرده باشد و يا از آن مرض خوب شده و به غير آن مرض از دنيا رفته باشد آن زن هم از او ارث مى برد و هم حق مهر دارد، و اگر زنى كه شوهرش با او نزديكى نكرده در زمان مريضى شوهر از دنيا رفت شوهر از آن زن ارث نمى برد و حق مهر هم براى زن نيست بنابر اظهر، اگرچه احتياط مستحب در صلح است.

فاضل: مسأله ۲۹۳۸- اگر ميّت بيش از يك زن داشته باشد:

الف: چنانچه ميّت فرزند نداشته باشد یک چهارم امول ميّت بين آنها بالسويه تقسيم مي شود.

ب: اگر ميّت فرزند داشته باشد یک هشتم اموال او بين زنها بالسویه تقسيم مي شود. ‌

مظاهری: مسأله ۲۲۷۶– اگر ميّت بيش از يك زن دائم داشته باشد يك چهارم مال يا يك هشتم مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى‏شود، گرچه شوهر با هيچ يك از آنان يا بعض آنان نزديكى نكرده باشد، ولى اگر در مرضى كه به آن مرض از دنيا رفته زنى را عقد كرده و با او نزديكى نكرده است، آن زن از او ارث نمى‏برد و حقّ مهر هم ندارد، ولى اگر زن در حال مرض شوهر كند و به همان مرض بميرد شوهرش گرچه با او نزديكى نكرده باشد از او ارث مى‏برد.

مسائل اختصاصي

فاضل: مسأله ۲۹۳۹- اگر تنها وارث ميّت همسر او باشد و هيچيك از ورثه ديگر در طبقات سه گانه نباشند:

الف: اگر وارث شوهر باشد تمام مال ميّت به او مي رسد.

ب: اگر وارث فقط زن ميّت باشد تنها یک چهارم اموال ميّت طبق بيان سابق به او مي رسد و بقيّه مال ميّت در اختيار مجتهد جامع الشرائط قرار مي گيرد.

جوادی آملی: مسأله 2822. اگر زن غیر از همسر وارثى ندارد، بنا بر أقوا همه مال به شوهر مى‌رسد؛ ولى اگر شوهر غیر از زن وارثی ندارد زن سهم خود را که یک چهارم است مى‌برد و مانده بنابر أقرب، به امام مى‌رسد.

فاضل: مسأله ۲۹۴۰- جوادی آملی: مسأله 2823.اگر زن مهريّه خودش را نگرفته باشد و نبخشيده باشد بعد از مرگ شوهر مي تواند آن را مطالبه كند و ورثه بايد از اصل مال ميّت مهريه زن را مثل بقيه ديون ميّت بدهند.

فاضل: مسأله ۲۹۴۱-جوادی آملی: مسأله 2824. آنچه مرد براي زن خريده و به او هديه نموده ملك زن شده و جزء اموال ميّت محسوب نمي شود ولي آنچه خريده و در اختيار زن قرار داده مثل اكثر وسائل منزل جزء اموال او محسوب شده و بين ورثه تقسيم مي شود.

فاضل: مسأله ۲۹۴۲-جوادی آملی: مسأله 2825. اگر زن در طول زندگي مشترك كار كرده باشد يا مالي بدست آورده باشد ملك خودش مي باشد و جزء اموال شوهر محسوب نمي شود.

فاضل: مسأله ۲۹۴۳-جوادی آملی: مسأله 2826. اگرزن اموال يا حقوق خود را در اختيار شوهر قرار داده باشد:

الف: اگر آنها را به شوهر بخشيده باشد نمي تواند آن را مطالبه كند.

ب: اگر اموال خود را در اختيار شوهر قرار داده باشد و شوهر آن را مصرف كرده باشد نمي تواند آن را مطالبه كند.

ج: اگر اموال خود را در اختيار شوهر قرار داده باشد و شوهر آن را مصرف نكرده باشد مي تواند آن را مطالبه كند.

د: اگر اموال و حقوق خود را به شوهر قرض داده باشد مي تواند همان مبلغ را مطالبه كند.

ه: اگراموال و حقوق خود را به شوهر داده تا با آن چيزي را به شراكت بخرد در آن چيز با شوهر شريك مي باشد و حقّ دارد سهم شراكت خود را مطالبه كند.

و:البتّه در تمام موارد مذكور احتياط اين است كه با ورثه ديگر مصالحه كنند.

فاضل: مسأله ۲۹۴۴- زن و شوهر در صورتي كه ازدواج دائم نموده باشند از همديگر ارث مي برند و اگر ازدواج موقت كرده باشند ولو مدّت آن طولاني باشد از همديگر ارث نمي برند.

فاضل: مسأله ۲۹۴۵- زن و شوهر در صورتي كه ازدواجشان به هر علّتي باطل باشد ولو آنها ندانند از همديگر ارث نمي برند.

الف: اگر انسان در مرضي كه احتمال مرگ او مي رود ازدواج كند و با آن زن نزديكي نكند تا از دنيا برود اين ازدواج باطل است و زن از مرد ارث نمي برد همانطور كه استحقاق مهريه را هم ندارد.

ب: اگر انسان با يكي از زنهايي كه ازدواج با آنها باطل است ازدواج كند و يكي از آنها بميرد از همديگر ارث نمي برند هرچند در صورت جهل به مسأله استحقاق مهر المثل دارد و مي تواند آن را مطالبه كند.

ج: اگر زني كه مريض است با مردي ازدواج كندازدواج صحيح است ولو قبل از همبستر شدن، زن بواسطه آن مرض بميرد شوهر از او ارث مي برد.

جوادی آملی: مسأله 2827. زن و شوهر در صورتى که ازدواجشان به هر علّتى باطل باشد؛ هرچند آن‌ها ندانند از همدیگر ارث نمى‌برند.

جوادی آملی: مسأله 2828. اگر انسان، با یکى از زنهاىى که ازدواج با آن‌ها باطل است ازدواج کند و یکى از آنان بمیرد، از همدیگر ارث نمى‌برند هرچند در صورت جهل به مسأله، استحقاق مهرالمثل دارد و میت واند آن را مطالبه کند.

(مسأله 2776) اگر زن در حال مرض، شوهر كند و به همان مرض بميرد، شوهرش اگر چه با او نزديكي نكرده باشد، از او ارث مي برد.

بهجت،مظاهری: رجوع كنيد به ذيل مسأله 2775.

فاضل: رجوع كنيد به مسأله اختصاصي ۲۹۴۹ بند ج، قبل ازهمين مسأله.

(مسأله 2777) اگر زن را به ترتيبي كه در احكام طلاق گفته شد، طلاق رجعي بدهند و در بين عدّه بميرد1، شوهر از او ارث مي برد. و نيز اگر شوهر در بين عدّه زن بميرد2، زن از او ارث مي برد3 ولي اگر بعد از گذشتن عدّه رجعي4 يا در عدّه طلاق بائن يكي از آنان بميرد، ديگري از او ارث نمي برد.

1-بهجت: قبل از اتمام عدّه بميرد…

2-بهجت: قبل از اتمام عدّه زن بميرد…

3-مكارم: ولي در عدّه طلاق بائن هرگاه يكي از آنان بميرد ديگري از او ارث نمي برد.

4-خوئي، تبريزي، زنجاني، سيستاني،وحید: بعد از گذشتن عدّه…

*****

فاضل: مسأله ۲۹۳۸- در صورتي كه زن و شوهر طلاق گرفته باشند:

الف: اگر طلاق رجعي باشد و قبل از پايان عدّه زن يا شوهر بميرند ديگري از او ارث مي برد.

ب:اگر طلاق بائن باشد از همدیگر ارث نمی برند ولو هنوز عده تمام نشده باشد.

ج: اگر شوهر در حال بيماري زن خود را طلاق دهد و قبل از گذشتن دوازده ماه قمري بميرد زن از او با سه شرط زير ارث مي برد:

1- هنوز ازدواج نكرده باشد.

2- شوهر زن را بدون درخواست زن طلاق داده باشد.

3- شوهر بر اثر همان بيماري مرده باشد.

اگر زن طلاق خلع بگيرد يا مرد بر اثر ديگري غير از بيماري مذكور بميرد زن از او ارث نمي برد.

مظاهری:مساله ۲۲۷۷- اگر زن را طلاق رجعى بدهند و در بين عدّه يكى از زن يا شوهر بميرد، از يكديگر ارث مى‏برند.

(مسأله 2778) اگر شوهر در حال مرض، عيالش را طلاق دهد1 و پيش از گذشتن دوازده ماه هلالي بميرد، زن با سه شرط2 از او ارث مي برد3.

اول:آن که در این مدت شوهر دیگر نکرده باشد 4.

دوم: بواسطه بي ميلي به شوهر، مالي به او نداده باشدكه به طلاق دادن راضي شود، بلكه اگر چيزي هم به شوهر ندهد ولي طلاق به تقاضاي زن باشد، باز هم ارث بردنش اشكال دارد5.

سوم: شوهر در مرضي6 كه در آن مرض زن را طلاق داده، بواسطه آن مرض يا به جهت ديگري بميرد7، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت ديگري از دنيا برود، زن از او ارث نمي برد8.

1-بهجت: اگر چه طلاق بائن باشد…

2-بهجت: دو شرط…

3-سيستاني: چه طلاق رجعي باشد چه بائن…

4-خوئي، تبريزي،وحید: و درصورتي كه شوهر كرده باشد احتياط (وحید: احتیاط واجب)اين است كه صلح نمايند…

سيستاني: و در صورتي كه شوهر كرده باشد ارث نمي برد، هر چند احتياط مستحبّ اين است كه صلح نمايند…

5-زنجاني،وحید: ارث بردن محلّ اشكال است…

تبريزي: دوم: آنكه راضي به طلاق شوهر نبوده و طلاق شوهر نيز به قصد منع او از ارث باشد و در غير اين صورت ارث بردن زن اشكال دارد…

سيستاني: دوم: آن كه طلاق به درخواست و رضاي زن انجام نگرفته باشد، وگرنه ارث نمي برد، خواه چيزي به شوهر داده باشد كه او را طلاق دهد يا نه…

 [مورد دوم دررساله آيت الله بهجت نيست]

سبحانی:دوم:طلاق به تقاضاو رضایت زن نباشد…

6-بهجت: دوم: آن كه شوهر در ادامه همان مرضي…

7-گلپايگاني، صافي: بواسطه آن مرض بميرد…

8-گلپايگاني، صافي: و اگر از آن مرض خوب نشد، لكن به مرض ديگر از دنيا رفت بنابر احتياط لازم زن با ساير ورثه مصالحه نمايند.

سيستاني: مگر اينكه فوت او در عدّه رجعي باشد.

فاضل: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۲۷۷۷.

*****

مظاهری:مساله ۲۲۷۸- اگر شوهر در حال مرض عيالش را طلاق دهد و پيش از گذشتن يك‏سال قمرى در همان مرض بميرد، اگر زن شوهر ديگر نكرده باشد و طلاق به تقاضاى او نباشد از مرد ارث مى‏برد.

مكارم: مسأله ۲۴۰۴- هرگاه شوهر در حال بیماری، همسرش را طلاق دهد و پيش از گذشتن یک سال قمری از دنیا برود، زن با سه شرط از او ارث مي برد «اول» اينكه شوهر در همان مرض از دنيا برود. «دوم» اينكه زن بعد از طلاق و گذشتن عدّه، شوهر نكند. «سوم» آنكه طلاق به رضايت زن نباشد و اگر با رضايت او باشد، ارث بردنش مشكل است.

(مسأله 2779) لباسي كه مرد براي پوشيدن زن خود گرفته اگر چه زن آن را پوشيده باشد، بعد از مردن شوهر، جزء مال شوهر است1.

این مساله در رساله آیات عظام:فاضل وبهجت نیست.

1-زنجاني: مگر ثابت شود كه شوهر آن را به ملكيّت زن خود درآورده است.

سيستاني: مگر اينكه به زن تمليك كرده باشد و زن حق دارد به عنوان نفقه از شوهر، مطالبه تمليك لباس كند.

سبحانی: مگر اینکه به او تملیک کرده باشند.

*****

مكارم: مسأله ۲۴۰۵- لباس و زينت آلات و مانند آنها كه مرد براي همسرش مي گيرد مال همسر اوست، مگر اين كه ثابت شود كه قصد تمليك نكرده، بلكه جنبه عاريتي داشته است.

مظاهری: مساله ۲۲۷۹- آنچه كه مرد براى استفاده زن گرفته است نظير لباس و زيور آلات و مانند اينها، بعد از مردن شوهر، جزو مال شوهر است.

مسأله اختصاصي

بهجت: مسأله ۲۲۵۵- زني كه به عقد موقت به نكاح مردي درآمده از مرد ارث نمي برد و مرد نيز از او ارث نمي برد امّا ارث بين پدر و فرزند يا مادر و فرزند ثابت است.