شرايط وجوب زكات در شتر، گاو و گوسفند
1- نصاب
شتر دوازده نصاب دارد:
1- پنج شتر كه زكات آن يك گوسفند است.
2- ده شتر كه زكات آن دو گوسفند است.
3- پانزده شتر كه زكات آن سه گوسفند است.
4- بيست شتر كه زكات آن چهار گوسفند است.
5- بيست وپنج شتر كه زكات آن پنج گوسفند است.
6- بيست وشش شتر كه زكات آن يك شتر ماده است كه داخل در سال دوم شده باشد.
7- سى وشش شتر كه زكات آن يك شتر ماده است كه داخل در سال سوم شده باشد.
8- چهل وشش شتر كه زكات آن يك شتر ماده است كه داخل در سال چهارم شده باشد.
9- شصت ويك شتر كه زكات آن يك شتر ماده است كه داخل در سال پنجم شده باشد.
10- هفتاد وشش شتر كه زكات آن دو شتر ماده است كه داخل در سال سوم شده باشد.
11- نود ويك شتر كه زكات آن دو شتر ماده است كه داخل در سال چهارم شده باشد.
12- صد وبيست ويك شتر كه زكات هر پنجاه شتر، يك شتر ماده‌اى است كه در سال چهارم داخل شده باشد و در هر چهل شتر يك شتر ماده‌اى است كه داخل در سال سوم شده باشد. بنابراين اگرعدد با هر نصابى مطابقت كند با همان نصاب حساب مى‌شود، مانندعدد صد وشصت كه برنصاب چهل وعدد صد وپنجاه كه برنصاب پنجاه مطابقت مى‌كند و اگر عدد با هر دو نصاب مطابق باشد، مانند عدد دويست مالك مخيّر است كه با هر كدام حساب كند و اگر عدد با يكى از دو نصاب مطابقت نكند، ولى بصورت تقسيم بر هر دو نصاب مطابق باشد. مانند عدد دويست وشصت كه بايد برمبناى دوپنجاه تائى وچهار چهل تائى محاسبه گردد، بنابراين در حساب فقط اعداد كمتر از ده بخشيده مى‌شود و در مبنا قراردادن يكى از دو نصاب يا هر دو باهم، بايد آن‌كه جامع‌تر وفراگيرتر است، انتخاب شود.
(مسأله 1120) اگر مالك، شتر ماده‌اى كه داخل سال سوم شده نداشته باشد، شتر ماده‌اى كه داخل درسال چهارم شده به جاى آن كفايت مى‌كند و اگر اين هم موجود نباشد، مخيّر است هر كدام از آن دو رابخرد.
(مسأله 1121) گاو دو نصاب دارد:
1- سى گاو كه زكات آن گاو نرى است كه در سال دوم داخل شده باشد وبنا براظهر گاو ماده به جاى آن كفايت نمى‌كند.
2- چهل گاو كه زكات آن گاو ماده‌اى است كه در سال سوم داخل شده باشد واضافه براين عدد بايد بر مبناى هر كدام كه مطابقت كند، حساب گردد. بنابراين اگر شصت باشد با نصاب سى و اگر هشتاد باشد با چهل و اگر هفتاد باشد با هر دو نصاب و اگر صد وبيست باشد، مخيّر است كه با هركدام بخواهد حساب كند و اگر يكى از دو نصاب فراگيرتر از ديگرى باشد بايد همان را بگيرد. امّا اگرتمام عدد به اندازه يكى از دو نصاب يا هر دو نرسد، بخشيده مى‌شود.
(مسأله 1122) گوسفند پنج نصاب دارد:
1- چهل گوسفند كه زكات آن يك گوسفند است.
2- صد وبيست ويك گوسفند كه زكات آن دو گوسفند است.
3- دويست ويك گوسفند كه زكات آن سه گوسفند است.
4- سيصد ويك گوسفند كه زكات آن چهار گوسفند است.
5- چهارصد گوسفند كه زكات آن در هر صد رأس يك گوسفند مى‌باشد، به هر تعدادى كه برسد، اگر تعداد گوسفندها از نصاب اول كمتر باشد يا تعداد اضافى كه بين دونصاب قرار مى‌گيرد بر آنها زكات واجب نيست.
(مسأله 1123) در وجوب زكات بين گاو وگاوميش وشتر عربى وغير عربى وبين بز وميش ودرمجموع بين نر وماده، تفاوتى نيست.
(مسأله 1124) مالى كه بين گروهى مشترك است، اگر سهم هر يك يا سهم بعضى از آنان به حدّ نصاب برسد، بايد زكات بدهد، امّا اگر سهم هيچ يك به حد نصاب نرسد، حتى اگر مجموع سهام به حد نصاب رسيده باشد، زكات واجب نيست.
(مسأله 1125) اگر اموال مالك متفرّق وپراكنده باشد، چنان‌چه مجموع به حدّ نصاب برسد، زكات واجب مى‌شود.
(مسأله 1126) گرچه مشهور درگوسفندى كه درنصابهاى شتر وگوسفند به عنوان زكات گرفته مى‌شودآن است كه اگر برّه باشد بايد در سال دوم داخل و اگر بز باشد بايد در سال سوم داخل شده باشد، اما اين مطلب مورد اشكال وممنوع است ومعيار در اينجا آن است كه گوسفند يا بز برآن صدق كند وبنابراقرب مالك نمى‌تواند بدون اجازه حاكم شرع زكات مال خود را ازغير نصاب يااز غيرنقودبپردازد.
(مسأله 1127) معيار در قيمت زكات، قيمت وقت اداى زكات است نه وقت وجوب آن، همچنان كه ملاك، قيمت شهرى است كه عين مال زكوى در آن موجود است، اگرچه در شهر ديگر قيمت آن رابپردازد؛ امّا اگر مالك مال را با اجازه از شهر خود انتقال دهد، بايد قيمت شهر جديد را بپردازد، چه قيمت آن كمتر از شهر نصاب يا بيشتر يا مساوى آن باشد.
(مسأله 1128) اگر كسى فقط مقدار نصاب را مالك باشد وچند سال بر او بگذرد، چنان‌چه زكات هر سال را از غير نصاب بدهد، زكات تكرار مى‌شود، چون مال او در هر سال به اندازه نصاب باقى مانده وكم نمى شود. ولى اگر زكات را از خود نصاب بدهد يا اصلًا زكات ندهد، تنها زكات يك سال بر او واجب مى‌شود، چون با پرداخت زكات مال از نصاب كمتر مى‌شود، امّا اگر
مالك بيش از حدّ نصاب مثلًاپنجاه گوسفند داشته باشد وزكات آنها را نداده باشد، به تعداد سالهايى كه گذشته، زكات بر او واجب است، تا آن‌كه از حدّ نصاب كمتر شود.
(مسأله 1129) در مجزى بودن جنس نر به عنوان زكات از نصاب ماده وبرعكس ودادن بز از نصاب ميش وبرعكس وگاو از گاوميش و بر عكس وشتر عربى از غير عربى وبالعكس، اشكال است وبعيدنيست كه مجزى نباشد مگر اين‌كه از حاكم شرع اجازه بگيرد.
(مسأله 1130) در شمارش نصاب، بين سالم وبيمار، صحيح ومعيوب وجوان وپير فرقى ندارد، امّا اگر تمام نصاب صحيح وسالم وجوان باشد، خارج كردن بيمار ومعيوب وپير به عنوان زكات جايزنيست، ولى اگر بعضى از نصاب سالم وجوان باشد وبعضى ديگر معيوب وپير وبيمار، پرداخت زكات از معيوب وبيمار وپير كفايت مى‌كند.
2- چريدن در بيابان در تمام سال
زكات وقتى بر شتر، گاو و گوسفند واجب مى‌شود كه در تمام سال در چراگاهها بچرند ومالك آنهادر تهيه علوفه نقشى نداشته باشد، بنابراين اگر مالك بواسطه احياى چراگاه يا چيدن وجمع آورى علوفه ومانند آن، علف تهيه نمايد، زكات ساقط مى‌شود. امّا اگر مرتعى را بخرد يا اجاره كندوحيوانات را در آن بچراند، بعيد نيست چرنده به حساب آيد و اگر در مجموع سال يك يا دو روز، ازعلف مالك خورده باشد در صدق چرنده بودن ضرر نمى‌زند.
(مسأله 1131) در وجوب زكات فرقى نمى‌كند كه چراندن در بيابان با اختيار مالك باشد يابدون اختيار او ومعيار در وجوب، صدق چريدن حيوان است.
3- حيوانات وسيله كار نباشند
اگر حيوانى ولو در قسمتى از سال، وسيله كار باشد، زكات ندارد وكار يك يا دو روز در تمام سال به اين عنوان ضرر نمى‌رساند.
4- گذشتن سال
سال با داخل شدن ماه دوازدهم تمام و با تمام شدن سال، وجوب مستقر مى‌گردد، امّا سال دوم باتمام شدن ماه دوازدهم آغاز مى‌شود.
(مسأله 1132) اگر بعضى از شرايط در ماه يازدهم از بين برود، مثلًا از نصاب كم شود يا از تصرّف درآنها ناتوان گردد يا آن حيوان را به جنس يا به غير جنس خودش عوض كند، سال از بين رفته وزكات واجب نيست.
(مسأله 1133) اگر در بين سال با زاييدن حيوانات يا خريدن آنها و … ملك جديدى براى مالك به وجود آيد، اگر اين ملك جديد به حدّ معفو باشد- مثلًا چهل رأس گوسفند داشته باشد وچهل تاى ديگر بزايند- زكات نداشته فقط چهل تاى اول يك گوسفند زكات دارد. امّا اگر ملك جديد نصاب مستقلّى به حساب آيد- مثلًا پنج شتر داشته باشد وپنج شتر ديگر در اثناى سال بزايند- براى هر كدام سال جداگانه در نظر گرفته مى‌شود و اگر ملك جديد تكميل كننده نصاب بعدى باشد- مثلًا بيست شتردارد و در اثناى سال شش شتر بزايند- بنابراقرب آنچه را كه از سال بر نصاب اوّلى گذشته لغو كند وازهنگام حصول ملك جديد، سال را آغاز نمايد، اگرچه احتياط أولى آن است كه بين نصاب قديم وجديد جمع كند.
(مسأله 1134) حكم برّه‌هاى گوسفندان چراكننده ازمطالب گذشته روشن مى‌شود، ولى اگرمادران ازعلف مالك مى‌خورند، در اين صورت اگرعدد برّه‌ها به حدّ نصاب مستقل برسد، زكات دارد وگرنه بنابراحتياط اگر اقوى نباشد چيزى بر او نيست.