اعتكاف عبارت است از ماندن در مسجد به نيت تقرب به خداوند كه به خودى خود عبادت است، و اگر ماندن با دعا، نماز وخواندن قرآن همراه باشد نور على نور خواهد بود. اعتكاف هنگامى صحيح است كه روزه گرفتن جايز باشد وبهترين وقت اعتكاف ماه رمضان است و بهترين ايام دهه آخر ماه رمضان مى‌باشد.
(مسأله 1094) درصحت اعتكاف علاوه برعقل وايمان چندشرط ديگرلازم است:
اول: نيت تقرّب، معتكف از ابتدا تا انتهاى اعتكاف بايد نيت قربت داشته باشد، بنابراين اگر شب را در مسجد بماند ونيت كند كه از اول روز بعد اعتكاف كند، سپس بخوابد تا اين‌كه صبح روز بعد بيدارشود، نيت وى مورد اشكال است، پس اگر از هنگام طلوع فجر روز بعد نيت كند و بخوابد، يا از شب نيت اعتكاف كند و بخوابد، اعتكاف او صحيح است.
(مسأله 1095) عدول از اعتكافى به اعتكاف ديگر جايز نيست چه در وجوب واستحباب يكى باشند، چه نباشند. و همچنين اگر به نيابت از كسى اعتكاف كرده باشد، جايز نيست به نيابت ازديگرى يا براى خود عدول كند، ويا بالعكس اگر براى خود اعتكاف كرده به نيابت از ديگرى عدول كند.
دوم: روزه گرفتن، معتكف مى‌تواند در اعتكاف، روزه قضاى ماه رمضان يا روزه كفاره يا مستحبى- چنان‌چه روزه واجبى بر ذمه ندارد- بگيرد و اگر مسافر باشد يا روزه گرفتن براى او جايز نباشد، اعتكاف باطل است.
سوم: نمى‌شود اعتكاف كمتر از سه روز باشد، ولى بيشتر از آن اگرچه يك روز يا قسمتى آن باشدصحيح است. در سه روز اعتكاف دو شب وسط داخل و شب اول وچهارم خارج از اعتكاف است، ولى مى‌تواند با نيت آنها را داخل كند، اگر نذر كرده باشد اعتكاف كند، بايد حد اقل سه روز باشد ونذربه كمتر از سه روز منعقد نمى‌شود. و اگر سه روز معين را نذر كرده باشد بطورى كه روز سوم عيد باشد اعتكاف باطل است، و اگر نذر كند پنج روز اعتكاف نمايد به شرط آن كه نه كمتر و نه بيشتر شود اعتكاف باطل است، و چنان‌چه نذركند بيش از پنج روز نشود ولى نسبت به كمتر بى تفاوت باشد، بر معتكف واجب است سه روز اعتكاف كند، و چنان‌چه نذر كند كه كمتر از پنج روز نشود اما نسبت به زيادى بى تفاوت باشد، بايد روز ششم را به ايام نذرش اضافه كند ودواعتكاف جداگانه بجاى آورد، چه آن دو روزرا به ضميمه روز ششم جداگانه انجام دهد، يا با آن سه روز اوّل پشت سرهم انجام دهد.
چهارم: در مسجد الحرام يا مسجد پيامبر يا مسجد كوفه يا مسجد بصره يا مسجد جامع شهراعتكاف كند و بنابر احتياط مستحب در صورت امكان به آن چهار مسجد اول اكتفا شود.
(مسأله 1096) اگر معتكف به خاطر مانعى، نتواند در مسجد بماند، اعتكاف باطل مى‌شود و تقسيم ايام آن در دو مسجد اگرچه نزديك هم باشند جايز نيست، پس اگر مانعى از ماندن ايجاد شد و به نذرومانند آن اعتكاف واجب باشد، بايد دوباره در مسجد ديگرى يا در همان مسجد چنان‌چه نذر مطلق باشد اعتكاف كند، و اگر ايام اعتكاف معيّن باشد بنابراحتياط قضا كند، و اگر اعتكاف واجب نباشدوقبل از پايان دو روز فاسد شود، قضا و تكرار ندارد، ولى اگر بعد از پايان دو روز فاسد شود، بنابراحتياط تكرار لازم است.
(مسأله 1097) پشت بام وزيرزمين مسجد مانند بيت الطشت در مسجد كوفه، ونيز منبر ومحراب واضافات و توسعه بعدى به مسجد ملحق مى‌باشد.
(مسأله 1098) اگر معتكف جاى خاصى از مسجد را براى اعتكاف قصد كند، قصدش لغو است ومى تواند به جاى ديگر آن منتقل گردد.
پنجم: زن مى‌تواند بدون اذن همسرش اعتكاف كند مگر در جايى كه با حق او منافات داشته باشد، كه در اين صورت با اذن شوهر، اعتكاف صحيح خواهد بود، امّا اعتكاف فرزند در صورتى كه موجب اذّيت پدر و مادر گردد، احتياط ترك آن است امّا ظاهراً اذن والدين شرط صحت اعتكاف نيست.
ششم: در مسجدى كه اعتكاف كرده بايستى باقى بماند و اگر بى جهت- به استثناء مواردى كه جايز دانسته شده- از مسجد خارج شود، اعتكاف باطل مى‌شود چه عالم به حكم باشد يا جاهل به آن، وبعيد نيست كه اگر به سبب فراموشى از مسجد خارج شود اعتكاف باطل گردد.
موارد جواز خارج شدن معتكف از مسجد:
1- براى غسل جنابت در صورتى كه در مسجد نتواند غسل كند يا زمان خارج شدن مساوى ياكمتر از غسل در مسجد باشد والّا جايز نيست.
2- براى غسل استحاضه يا مس ميت يا غسل مستحبى مانند غسل جمعه، يا براى پاك كردن بدن ولباس در صورتى كه در مسجد نتواند انجام دهد، يا براى ضرورت ديگرى مانند بول و غائط.
3- براى نمازجمعه چنان‌چه در غير آن مسجد نماز جمعه با شرايطشان اقامه شود.
4- براى انجام دادن كار خود يا مؤمن يا درمان بيمارى خود ومانند آن.
5- براى تشييع، نماز، كفن و دفن جنازه مؤمن.
6- براى عيادت بيمار يا درمان او.
7- به اجبار معتكف را از مسجد بيرون كنند.
8- براى شهادت دادن در صورتى كه ضرورت اقتضا كند، بلكه براى هر كارى ضرورى از نظرعرفى يا شرعى مى‌تواند خارج شود، ولى اگر زياد طول بكشد كه صورت اعتكاف به هم بخورد، اعتكاف باطل مى‌شود و بنابر اظهر اگر معتكف به خاطر ضرورتى خارج شود بايد نزديكترين راه را به مسجددر نظر بگيرد.
(مسأله 1099) اگر بتواند در مسجد غسل كند، ظاهراً جايز نيست براى غسل كردن خارج شود، البته به شرط اين‌كه حدث او از حدثهايى باشد كه مانعى از مكث او در مسجد نباشد، مانند مس ميت واستحاضه وغسل جمعه، بلكه حتى غسل جنابت در صورتى كه زمان غسل جنابت در مسجد بيشتر ازمدت خارج شدن جنب از مسجد نباشد.