(مسأله 1091): نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهاى واجب و مستحب بعد از رکوع دو سجده کند، و سجده آن است که پیشانى را به قصد خضوع به زمین بگذارد و در حال سجده در نماز واجب است که کف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.
(مسأله 1092): دو سجده روى هم یک رکن است، و اگر کسى در نماز واجب عمداً یا از روى فراموشى در یک رکعت هر دو را ترک کند، یا دو سجده دیگر به آنها اضافه نماید، نمازش باطل است.
(مسأله 1093): اگر عمداً یک سجده کم یا زیاد کند، نمازش باطل مى شود و اگر سهواً یک سجده کم یا زیاد کند حکم آن بعداً گفته خواهد شد.
(مسأله 1094): اگر پیشانى را عمداً یا سهواً به زمین نگذارد، سجده نکرده است، اگر چه جاهاى دیگر به زمین برسد، ولى اگر پیشانى را به زمین بگذارد، و سهواً جاهاى دیگر را به زمین نرساند، یا سهواً ذکر نگوید سجده صحیح است.
(مسأله 1095): بهتر آن است که در حال اختیار در سجده سه مرتبه (سُبْحانَ الله) یا یک مرتبه (سُبْحانَ رَبِّىَ الاَْعْلى وَبِحَمْدِهِ) بگوید، و باید این کلمات دنبال هم و به عربى صحیح گفته شود، و ظاهر این است که گفتن هر ذکرى که به این مقدار باشد کفایت مى کند و مستحب است (سُبْحانَ رَبِّىَ الاَْعْلى وَبِحَمْدِه) را سه یا پنج یا هفت مرتبه یا بیشتر بگوید.
(مسأله 1096): در سجود باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذکر مستحب هم، آرام بودن بدن با قصد خصوصیت احوط است.
(مسأله 1097): اگر پیش از آنکه پیشانى به زمین برسد و بدن آرام بگیرد عمداً ذکر سجده را بگوید، یا پیش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد نمازش باطل است.
(مسأله 1098): اگر پیش از آنکه پیشانى به زمین برسد سهواً ذکر سجده را بگوید، و پیش از آنکه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده است، باید دوباره در حال آرام بودن بدن ذکر را بگوید.
(مسأله 1099): اگر بعد از آنکه سر از سجده برداشت، بفهمد پیش از آنکه ذکر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحیح است.
(مسأله 1100): اگر موقعى که ذکر سجده را مى گوید، یکى از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، نماز باطل مى شود، ولى موقعى که مشغول گفتن ذکر نیست اگر غیر پیشانى جاهاى دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد اشکال ندارد.
(مسأله 1101): اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده، سهواً پیشانى را از زمین بردارد نمى تواند دوباره به زمین بگذارد، و باید آن را یک سجده حساب کند، ولى اگر جاهاى دیگر را سهواً از زمین بردارد، باید دو مرتبه به زمین بگذارد، و ذکر را بگوید.
(مسأله 1102): بعد از تمام شدن ذکر سجده اول، باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.
(مسأله 1103): جاى پیشانى نمازگزار باید از جاى سرانگشتان پاى او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد بلکه واجب است که جاى پیشانى او از جاى انگشتان پایش پست تر از چهار انگشت بسته نیز نباشد.
(مسأله 1104): در زمین سراشیب که سراشیبى آن درست معلوم نیست اگر جاى پیشانى نمازگزار از جاى انگشتهاى پاى او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد نیز اشکال دارد.
(مسأله 1105): اگر پیشانى را اشتباهاً بر چیزى بگذارد که از جاى انگشتهاى پاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است، باید سر را بردارد و بر چیزى که بلند نیست یا بلندیش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و بنا بر احتیاط باید نماز را بعد از تمام نمودن دوباره بخواند.
(مسأله 1106): باید بین پیشانى و آنچه بر آن سجده مى کند، چیزى فاصله نباشد پس اگر مهر به قدرى چرک باشد که پیشانى به خود مهر نرسد، سجده باطل است ولى اگر مثلاً رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد.
(مسأله 1107): در سجده باید دو کف دست را به زمین بگذارد، ولى در حال ناچارى پشت دست هم مانعى ندارد، و اگر پشت دست هم ممکن نباشد بنا بر احتیاط باید مچ دست را به زمین بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند، باید تا آرنج هر جا را که مى تواند بر زمین بگذارد و اگر آن هم ممکن نیست گذاشتن بازو کافى است.
(مسأله 1108): در سجده باید دو انگشت بزرگ پاها را بزمین بگذارد و اگر انگشتهاى دیگر پا، یا روى پا را به زمین بگذارد، یا بواسطه بلند بودن ناخن، شصت به زمین نرسد نماز باطل است، و کسى که از روى تقصیر و ندانستن مسئله نمازهاى خود را اینطور خوانده، باید دوباره بخواند. و اگر جاهل قاصر بوده اعاده و قضا لازم نیست.
(مسأله 1109): کسى که مقدارى از شصت پایش بریده، باید بقیه آن را به زمین بگذارد، و اگر چیزى از آن نمانده، یا اگر مانده خیلى کوتاه است، بنا بر احتیاط باید بقیه انگشتان را بگذارد، و اگر هیچ انگشت ندارد، هر مقدار که از پا باقى مانده به زمین بگذارد.
(مسأله 1110): اگر به طور غیر معمول سجده کند، مثلاً سینه و شکم را به زمین بچسباند، یا پاها را دراز کند، اگر چه هفت عضوى که گفته شد به زمین برسد، بنا بر احتیاط مستحب است باید نماز را دوباره بخواند، ولى اگر طورى دراز بکشد که سجده صدق ننماید نماز او باطل است.
(مسأله 1111): مهر یا چیزى دیگرى که بر آن سجده مى کند، باید پاک باشد ولى اگر مثلاً مهر را روى فرش نجس بگذارد، یا یک طرف مهر نجس باشد و پیشانى را به طرف پاک آن بگذارد اشکال ندارد.
(مسأله 1112): اگر در پیشانى دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممکن است باید با جاى سالم پیشانى سجده کند، و اگر ممکن نیست باید زمین را گود کند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى که براى سجده کافى باشد بر زمین بگذارد. و یا دو مهر با فاصله بگذارد تا دمل در سجده بین هر دو قرار گیرد.
(مسأله 1113): اگر دمل یا زخم تمام پیشانى را فرا گرفته باشد، بنا بر احتیاط، باید به یکى از دو طرف پیشانى و چانه اگر چه به تکرار نماز باشد سجده کند، و اگر ممکن نیست فقط به چانه، و اگر به چانه هم ممکن نیست، باید براى سجده اشاره کند.
(مسأله 1114): کسى که نمى تواند پیشانى را به زمین برساند، باید به قدرى که مى تواند خم شود، و مهر یا چیز دیگرى را که سجده بر آن صحیح است. روى چیز بلندى گذاشته و طورى پیشانى را بر آن بگذارد که بگوید سجده کرده است، ولى باید کف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمین بگذارد.
(مسأله 1115): اگر چیز بلندى نباشد که مهر یا چیز دیگرى که سجده بر آن صحیح است بر آن بگذارد، لازم است که مهر یا چیز دیگر را با دست بلند کرده بر آن سجده نماید.
(مسأله 1116): کسى که هیچ نمى تواند سجده نماید باید براى سجده با سر اشاره کند، و اگر نتواند باید با چشم اشاره نماید، و اگر با چشمها هم نمى تواند اشاره کند بنا بر احتیاط مستحب، با دست و مانند آن براى سجده اشاره کند و در قلب نیز نیّت سجده نماید.
(مسأله 1117): اگر پیشانى بى اختیار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممکن باشد باید نگذارد دوباره بجاى سجده برسد، و این یک سجده حساب مى شود، چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه، و اگر نتواند سر را نگهدارد و بى اختیار دوباره بجاى سجده برسد، روى هم یک سجده حساب مى شود، و اگر ذکر نگفته باشد بنا بر احتیاط باید بگوید.
(مسأله 1118): جاى که انسان باید تقیه کند مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید، و لازم نیست براى نماز بجاى دیگر برود، ولى اگر بتواند بر حصیر یا چیزى که سجده بر آن صحیح مى باشد، طورى سجده کند که به زحمت نیفتد، نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید.
(مسأله 1119): اگر روى توشک پُر و مانند آن سجده کند، در صورتى که بدن روى آن آرام نگیرد باطل است.
(مسأله 1120): اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براى او مشقت ندارد، باید سجده و تشهد را به طور معمول بجا آورد، و اگر مشقت دارد، در حالى که ایستاده، براى سجده با سر اشاره کند و تشهد را ایستاده بخواند نمازش صحیح است.
(مسأله 1121): در رکعت اول و رکعت سوم که تشهد ندارد، مثل رکعت سوم نماز ظهر و عصر و عشاء احتیاط واجب این است که بعد از سجده دوم قدرى بى حرکت بنشیند و بعد برخیزد.
