شرایط نماز جماعت- چهارده مرجع

۱- بین امام جماعت و مأموم حائل نباشد

مسائل اختصاصي

امام خامنه ای: مسأله ۷۱۷- در نماز جماعت، شرایط زیر باید مراعات شود:

۱. مأموم جلوتر از امام نایستد و احتیاط واجب آن است کمی عقب تر بایستد. ۲. مکان امام از مکان مأمومین بالاتر نباشد، البته اختلاف کم (کمتر از یک وجب) اشکال ندارد. ۳. فاصلة میان امام و مأموم، همچنین فاصلة بین صف ها زیاد نباشد. ۴. بین امام و مأموم، همچنین بین صف ها چیزی مانند دیوار یا پرده مانع نباشد ولی نصب پرده و مانند آن بین صف مردان و زنان اشکال ندارد.

مكارم: مسأله ۱۲۳۷-  سبحانی: درجماعت چند چيز بايد رعايت شود: اول- نبودن حايل ميان امام و مأموم و همچنين ميان مأمومين نسبت به يكديگر نبايد چيزي كه مانع ديدن است باشد(مکارم: بلكه حايل شيشه اي نيز اشكال دارد- سبحانی: حتی مانند حایل شیشه ای) اما اگر مأموم زن باشد، حايل ميان او و مردان مانعي ندارد.

جوادی آملی: شروط نماز جماعت، شرط يكم. نبودن حائل؛ میان امام و مأموم، همچنين میان مأموم‌ها نسبت به يكديگر، نبايد مانعی مانند پرده، ديوار، شيشه حائل شود؛ ولی زن در نماز جماعت مردانه استثنا شده است.

مسأله ۱۴۱۱- اگر امام در محراب باشد و کسی پشت سر او اقتدا نکرده باشد  کسانی که دو طرف محراب ایستاده اند و به واسطه دیوار محراب امام را نمی بینند نمی توانند اقتدا کنند۱ بلکه اگر۲ کسی هم پشت سر امام اقتدا کرده باشد۳ اقتدا کردن کسانی که دو طرف او ایستاده اند۴ و بواسطه دیوار محراب امام را نمی بینند۵ اشکال دارد۶  بلکه باطل است.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست

۱- بهجت: [پايان مسأله]

زنجانی: همچنین است اگر به جهت حائل دیگری مثل پرده امام را نبینند…

۲- اراكي: ولي اگر…

گلپایگانی، نوری: بلی اگر …

۳- زنجاني: و مأموم به جهتي، مثل پرده يا ديوار محراب، امام را نمي بيند ، بنابراحتياط اقتدا كردن صحيح نيست.

۴- گلپايگاني، صافي، نوري: و اتّصال دارند…

۵- جوادی آملی: در صورتی که به مأمومان متصل به امام اتصال نداشته باشند، اشكال دارد، بلكه باطل است.

۶- مكارم: ولي صفهايي كه پشت سر آنها قرار دارد نمازشان صحيح است همچنين اگر صفها به در مسجد برسد و از آن خارج گردد.

اراكي: اگر اتّصال بر قرار باشد اشكال ندارد هرچند بواسطه ديوار محراب امام را نمي بينند.

گلپايگاني، نوري: اشكال ندارد.

صافي: محل تأمل است.

فاضل: بنابراحتياط واجب صحيح نيست.

*****

خوئي، تبريزي: ۱۴۲۰، سیستانی: مسأله ۱۳۹۱- در صحّت جماعت شرط است كه بين امام و مأموم و همچنين بين مأموم و مأموم ديگر كه واسطه بين مأموم و امام است، حائلي نباشد(خوئی، تبریزی:  و مراد از حائل چيزي است ) كه مانع از ديدن شود مانند پرده يا ديوار و امثال اينها{۱} ، پس اگر در تمام احوال نماز يا بعض آن بين امام و مأموم يا بين مأموم و مأموم ديگر كه واسطه اتّصال است چنين حائلي باشد، جماعت باطل خواهد شد و زن از اين حكم مستثني است چنان كه خواهد آمد.

{۱} سيستاني: مراد از حائل چيزي است كه آنها را ازهم جدا كند، خواه مانع از ديدن شود مانند پرده يا ديوار و امثال اينها و خواه مانع نشود مانند شيشه…

سبحانی: مسأله ۱۱۰۴– هر گاه محراب در درون دیوار مسجد باشد و امام در آن قرار گیرد نماز کسانی که پشت سر امام هستند و او را می بینند صحیح است ولی  نماز کسانی که در دو طرف صف قرار دارند و امام را نمی بینند اشکال دارد ولی صف های طولانی که پشت سر فردی یا افرادی که امام را می بینند قرار دارد صحیح است ، هر چند امام را نبینند.

مظاهری: مسأله ۱۰۹۰- امام و مامومین باید  متّصل به یکدیگر باشند و لازم نیست اتّصال از جلو باشد بلکه اگر از طرف راست یا چپ، به امام یا  ماموم دیگر متّصل باشد نمازش صحیح است پس کسی که پشت ستون ایستاده است اگر از طرفی به امام یا ماموم دیگر متّصل باشد نمازش صحیح است هر چند امام یا ماموم دیگر را نبیند…

مسأله ۱۴۱۲- اگر بواسطه درازي صف اول، كساني كه دو طرف صف ايستاده اند، امام را نبيند مي توانند اقتدا كنند، و نيز اگر بواسطه درازي يكي از صفهاي ديگر، كساني كه دو طرف آن ايستاده اند صف جلوي خود را نبينند۱ مي توانند اقتدا نمايند.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست

۱- زنجانی: هيچ يك از افراد صف جلوي خود را نبينند…

سبحانی: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۴۱۱.

*****

مظاهری: مسأله ۱۰۹۰- … اگر صف های جماعت تا درب مسجد برسد نماز کسانی که دو طرف درب ایستاده اند و صف جلو را نمی بینند اشکال ندارد.

سیستانی: مسأله ۱۳۹۲- اگر به جهت طولانی بودن صف اوّل، کسانی که دو طرف صف ایستاده‌اند امام را نبینند، می‌توانند اقتدا کنند. و نیز اگر به علت طولانی بودن یکی از صف‌های دیگر کسانی که دو طرف آن ایستاده‌اند صف جلوی خود را نبینند، می‌توانند اقتدا نمایند.

مسأله ۱۴۱۳- اگر صفهاي جماعت تا درب مسجد برسد، كسي كه مقابل درب۱، پشت صف ايستاده نمازش صحيح است۲ و نيز نماز كساني كه پشت سر او اقتدا مي كنند۳ صحيح مي باشد۴، ولي نماز كساني كه دو طرف ايستاده اند و صف جلو را نمي بينند اشكال دارد۵، بلكه باطل است.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست

1- سبحانی: کسی که در صحن مسجد مقابل در…

2-  بهجت: و نيز نماز كساني كه با ديدن او، اقتدا مي كنند، صحيح مي باشد. [پايان مسأله]

3-  زنجانی: و برخی از افراد صف جلو را می بینند…

4- گلپايگاني، نوري: و همچنين نماز كساني كه دو طرف او ايستاده اند و به او اتّصال دارند صحيح است ، اگر چه صف جلو را نبينند.

جوادی آملی: همچنين نماز كسانی كه دو طرف او ايستاده‌اند، هرچند صف جلو را نمیبينند، ولی به مأموم مقابل درب مسجد متصل‌اند، صحيح است.

اراكي:  و نماز کسانی که در دو طرف او ایستاده اند و صف جلو را نمی بینند اگر اتّصال برقرار باشد اشکال ندارد.

خوئي، تبريزي، سيستاني، وحید:  بلکه نماز كساني كه در دو طرف ايستاده اند و از جهت مأموم ديگر اتّصال به جماعت دارند نيز صحيح است.

زنجاني: ولي جماعت كساني كه دو طرف او ايستاده اند و هيچ يك از افراد صف جلو را نمي بينند، بنابراحتياط صحيح نيست، و به طور كلي بنابراحتياط در صحّت جماعت شرط است كه حائلي مانع رويت تمام صف قبل نشده، بلكه لازم است لااقل يك نفر از صف جلويي ديده شود.

صافي: و احتياط واجب آن است كه كساني كه دو طرف او ايستاده اند اگر صف جلو را نبينند، اقتدا ننمايند.

فاضل: ولي كساني كه دو طرف او ايستاده اند و صف جلو را نمي بينند، بنابراحتياط واجب اقتداء آنها صحيح نيست.

5- سبحانی: [پایان مسأله]

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۱۴۱۱.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۴۱۲.

مسأله ۱۴۱۴- كسي كه پشت ستون ايستاده، اگر از طرف راست يا چپ بواسطه مأموم ديگر به امام متّصل نباشد، نمي تواند اقتدا كند۱ بلكه اگر از دو طرف هم متّصل باشد ولي از صف جلو حتي يك نفر را هم نبيند جماعت او صحيح نيست.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست

۱- خوئي، گلپايگاني، سيستاني، تبريزي، صافي، نوري، وحید: [پايان مسأله]

اراكي، فاضل: ولي اگر از طرف راست يا چپ متّصل باشد، مي تواند اقتدا كند.

بهجت: ولي  اگر از دو طرف يا يك طرف متّصل باشد و مأموم كسي را كه امام را مي بيند، مشاهده كند جماعتش صحيح است و منظور از ديدن امام، اين است كه اگر مأمومين نباشند، بتواند امام را ببيند ولي غير از مأمومين، هر چه حائل شود، موجب فرادي شدن نماز است.

زنجاني: بلكه بنابراحتياط اگر به واسطه مأموم ديگر هم متّصل باشد ولي از صف قبل هيچ كس را نبيند، نماز جماعتش صحيح نيست.

مكارم: [اگر] متّصل باشد، كافي است.

سبحانی: اگر از طرف راست یا چپ بواسطه ماموم دیگر به امام متّصل باشد و صف جلوتر را می بیند نماز او صحیح است.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۴۱۲.

*****

جوادی آملی: مسأله ۱۴۸۲- كسی كه پشت ستون ايستاده، اگر از طرف راست يا چپ به واسطهٔ مأموم ديگر به امام متصل باشد، میتواند اقتدا كند

۲- جای امام از مأموم بلندتر نباشد

مسأله ۱۴۱۵- جای ايستادن امام بايد از جای مأموم بلند تر نباشد ولي اگر مكان امام خيلی كمی بلندتر باشد۱ اشكال ندارد۲ و نيز اگر زمين سراشيب باشد و امام در طرفی كه بلندتر است بايستد، در صورتی كه سراشيبی آن زياد نباشد و طوری باشد كه به آن زمين مسطح بگويند مانعی ندارد۳.

۱- اراكي: يعني اگر كمتر از يك وجب باشد…

بهجت: مثلاً كمتر از يك وجب…

سيستاني: اگر به مقدار ناچيز بلندتر باشد…

مظاهری: اگر مکان امام مقدار کمی (تقریبا چهار انگشت بسته) بلندتر باشد…

۲- خوئي، تبريزي: جاي ايستادن امام بايد از جاي مأموم به اندازه يك وجب متعارف بلندتر نباشد و اگر كمتر از يك وجب باشد اشكال ندارد…

وحید: جای ایستادن امام باید از جای ماموم بلندتر نباشد ولی اگر به مقدار کمی مانند کمتر از یک وجب بلندتر باشد اشکال ندارد…

مكارم: شرط دوم  [از چیزهایی که در جماعت باید رعایت شود] بلندتر نبودن جاي ايستادن امام از مأموم. جاي ايستادن امام از جاي مأموم بلندتر نباشد مگر به مقدار بسيار كم…

۳- سيستاني، مظاهری: در صورتی که سراشیبی آن زیاد نباشد مانعی ندارد.

*****

امام خامنه ای: مسأله ۷۱۸ – اگر نماز جماعت در زمین سراشیب برگزار می شود و امام در طرفی که بالاتر است می ایستد، درصورتی که سراشیبی آن در حدّی باشد که به آن زمینِ مسطح بگویند، مانعی ندارد.

سبحانی: مسأله ۱۱۰۷- جای ایستادن امام نباید از جای ماموم از یک وجب بلندتر باشد.

دو نکته در دسته بندی این مسأله:

{۱} جای ايستادن امام بايد از جای مأموم بلند تر نباشد.

امام خمینی، گلپایگانی، فاضل، صافی، امام خامنه ای، زنجانی، جوادی آملی، سبحانی، نوری همدانی: ولي اگر مكان امام خيلی كمی بلندتر باشد اشكال ندارد.

خوپی، اراکی، بهجت، تبریزی، وحید: اگر كمتر از يك وجب باشد اشكال ندارد.

سیستانی: اگر به مقدار ناچيز بلندتر باشد اشكال ندارد.

مكارم: مگر به مقدار بسيار كم.

مظاهری: اگر مکان امام مقدار کمی (تقریبا چهار انگشت بسته) بلندتر باشد اشکال ندارد.

{۲} اگر زمين سراشيب باشد و امام در طرفی كه بلندتر است بايستد:

امام خمینی، خوئی، اراکی، گلپایگانی، فاضل، تبریزی، بهجت، صافی، امام خامنه ای، وحید، زنجانی، جوادی آملی، مکارم، نوری همدانی: اگر سراشيبی آن زياد نباشد و به آن زمين مسطح بگويند مانعی ندارد.

سيستاني، مظاهری: اگر سراشیبی آن زیاد نباشد مانعی ندارد.

سبحانی: جای ایستادن امام نباید از جای ماموم از یک وجب بلندتر باشد.

مسأله ۱۴۱۶- اگر جاي مأموم بلندتر از جاي امام باشد درصورتي كه بلندي به مقدار متعارف زمان قديم باشد مثل آن كه امام در صحن مسجد و مأموم در پشت بام بايستد اشكال ندارد ولي اگر مثل ساختمانهاي چند طبقه اين زمان باشد۱، جماعت اشكال دارد.

۱- سبحانی: که از جماعت دور است اشکال دارد.

*****

اراكي: مسأله ۱۴۰۸ گلپايگاني، خوئی، تبریزی، صافي: ۱۴۲۵، سیستانی: ۱۳۹۶، وحید: ۱۴۲۴، زنجاني ۱۴۲۹– اگر جاي مأموم بلندتر از جاي امام باشد اشكال ندارد{۱}.

{۱} گلپايگاني، خوئی، تبریزی، صافی، سیستانی، زنجاني : ولي اگر به قدري بلند باشد كه نگويند اجتماع كرده اند، نماز جماعت صحيح نيست.

وحید: ولی اگر به قدری بلندتر باشد که صدق جماعت مشکوک باشد نمی تواند قصد جماعت کند.

بهجت: مسأله ۱۱۴۰- اگر مكان مأموم بلندتر از مكان امام باشد و ساير لوازم و شرايط اقتدا، رعايت شود، اشكال ندارد.

امام خامنه ای: مسأله ۷۱۹- اگر مکان مأموم در بلندی قرار دارد، در صورتیکه بلندی آن به مقدار متعارف؛ مانند حیاط مسجد و پشت بام آن باشد، نه مانند ساختمانهای چندین طبقه، جماعت صحیح است.

فاضل: مسأله ۱۴۲۵- در صحّت اقتدا، وحدت اجتماع و اتّصال صفوف معتبر است بنابراين در ساختمان چند طبقه اگر طبقات فوقاني زياد مرتفع نباشد و اتّصال صفوف و وحدت عرفي جماعت صدق كند اقتدا صحيح است و الا صحيح نيست.

مكارم: مسأله ۱۲۴۱- بلندتر بودن جاي مأموم از جاي امام اشكال ندارد، ولي اگر امام در صحن مسجد بايستد و عده اي از مأمومين در بالكن و پشت بام و طوري باشد كه به آن جماعت نگويند صحيح نيست، مثل اين كه امام در طبقه اول بايستد و مأمومين در بعضي از طبقات بالا كه از جماعت دور است.

مظاهری: مسأله ۱۰۹۲- اگر جای ماموم بلندتر از جای امام باشد در صورتی که بلندی به مقدار متعارف باشد مثل این که امام در صحن مسجد و ماموم در پشت بام بایستد اشکال ندارد.

۳- بین امام و مأموم فاصله نباشد

مسأله اختصاصی

جوادی آملی: شرط سوم. رعايت فاصله ميان امام و مأموم. بايد میان امام جماعت و مأموم يا میان صفوف مأموم‌ها فاصله بسيار نباشد.

جوادی آملی: مسأله 1485- اگر ميان كسانی كه در يک صف ايستاده‌اند، بچهٔ ممیز كه خوب و بد را میفهمد فاصله شود، چنانچه ندانند نماز او باطل است، میتوانند اقتدا كنند.

مسأله 1417- اگر بين كساني كه در يك صف ايستاده اند بچه مميّز يعني بچه اي كه خو ب و بد را مي فهمد فاصله شود، چنانچه ندانند نماز او باطل است مي توانند اقتدا كنند1.

این مسأله در رساله آیةالله بهجت نیست

1- گلپايگاني، صافي: در صورتي كه بدانند نماز او صحيح است مي توانند اقتدا كنند و اگر شك در صحّت نماز او داشته باشند و فاصله زياد باشد، كه اتّصال بقيه صف به امام به وسيله آن طفل باشد اقتدا مشكل است بلي، فاصله شدن يك طفل مانع نيست هر چند نماز او باطل باشد.

*****

خوئي، تبريزي: مسأله 1426- اگر بين كساني كه در يك صف ايستاده اند يك نفر كه نمازش باطل است، فاصله شود مي توانند اقتدا كنند، و اما اگر چند نفر كه نمازشان باطل است، فاصله شوند يا از جهت ديگر فاصله زيادي باشد نمي توانند اقتدا كنند.

امام خامنه ای: مسأله ۷۲۳- اگر واسطه ی اتصال در جماعت، کودک نابالغ باشد، چنانچه بدانند نماز او صحیح است، می توانند اقتدا کنند و به جماعت نماز بخوانند.

وحید: مسأله 1425- اگر بین کسانی که در یک صف ایستاده اند یک نفر که نمازش باطل است یا بچه ممیزی که ندانند نماز او صحیح است فاصله شود در صورتی که از جهت ماموم دیگر اتّصال به جماعت نباشد –بنابراحتیاط واجب- نمی شود اقتدا کرد.

زنجاني: مسأله 1434- اگر بین محل سجدۀ مأموم و محل ایستادن امام یا بین مأموم (یا جای سجدۀ وی) و مأموم دیگری که واسطۀ اتصال مأموم با امام است کمتر از مقدار اندام انسان در حال سجده -که حدود یک متر است- فاصله باشد، مانعی ندارد، ولی اگر بیش از این مقدار فاصله شود، جماعتش صحیح نیست، بنابراین اگر چند نفر که نمازشان باطل است فاصله شوند، نمی‌تواند اقتدا کند و اگر در وسط نماز به مقدار اندام انسان در حال سجده فاصله شود، قصد فرادا نماید و نماز را تمام کند. به هر حال اگر شک داشته باشد که نماز امام یا مأمومین سمت راست یا سمت چپ یا جلو صحیح است یا نه، می‌تواند به جماعت خود ادامه دهد و اقتدا نماید و بچّه ممیّز؛ یعنی بچّه‌ای که خوب و بد را می‌فهمد، اگر شرایط نماز را رعایت کند، نمازش صحیح است و اگر شک داشته باشند که نمازش صحیح است یا نه، حکم به صحّت نمازش می‌شود.

سيستاني: مسأله 1397- اگر واسطه اتّصال به جماعت، بچه مميّز يعني بچه اي كه خوب و بد را مي فهمد باشد، چنانچه ندانند نماز او باطل است مي توانند اقتدا كنند و همچنين اگر شيعه اثني عشري نباشد چنانچه نماز او بر طبق مذهب وي صحيح باشد.

مكارم: مسأله 1242- شرط سوم: [از چیزهایی که در جماعت باید رعایت شود] نبودن فاصله ميان امام و مأموم، اگر يك يا چند قدم ميان امام و مأموم يا مأمومين با يكديگر فاصله باشد، به طوري كه به آن جماعت گويند مانعي ندارد. بنابراين فاصله شدن يك يا دو نفر كه نماز نمي خوانند مانعي ندارد ولي مستحبّ است صفوف كاملاً به هم متّصل باشد.

سبحانی: مسأله 1109- اگر بین کسانی که در یک صف ایستاده اند بچه ای باشد می توانند اقتدا کنند .

مظاهری: مسأله 1093-  به واسطه بچه ای که نماز او صحیح است مامومین می توانند به یکدیگر متّصل شوند.

مسأله 1418- بعد از تكبير امام اگر صف جلو آماده نماز و تكبير گفتن آنان نزديك باشد۱، كسي كه در صف بعد ايستاده، مي تواند تكبير بگويد۲ ولي احتياط مستحبّ آن است كه صبر كند تا تكبير صف جلو تمام شود.

این مسأله در رساله آیةالله بهجت نیست

1- اراكي: بعد از تكبير امام اگر صف جلو آماده نماز باشد…

۲- امام خامنه ای ۷۲۷، زنجاني: [پايان مسأله].

مظاهری: ولی مستحب است که صبر کند  تا تکبیر صف جلو تمام شود.

*****

مكارم: مسأله 1243- هنگامي كه امام تكبير مي گويد و وارد نماز مي شود در صورتي كه صفهاي جلوتر آماده نماز باشند، همه مي توانند تكبير بگويند و وارد نماز شوند و لازم نيست انتظار بكشند، تا صفهاي جلو وارد نماز شوند بلكه انتظار كشيدن بر خلاف احتياط است.

وحید: مسأله 1426- بعد از تکبیر امام اگر صف جلو آماده نماز و تکبیر گفتن باشد کسی که در صف بعد ایستاده می تواند تکبیر بگوید ولی احتیاط مستحبّ آن است که صبر کند تا کسی یا کسانی که از صف جلو واسطه اتّصال او هستند تکبیر بگویند.

مسأله 1419- اگر بداند نماز يك صف از صفهای جلو باطل است1، در صفهاي بعد نمي تواند اقتدا كند، ولي اگر نداند نماز آنان صحيح است يا نه، مي تواند اقتدا نمايد.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای و بهجت نیست.

1- مكارم: اگر صف جلو حايل شود، صفهاي بعد نمي توانند اقتدا كنند.

*****

مظاهری: مسأله 1095- اگر بداند نماز افرادی که او به واسطه آنها اتّصال دارد باطل است نمی تواند اقتدا کند ولی اگر شک داشته باشد می تواند اقتدا نماید.

مسأله 1420- هرگاه بداند نماز امام باطل است 1مثلاً بداند امام وضو ندارد، اگر چه خود امام ملتفت نباشد، نمي تواند به او اقتدا كند2.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای و سبحانی نیست.

1-  مکارم: هر گاه ماموم بداند نماز امام قطعا باطل است…

2- زنجاني: ولي اگر نماز امام، برخي از شرايط را دارا نباشد يا با برخي از موانع همراه باشد كه فقدان سهوي آن شرايط يا همراه بودن سهوي آن موانع نماز را باطل نمي كند، مي توان به او اقتدا كرد، مثل آن كه امام جماعت سهواً از قبله منحرف بوده و مقدار انحرافش به بيش از سمت راست يا سمت چپ قبله نرسيده باشد، يا سهواً با لباس نجس نماز بخواند، همچنين اگر امام برخي از كارهاي نماز را ترك كند، و  انجام آن كارها از سوي امام، بجاي مأموم نباشد، بنابراين اگر امام به جهت فراموشي در ركعت سوم و چهارم تسبيحات اربعه را نخواند، يا در ركعت قبل، تمام يا قسمتي از حمد را نخوانده باشد، مي تواند به او اقتدا كند، ولي در آن ركعتي كه تمام يا قسمتي از حمد را نخوانده، نمي تواند به او اقتدا كند، اگر چه در حال ركوع بخواهد اقتدا كند.

مظاهری: ولی اگر اختلاف فتوا با یکدیگر داشته باشند گرچه از نظر او نماز امام باطل باشد می تواند اقتدا کند.

مسأله 1421- اگر مأموم بعد از نماز بفهمد كه امام عادل نبوده يا كافر بوده، يا به جهتي نمازش باطل بوده1، مثلاً بي وضو نمازخوانده2، نمازش صحيح است3.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست

1- گلپايگاني، صافي، سبحانی، مظاهری: اگر ماموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده، يا به جهتي نمازش باطل بوده…

2-سبحانی: ولی ماموم کلیۀ واجبات نماز جز قرائت را انجام داده باشد …

3- بهجت: و همچنين اگر در اثناء نماز به يكي از اين سه امر اطّلاع پيدا كرد، نيّت فرادي مي كند و بقيّه نماز را مي خواند و نمازش صحيح است.

زنجاني: و ظاهراً جماعت هم مي باشد، بنابراين اگر چه سهواً پيش از امام سر از ركوع بردارد و به جهت تبعيّت از امام جماعت ، ركوع را زياد كرده باشد نمازش باطل نمي شود، هر چند زيادي سهوي ركوع نيز در نماز فرادي نماز را باطل مي سازد.

خوئي، تبريزي، وحید: درصورتي كه مثل زياد كردن ركوع از كارهايي كه نماز فرادي را – ولو سهواً – باطل مي كند نكرده باشد، نمازش صحيح است.

فاضل: نماز جماعت مأموم صحيح است.

*****

جوادی آملی: مسأله 1489- اگر مأموم پس از نماز جماعت بفهمد كه امام مسلمان يا عادل نبوده، يا به جهتی نمازش باطل بود ـ مثلاً بی وضو نماز خوانده ـ نماز مأموم صحيح است و اگر در بين نماز بفهمد، فوری نيّت فرادا کرده و ماندهٔ نماز را تمام میکند و نماز او صحيح است؛ اما چنانچه پس از نماز بفهمد که امام جماعت در قرائت يا در ارکان نماز مشکلی داشت، نمازش اشکال دارد.

4- مأموم نیّت جماعت داشته باشد

مسأله 1422- اگر در بين نمازشك كند كه اقتدا كرده يا نه1، چنانچه در حالي باشد كه وظيفه مأموم است مثلاً به حمد و سوره امام گوش مي دهد بايد 2 نماز را به جماعت تمام كند و اگر مشغول كاري باشد كه هم وظيفه امام و هم وظيفه مأموم است3 مثلاً در ركوع يا سجده باشد، بايد نماز را به نيّت فرادي تمام نمايد.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای و بهجت نیست.

1- خوئي، تبريزي: اگر بنايش بر جماعت خواندن بوده و احتمال دهد كه از روي فراموشي نيّت جماعت نكرده است…

سيستاني: چنانچه به نشانه هايي اطمينان پيدا كند كه اقتدا كرده بايد نماز را به جماعت تمام كند و در غير اينصورت بايد نماز را به نيّت فرادي تمام نمايد.

مكارم: چنانچه در حالي باشد كه اطمينان پيدا كند مشغول جماعت است، نماز را به جماعت تمام كند ولي اگر اطمينان پيدا نكند، بايد نماز را به نيّت فرادي انجام دهد.

وحید: باید  نماز را فرادی تمام کند مگر این که از جهت قرائنی اطمینان کند که نیت جماعت کرده است.

مظاهری: اگر بنایش بر جماعت خواندن بوده  و احتمال دهد که از روی فراموشی نیت  جماعت نکرده است نماز را به نیت جماعت تمام کند.

2- فاضل، تبريزي، نوري: مي تواند…

3- گلپايگاني، صافي: هم وظيفه منفرد و هم وظيفه مأموم است…

*****

زنجاني: مسأله 1439- اگر در بين نماز جماعت قبل از ركوع، شك كند كه تكبيرة الاحرام را گفته يا نه، بنابراین مي گذارد كه نگفته و اگر اطمينان دارد كه تكبيرة الاحرام را گفته و شك كند كه نيّت جماعت كرده يا نه، بايد نمازرا به نيّت فرادي تمام كند، هر چند قبل از نماز، بناي بر جماعت خواندن داشته و الان هم مشغول كاري باشد كه مأمومين انجام مي دهند، مثلاً به حمد و سوره امام گوش مي دهد و اگر در ركوع يا بعد از آن شك كند كه تكبيرة الاحرام را گفته يا نه، يا نيّت جماعت كرده يا نه، نماز را به جماعت تمام كرده و صحيح مي باشد.

سبحانی: مسأله 1113- اگر در بین نماز شک کند که اقتدا کرده یا نه چنانچه خود را در حالی دید و اطمینان پیدا کند که اقتدا کرده است نماز را به جماعت تمام کند و در غیر این صورت احتیاط  آن است که نماز [را] به جماعت تمام و دو مرتبه به طور فرادی بخواند.

مسأله 1423- انسان در بين نماز جماعت مي تواند نيّت فرادي كند1.

1- مظاهری: خواه از اول نیت داشته باشد یا نه و یا عذری برایش پیش بیاید یا نه.

امام خامنه ای ۷۵۱: و نماز را به تنهایی ادامه دهد؛ حتی اگر از اوّل نماز قصدش همین باشد. البته احتیاط مستحب آن است که از ابتدای نماز چنین قصدی نداشته باشد.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1432- احتياط واجب آن است كه در بين نماز جماعت تا ناچار نشود، نيّت فرادي نكند، بلي پيش از سلام امام بدون عذر مي تواند نيّت فرادي نمايد.

خوئي، تبريزي: مسأله 1432- اگر مأموم در بين نماز بخواهد قصد انفراد نمايد در صورتي كه از اول نماز چنين قصدي نداشته، اشكال ندارد ولي اگر قبل از اول نماز قصد داشته است، مورد اشكال است.

سيستاني: مسأله 1403- اگر مأموم در بين نماز بدون عذر قصد انفراد نمايد، صحّت جماعتش محل اشكال است ولي نمازش صحيح است مگرآن كه به وظيفه منفرد عمل نكرده باشد كه بنابراحتياط واجب بايد نماز را اعاده كند ولي اگر چيزي را كم يا زياد كرده باشد كه در صورت عذر نمازرا باطل نكند اعاده لازم نيست. مثلاً اگر از اول نماز قصد انفراد را نداشته و قرائت را نخوانده، ولي در حال ركوع چنين قصدي برايش پيدا شود، در اين صورت مي تواند نمازش را به قصد انفراد تمام كند و لازم نيست كه آن را اعاده نمايد و همچنين اگر يك سجده را براي متابعت زياد كرده باشد.

زنجاني: مسأله 1440- احتياط مستحبّ آن است كه در بين نماز جماعت تا ناچار نشود نيّت فرادي نكند، ولي اگر نيّت فرادي كرد، اشكالي ندارد بلكه اگر از ابتداي نماز هم قصد داشته باشد كه در بين نماز نيّت فرادي كند، نماز جماعتش اشكالي ندارد.

وحید: مسأله 1431- عدول از جماعت از به فرادی در حال تشهّد قبل از سلام امام در حالی که از اول قصد عدول نداشته باشد اشکال ندارد و همچنین است قبل از تشهّد در صورت معذور باشد و در غیر این دو صورت  محل اشکال است. چه از اول نیت عدول داشته باشد یا در اثناء قصد عدول کند. ولی اگر به وظیفه منفرد عمل کرده نمازش صحیح است و همچنین اگر بعد از گذشتن محل قرائت عدول کرده و از اول قصد انفراد نداشته نمازش از جهت ترک قرائت صحیح است.

مكارم: مسأله 1248- بدون عذر نمي توان از جماعت جدا شد و نيّت فرادي كرد، خواه از اول تصميم بر اين كار داشته باشد يا در اثناء نماز.

سبحانی: مسأله 1114- انسان در بین نماز جماعت بدون عذر نمی تواندنیت  فرادی کند خواه از اول قصد داشته باشد یا نه.

جوادی آملی: مسأله 1491– مأموم در ميان نماز جماعتی که اقامه آن به جماعت واجب نيست، میتواند نيّت فرادا كند.

بهجت: مسأله 1143- انسان در بين نماز جماعتي كه خواندن آن به جماعت، واجب نيست، بنابرأظهر مي تواند نيّت فرادي كند ، اگر چه از اول نماز، قصد فرادي داشته باشد، مثلاً نيّت كند كه دو نماز خود را با يك نماز امام بخواند، يعني قصد كند كه بين نماز، فرادي كند و زودتر تمام كند و دوباره نماز دوم را به او اقتدا كند، ولي ممكن است از جهت اخلال به نظم جماعت و اشتباه انداختن مأمومين ممنوع باشد.

مسأله 1424- اگر مأموم به واسطه عذري بعد از حمد و سوره امام1 نيّت فرادا كند لازم نيست حمد و سوره را بخواند2 ولي اگر پيش از تمام شدن حمد و سوره نيّت فرادا نمايد، بايد مقداري را كه امام نخوانده بخواند3.

1- صافي: اگر مأموم بعد از حمد و سوره امام…

2- صافي: بلكه بنابراحتياط، مقداري را كه امام خوانده نيز بخواند.

*****

خوئي: مسأله 1433- اگر مأموم بعد از حمد و سوره امام نيّت فرادي كند بنابراحتياط واجب بايد تمام حمد و سوره را بخواند و اگر پيش از تمام شدن حمد و سوره نيّت فرادي نمايد، لازم است مقداري را كه امام خوانده نيز بخواند.

امام خامنه ای: مسأله ۷۵۲- اگر مأموم بعد از اتمام قرائت امام جماعت نیّت فرادا کند، لازم نیست قرائت را بخواند. اما اگر در اثنای قرائت قصد انفراد کند، چنانچه بعد از اتمام حمد عدول کند نیاز نیست حمد را بخواند و اگر در اثنای حمد یا سوره، عدول کند احتیاط واجب آن است که آن را از ابتدا به قصد قربت مطلقه (نه به قصد ورود) بخواند.

سیستانی: مسأله- اگر مأموم بعد از حمد و سوره امام، به واسطه عذری نیت فرادی کند، لازم نیست حمد و سوره را بخواند، ولی اگر بدون عذر باشد یا پیش از تمام شدن حمد و سوره نیت فرادی نماید ـ بنا بر احتیاط ـ لازم است همه حمد و سوره را بخواند..

فاضل، تبريزي: مسأله 1433- اگر مأموم بعد از حمد وسوره امام نيّت فرادي كند، لازم نيست حمد و سوره را بخواند ولي اگر پيش از تمام شدن حمد و سوره نيّت فرادي نمايد. و يا بلافاصله پس از اقتدا قصد داشته كه بعد از حمد و سوره امام نيّت فرادي نمايد بنابراحتياط واجب حمد و سوره را از اول بخواند.

. تبريزي: بنابراحتياط مقداري را كه امام خوانده نيز بخواند.

وحید: مسأله 1432- اگر ماموم پیش از تمام شدن  حمد و سوره امام نیت فرادی نماید واجب است حمد و سوره را بخواند هر چند مقداری از آن را امام خوانده باشد و همچنین –بنابراحتیاط واجب- اگر بعد از حمد و سوره امام پیش از رکوع نیت فردای کند.

زنجاني: مسأله 1441– اگر مأموم بعد از حمد امام نيّت فرادي كند لازم نيست حمد را بخواند، ولي اگر پيش از تمام شدن حمد نيّت فرادي كند، بايد مقداري را كه امام نخوانده بخواند و احتياط مستحبّ آن است كه قبل از آن، قسمتي را كه امام خوانده به نيّت مردد بين قرائت واجب نماز يا قرائت قرآن بخواند.

مسأله 1425- اگر در بين نماز جماعت نيّت فرادي نمايد1، بنابراحتياط واجب نبايد دوباره نيّت جماعت كند2 ولي اگر3 مردد شود كه نيّت فرادي كند يا نه و بعد تصميم بگيرد نماز را با جماعت تمام كند، نمازش صحيح است4.

1-سبحانی: به خاطر عذر نیت فرادی نماید…

2-  گلپايگاني، اراكي، خوئي، تبريزي، صافي، زنجاني، وحید: نمي تواند دوباره نيّت جماعت كند…

فاضل: نبايد دوباره نيّت جماعت كند، حتي اگر بلافاصله بعد از نيّت انفراد باشد بنابراحتياط واجب…

3- خوئي، تبريزي: بلكه اگر…  صافي: و اگر…  سبحانی: و اگر در رکعت اول یا دوم…

4-  خوئي، تبريزي، صافي: صحّت جماعتش محل اشكال است.

وحید:  جماعت او محل اشکال است.

نوري: نمازش خالي از اشكال نيست.

سبحانی: نماز او اشکال دارد.

*****

مكارم: مسأله 1250- اگر در اثناء نماز به خاطر عذري نيّت فرادي كند، نمي تواند دوباره به جماعت برگردد و نيز اگر مردد شود كه نيّت فرادي كند يا نكند و بعد تصميم بگيرد نماز را به جماعت تمام كند جماعت او اشكال دارد.

سيستاني: مسأله 1405- اگر در بين جماعت نيّت فرادي نمايد، نمي تواند دوباره نيّت جماعت كند، و همچنين است بنابراحتياط واجب اگر مردد شود كه نيّت فرادي كند يا نه و بعد تصميم بگيرد كه نماز را با جماعت تمام كند.

مظاهری: مسأله 1101- اگر در بین نماز جماعت نیت فرادی نماید نمی تواند نیت جماعت کند ولی اگر مردد شود که نیت فرادی کند یا نه، و بعد تصمیم بگیرد که نماز را با جماعت تمام کند اشکال ندارد.

امام خامنه ای: مسأله ۷۵۳- اگر در بین نماز جماعت نیّت فرادا کند، بنابر احتیاط واجب نمی تواند دوباره نیّت جماعت کند حتی اگر فاصله ی چندانی هم نشود؛ همچنین اگر مردّد شود که نیّت فرادا کند یا نه، بنابر احتیاط واجب باید نمازش را فرادا به پایان برساند.

مسأله 1426- اگر شك كند كه نيّت فرادي كرده يا نه1، بايد بنا بگذارد كه نيّت فرادي نكرده است.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای، سبحانی و بهجت نیست.

1- وحید، سیستانی: اگر شک کند که در بین نماز نیت فرادی کرده یا نه…

5- مأموم قبل از تمام شدن رکوع امام به جماعت برسد

مسأله 1427- اگر موقعي كه امام در ركوع است اقتدا كند و به ركوع امام برسد، اگر چه ذكر امام تمام شده باشد، نمازش به طور جماعت صحيح است1 و يك ركعت حساب مي شود، اما اگر به مقدار ركوع خم شود و به ركوع امام نرسد2 نمازش به طور فرادي صحيح مي باشد و بايد آن را تمام نمايد3.

1- گلپايگاني، خوئي، زنجاني، تبريزي، صافي، سيستاني: نمازش صحيح است…

2- مظاهری: یا شک کند که به رکوع امام رسیده یا نه، نمازش به طور فرادی صحیح می باشد و یک رکعت حساب می شود ولی می تواند آن را بشکند و در رکعت بعد اقتدا کند.

3- اراكي، خويئ، تبريزي، وحید، جوادی آملی: نمازش باطل است .

گلپايگاني، صافي: جماعت باطل است وليكن احتياط آن است كه سر از ركوع بردارد و آن را يك ركعت حساب نموده و نماز را فرادي تمام كند و بعد دوباره بخواند، اگر چه حكم به صحّت نماز بعيد نيست.

زنجاني: مسأله – اگر موقعی که امام در رکوع است اقتدا کند و به رکوع برسد، اگر چه ذکر امام تمام شده باشد، نمازش صحیح است، و یک رکعت حساب می‌شود، اما اگر به مقدار رکوع خم شود و به رکوع امام نرسد، چنانچه به خیال اینکه به رکوع امام می‌رسد، به این مقدار خم شده نمازش به صورت فرادا صحیح است و اگر شک داشته به رکوع امام می‌رسد یا نه، نمازش باطل است؛ البته احتیاط مستحب آن است که در این صورت ابتدا نماز را تمام کند و سپس دوباره بخواند.

سیستانی: می تواند نمازش را فرادی تمام کند و می تواند برای رسیدن به رکعت بعد نماز را قطع کند.

فاضل: جماعتش باطل است ولي نماز او به صورت فرادي صحيح است لذا آن را ركوع ركعت اول حساب كند و نماز خود را ادامه دهد هرچند احتياط مستحبّ اعاده اين نماز است.

مكارم: نمازش را به طور فرادي تمام كند و بنابراحتياط واجب اعاده نمايد، همچنين اگر شك كند به ركوع امام رسيده يا نه.

سبحانی: نمازش را به نیت فرادی تمام کند و احتیاطا دوباره بخواند.

*****

امام خامنه ای: مسأله ۷۴۵- اگر هنگامی که امام در رکوع است، مأموم اقتدا کند، ممکن است یکی از حالت های زیر پیش آید:

۱. اگر وقتی به حدّ رکوع می رسد هنوز امام در رکوع باشد، نماز به جماعت صحیح است و یک رکعت حساب می شود؛ هر چند ذکر امام تمام شده باشد. ۲. اگر وقتی به حدّ رکوع می رسد، امام در حال برخاستن از رکوع یا ایستاده باشد، که نماز به صورت فُرادا صحیح است و رکعت اول نماز او حساب میشود و باید نماز را ادامه دهد. ۳. اگر به مقدار رکوع خم شود و شک کند که به رکوع امام رسیده یا نه، که نمازش به صورت فرادا صحیح است و رکعت اول نماز او حساب میشود و باید نماز را ادامه دهد. ۴. اگر پیش از آنکه به اندازه ی رکوع خم شود، امام سر از رکوع بردارد، در این صورت می تواند نیت فرادا کند.

مسأله 1428- اگر موقعي كه امام در ركوع است اقتدا كند و به مقدار ركوع خم شود و شك كند1 كه به ركوع امام رسيده يا نه2، نمازش صحيح است وفرادي مي شود3.

1- گلپايگاني، صافي: پيش از ذكر ركوع شك كند…

2- زنجاني: جماعتش صحیح نیست ولی اگر به خیال اینکه به رکوع امام می‌رسد، به اندازۀ رکوع خم شده نمازش به صورت فرادا صحیح است.

3- خوئي، اراكي، تبريزي، وحید، جوادی آملی: نمازش باطل است.

گلپايگاني، صافي: جماعت باطل است و مطابق احتياطي كه در مسأله پيش گفته شد، عمل نمايد اگر چه حكم به صحّت نماز چنانچه گذشت بعيد نيست ولي اگر در حال اشتغال به ذكر ركوع يا بعد از آن شك كند، جماعت او محكوم به صحّت است.

بهجت: بنابراحتياط فرادي مي شود.

فاضل: حكم مسأله قبل را دارد.

سيستاني: چنانچه شكّش بعد از تمام شدن ركوع باشد جماعتش صحيح است و در غير اين صورت مي تواند نماز را فرادي تمام كند و مي تواند براي رسيدن به ركعت بعد نماز را قطع كند.

سبحانی: نمازش را به نیت فرادی تمام کند و دوباره بخواند.

امام خامنه ای، مکارم، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۴۲۷.

مسأله اختصاصي

مكارم: مسأله 1252- در ركعتهاي ديگر نماز (غير از ركعت اول) نيز بايد خود را به ركوع امام برساند وگرنه جماعت او اشكال دارد.

مسأله 1429- اگر موقعي كه امام در ركوع است اقتدا كند و پيش از آن كه به اندازه ركوع خم شود ، امام سر از ركوع بردارد1 ، مي تواند نيّت فرادي كند يا صبر كند تا امام براي ركعت بعد برخيزد2 و آن را ركعت اول نماز خود حساب كند، ولي اگر برخاستن امام به قدري طول بكشد كه نگويند اين شخص نماز جماعت مي خواند، بايد نيّت فرادي نمايد.

این مسأله در رساله آیةالله سبحانی نیست

1- وحید:  باید امام به سجده رود و رکعت بعد امام را رکعت اول خود قرار دهد و بنابراحتیاط واجب بعد از متابعت امام بایستد و تکبیر را به قصد قربت مطلقه  -اعم از تکبیرة الاحرام و ذکر- بگوید.

مظاهری: باید نماز را فرادی تمام کند ولی می تواند نماز را بشکند و رکعت بعد اقتدا کند.

2- گلپايگاني، صافي: بنابراحتياط واجب بايدبايستد تا امام براي ركعت بعد برخيزد…

خوئي، تبريزي: بنابر احتياط واجب بايدقصد فرادي بنمايد.

سيستاني: مخير است نماز را فرادي تمام كند يا اين كه همراه امام به قصد قربت مطلقه به سجده رود و بعد درحال ايستادن تكبير را به قصد اعم از تكبيرة الاحرام و ذكر مطلق تجديد كرده، نماز را به جماعت بخواند يا براي رسيدن به ركعت بعد نماز را قطع كند.

زنجاني: بنابر احتیاط باید نماز را به صورت فرادا تمام کند، نه اینکه صبر کند تا امام برای رکعت بعد برخیزد و آن را رکعت اول نماز خود حساب کند.

بهجت: مي تواند نيّت فرادي كند يا مي تواند صبر كند تا در ركعت بعد، به امام ملحق شود، و در صورت محلق شدن ، تكبير ديگر لازم نيست.

مكارم: نيّت فرادي مي كند و نمازش صحيح است و اعاده ندارد.

امام خامنه ای: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۴۲۷.

مسأله 1430- اگر اول نماز يا بين حمد و سوره اقتدا كند1 و 2 پيش از آن كه به ركوع رود، امام سر از ركوع بردارد نماز او به طور جماعت صحيح است3 و بايد ركوع كند و خود را به امام برساند.

اين مسأله دررساله آيات عظام  بهجت و سبحانی نيست

1- مكارم: و خود را به ركوع امام نرساند، جماعت او صحيح نيست ، مگر اين كه عذري داشته باشد.

2- خوئي، زنجاني، سيستاني: و اتفاقاً…

3- گلپايگاني، صافي: چنانچه عمداً ركوع خود را تأخير نينداخته نماز او صحيح است و الا احتياط لازم آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

خوئي، سيستاني، تبريزي، زنجاني: نماز او صحيح است (زنجاني: و جماعت هم حساب مي شود و باید در سجده خود را به امام برساند.)

وحید: در صورتی که در تأخیر معذور باشد نماز و جماعت او صحیح است.

امام خامنه ای مسأله ۷۴۴:

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله 1149- چنانچه مأموم بترسد كه اگر ملحق به صف شود و اقتدا كند، امام سر از ركوع بردارد، مي تواند در همان مكاني كه ايستاده، اقتدا كند و تكبير بگويد و به ركوع برود به شرط آن كه مانعي از اقتدا در آن مكان نباشد مثل وجود حائل يا بلند بودن جاي امام، بنابراين دور بودن فاصله بين مأموم و امام يا صف جماعت بنابرأظهر، مانع از اقتدا نيست، پس مأموم، بعد از رسيدن به ركوع امام در حال ركوع و يا بعد از ركوع و بنابراحتياط بعد از سجود – ولو به چند دفعه حركت – خود را به امام يا صف، ملحق مي كند، و بنابراحتياط واجب در حال ذكر حركت نكند و اگر توانست راه رفتن را بعد از سجده تأخير بيندازد، اين كار را مي كند، ولي در هر صورت، طي كردن اين فاصله نبايد فعل كثير حساب شود.

بهجت: مسأله 1150- اگر كسي بعد از سربرداشتن امام از ركوع رسيد، مي تواند به امام اقتدا كند و تكبيرة الاحرام بگويد، اما ركوع به جا نياورد ولي در يك سجده يا دو سجده، امام را متابعت كند و در ركعت بعد، كه امام بر مي خيزد، ركعت اول مأموم حساب مي شود و بنابرأظهر، تجديد تكبيرة الاحرام لازم نيست.

مسأله 1431- اگر موقعي برسد كه امام مشغول خواندن تشهّد آخر نماز است چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد،بايد بعد از نيّت و گفتن تكبيرة الاحرام بنشيند و تشهّد را با امام بخواند 1ولي سلام رانگويد2 و صبر كند تا امام سلام نماز را بدهد3.بعد بايستد و بدون آن كه دوباره نيّت كند و تكبير بگويد4، حمد و سوره را بخواند5 و آن را ركعت اول نماز خود حساب كند6.

این مسأله در رساله آیةالله سبحانی نیست

1-وحید: تشهّد را بنا براحتیاط واجب به نیت قربت مطلقه –اعم از وجوب وشهادت مستحبّ-با امام بخواند …

جوادی آملی: تشهّد را به قصد قربت مطلق با امام بخواند …

2- سيستاني: بايد بعد از نيّت و گفتن تكبيرة الاحرام بنشيند و مي تواند تشهّد را به قصد قربت مطلقه با امام بخواند ولي سلام را بنابراحتياط واجب نگويد…

3- بهجت: و بنابراحتياط مستحبّ در اين حال به صورت تجافي بنشيند، كه توضيح آن خواهد آمد…

امام خامنه ای ۷۵۰: بعد بایستد و نماز را ادامه بدهد؛ یعنی حمد و سوره را بخواند و آن را رکعت اول نماز خود حساب کند. این عمل مختص تشهد آخر نماز جماعت و برای درک ثواب جماعت است و نمی توان آن را در تشهد رکعت دوم نمازهای سه رکعتی و چهار رکعتی انجام داد.

4-مظاهری: بدون آنکه دوباره تکبیربگوید…

5- زنجاني: حمد را بخواند…

6- بهجت: و همچنين بنابرأظهر، در غير تشهّد ركعت آخر هم، مي تواند چنين كند.

6- مأموم جلوتر از امام نایستد

مسأله 1432- مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد1 و اگر مساوي او هم بايستد اشكال دارد و به احتياط واجب بايد كمي عقب تر از امام بايستد2، اگر چه قد او بلندتر از امام باشد كه در ركوع و سجود سرش جلوتر از امام باشد.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست

1-  سبحانی: و احتیاط  این است که مساوی نباشد بلکه کمی عقب تر بایستد[پایان مسأله]

2- اراكي: به طوري كه اعضاء سجده هم عقب تر باشد. [پايان مسأله]

*****

گلپايگاني: مسأله 1441- مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد و اگر مساوي او بايستد اشكال ندارد ولي اگر قد او بلندتر از امام است، بنابراحتياط واجب بايد طوري بايستد كه در ركوع و سجود جلوتر از امام نباشد.

خوئي، تبريزي، صافي: 1441، زنجانی: مسأله 1449- مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد و بنابراحتياط واجب. اگر مأموم يك مرد باشد قدري عقب تر در طرف راست امام بايستد* و اگر متعدد باشند، پشت سر امام بايستند* و در صورت اول قد او بلندتر از امام است بنابراحتياط واجب بايد طوري بايستد كه در ركوع و سجود جلوتر از امام نباشد.

. زنجاني، تبريزي: بنابراحتياط …

* تبريزي: و بعيد نيست كه جايز باشد با امام برابر بايستد ولو قد او بلندتر از امام باشد و اگر متعدد باشند، پشت سر امام بايستند.

* صافي: اگر مأموم يك نفر باشد در طرف راست امام،  قدري عقب تر بايستد…

* زنجاني: همانطور در مسأله [1480] خواهد آمد…

. زنجاني: بنابراحتياط بايد طوري بايستد كه سر او در ركوع و سجود جلوتر از امام نباشد.

فاضل: 1441، نوري: مسأله1429- مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد و بنابراحتياط واجب قدري عقب تر از امام بايستد و چنانچه قامت او بلندتر از امام باشد به طوري كه عقب تر از امام مي ايستد، اما در ركوع و سجودش جلوتر از امام باشد اشكال ندارد..

. نوري: چنانچه قد او بلند تر از امام باشد، بنابراحتياط واجب بايد طوري بايستد كه درركوع و سجود نيز جلوتر از امام نباشد.

وحید: مسأله 1440- مأموم نباید جلوتر از امام بایستد و بنابراحتیاط واجب اگر ماموم یک مرد باشد در طرف راست امام بایستد و لازم نیست عقب تر از امام باشد مگر در صورتی که قد او بلندتر از امام باشد که بنابراحتیاط واجب باید طوری بایستد که در رکوع و سجود جلوتر از امام نباشد و اگر ماموم متعدد باشد حکم آن در مسأله [1480] بیان شده است.

سيستاني: مسأله 1412- مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد بلكه احتياط واجب آن است كه اگر مأموم متعدد باشند، مساوي امام نايستد ولي اگر مأموم يك مرد باشد اشكال ندارد كه مساوي امام بايستد.

مكارم: مسأله 1245- شرط چهارم: [از چيزهايي كه در جماعت بايد رعايت شود].مأموم جلوتر از امام نايستد.

اگر مأموم در ابتداي جماعت يا در اثناء، جلوتر از امام بايستد جماعت او باطل مي شود. احتياط اين است كه مساوي هم نايستد، بلكه كمي عقب تر قرار گيرد و اين عقب تر بودن در تمام حالات نماز مراعات گردد حتي در حالت ركوع و سجود.

بهجت: مسأله 1153- مأموم نبايد بنابرأظهر جلوتر از امام بايستد و أظهر اين است كه مي تواند مساوي امام بايستد ولي احتياط دراين است كه مساوي هم نايستد بلكه از امام عقب تر باشد، و أفضل آن است كه اگر مأموم يك نفر است، در طرف راست امام بايستد و اگر بيشتر هستند، پشت سر او قرار بگيرند.

مظاهری: مسأله 1107- مأموم نباید جلوتر از امام بایستد بلکه باید مساوی یا قدری عقب تر از امام بایستد و چنانچه قد او بلند تر از امام باشد به طوری که در رکوع و سجودش جلوتر از امام قرار می گیرد اشکال ندارد.

مسأله 1433- در نماز جماعت بايد بين مأموم و امام1 پرده و مانند آن كه پشت آن ديده نمي شود فاصله نباشد2 و همچنين است بين انسان و مأموم ديگري كه انسان بواسطه او به امام متّصل شده است3، ولي اگر امام مرد و مأموم زن باشد چنانچه بين آن زن و امام يا بين آن زن و مأموم ديگري كه مرد است و زن بواسطه او به امام متّصل شده است پرده و مانند آن باشد اشكال ندارد.

1- جوادی آملی: نیز بین مأمونها…

2- گلپايگاني، صافي: بلكه بنابراحتياط لازم شيشه و مانندآن نيز فاصله نباشد…

نوري: بلكه شيشه و مانند آن نيز نباید فاصله باشد…

مظاهری: در نماز جماعت باید بین ماموم و امام پرده و شیشه و مانند آنها فاصله نباشد…

3- فاضل: ولي اگر مأموم زن باشد و امام مرد، فاصله شدن پرده و مانند آن اشكال ندارد و فاصله شدن پرده و مانند آن بين زن و مأموم ديگري كه مرد است و زن بواسطه او به امام متّصل شده است اشكال ندارد.

امام خامنه ای: رجوع كنيد به شماره چهارمسأله اختصاصی ۷۱۷ قبل از مسأله ۱۴۱۱.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1411.

*****

خوئی، تبریزی: 1442، سیستانی: 1413، وحید 1441: مسأله- اگر امام مرد و ماموم زن باشد چنانچه بین آن زن و امام یا بین آن زن یا ماموم دیگری که مرد است و زن به واسطه او به امام متّصل شده است پرده و مانند ان باشد اشکال ندارد.

زنجاني: مسأله 1422- در صحت جماعت شرط است که بین امام و مأموم و همچنین بین مأموم و مأموم دیگری که واسطه بین مأموم و امام است، حائلی نباشد، (مراد از حائل چیزی است که آن‌ها را از هم جدا کند؛ مانند پرده و دیوار و امثال این‌ها حتی مثل دیوار شیشه‌ای.) پس اگر در تمام احوال نماز یا بعض آن بین امام و مأموم یا بین مأموم و مأموم دیگری که واسطه اتّصال است، حائلی باشد که آن‌ها را از هم جدا می‌کند، جماعت باطل است. ولی اگر امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بین آن زن و امام یا بین زن و مأموم دیگری که مرد است و زن به واسطۀ او به امام متّصل شده است، پرده و دیوار و مانند آن حائل شود، اشکال ندارد.

مسأله 1434- اگر بعد از شروع به نماز بين مأموم و امام ، يا بين مأموم و كسي كه مأموم بواسطه او متّصل به امام است، پرده يا چيز ديگري كه پشت آن را نمي توان ديد فاصله شود1، نمازش فرادي مي شود و صحيح است2.

اين مسأله در رساله آيات عظام:  امام خامنه ای، مكارم و سبحانی نيست.

1- مظاهری: پرده یا چیز دیگری فاصله شود…

2- خوئي، سيستاني، تبريزي، زنجانی: پرده يا چيز ديگري حائل شود، جماعت باطل مي شود و لازم است مأموم به وظيفه منفرد عمل نمايد.

گلپايگاني، صافي، فاضل: نمازش قهراً فرادي مي شود و بايد به وظيفه فرادي عمل نموده و نماز را تمام كند.

جوادی آملی: نمازش فرادی مي شود و بايد به وظيفه فرادي عمل نموده و نماز او صحیح است.

وحید: پرده یا چیز دیگری حائل شود جماعت باطل و نماز ش فرادی می شود و باید به وظیفه منفرد عمل نماید.

مسأله 1435- اگر بين جاي سجده مأموم و جاي ايستادن امام به قدر گشادي بين دو قدم فاصله باشد اشكال ندارد و نيز اگر بين انسان به واسطه مأمومي كه جلوي او ايستاده1 و انسان به وسيله او به امام متّصل است به همين مقدار فاصله باشد نمازش اشكال ندارد و احتياط مستحبّ آن است كه جاي سجده مأموم با جاي كسي كه جلوي او ايستاده، هيچ فاصله نداشته باشد.

این مسأله در رساله آیةالله سبحانی نیست

1-  نوري: اگر بين انسان و مأمومي كه جلوي او ايستاده…

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۱۴۱۷.

*****

اراکی: 1427، گلپايگاني، صافي: مسأله 1444، فاضل: 1445- احتياط واجب آن است كه بين جاي سجده مأموم و جاي ايستادن امام بيشتر از يك قدم فراخ. فاصله نباشد و نيز اگر انسان بواسطه مأمومي كه جلوي او ايستاده به امام متّصل باشد، بنابراحتياط واجب بايد فاصله جاي سجده اش ازجاي ايستادن او بيشتر از يك قدم فراخ* نباشد. و احتياط مستحبّ آن است كه جاي سجده مأموم با جاي كسي كه جلوي او ايستاده* بيشتر از يك قدم معمولي فاصله اي نداشته باشد..

.  اراكي: بيشتر از يك قدم معمولي «يك گام»…

.  فاضل: بيشتر از يك قدم معمولي…

* اراكي، فاضل: بيشتر از يك قدم معمولي…

*فاضل: هيچ فاصله اي نداشته باشد.

. صافي: و بهتر اين است كه هيچ فاصله نداشته باشد.

خوئي، تبريزي: 144، سیستانی: 1415، وحید1443: مسأله- احتياط واجب آن است كه بين جاي سجده مأموم و جاي ايستادن امام به اندازه يك متر. فاصله نباشد*، و همچنين است اگر انسان بواسطه مأمومي كه جلوي او ايستاده به امام متّصل باشد .و احتياط مستحبّ آن است كه جاي سجده مأموم با جاي كسي كه جلوي او ايستاده هيچ فاصله اي نداشته باشد.

.سيستاني: بیشتر از بزرگترین قدم معمولی…

*وحید: اقوی آن است که بین جای سجده ماموم و جای ایستادن امام بیش از اندازه ای که به یک قدم بلند طی می شود فاصله نباشد…

. سيستاني: و احتياط مستحبّ آن است كه جاي ايستادن مأموم با جاي ايستادن كسي كه جلوي او ايستاده، بيش از اندازه جسد انسان در حالي كه به سجده مي رود فاصله نداشته باشد.

امام خامنه ای: مسأله ۷۲۰- احتیاط واجب آن است که فاصله ی محل سجده ی مأموم و محل ایستادن امام و همچنین محل ایستادن صف جلو با محل سجده ی صف بعد بیشتر از یک گام بلند (حدود یک متر) نباشد.

زنجاني: مسأله 1430- لازم است بین محل ایستادن امام و جای سجدۀ مأموم بیش از مقدار اندام انسان در حال سجده فاصله نباشد، بلکه کمتر از این مقدار باشد و همچنین است اگر انسان به واسطۀ مأمومی که جلوی او قرار دارد به امام متّصل باشد، و احتیاط مستحب آن است که جای سجده مأموم با جای ایستادن کسی که جلوی او ایستاده، هیچ فاصله نداشته باشد.

بهجت: مسأله 1155- بايد بين جاي سجده مأموم و جاي ايستادن امام به قدر يك انسان كه به سجده رفته است، فاصله نباشد، بنابراين اگر بين آن دو، اين مقدار فاصله بود – يعني از سر تا نوك انگشتان پاي يك نفر كه در سجده است – بنابرأظهر نماز جماعت اشكال دارد، و همچنين اگر بين انسان و مأمومي كه جلوي او ايستاده و به وسيله او به امام متّصل است به همين مقدار فاصله باشد نمازش اشكال دارد و احتياط مستحبّ آن است كه جاي سجده مأموم با جاي كسي كه جلوي او ايستاده هيچ فاصله نداشته باشد، و اگر فاصله به قدر يك گام متعارف و معمولي باشد، بنابرأظهر اشكالي ندارد.

مظاهری: مسأله 1110- اگر بین مأموم و امام و یا کسی که مأموم به واسطه او به امام متّصل است یک قدم بزرگ (تقریبا یک متر و نیم ) فاصله باشد اشکال ندارد و اگر سهوا یا جهلا فاصله بیشتر باشد نمازش به طور فرادی صحیح است (در اتّصال از جلو، فاصله را باید از جای سجده مأموم تا جای ایستادن امام و یا کسی که ماموم به واسطه او به امام متّصل است حساب کرد.)

مسأله 1436- اگر مأموم بواسطه كسي كه طرف راست يا چپ او اقتدا كرده به امام متّصل باشد و از جلو به امام متّصل نباشد1، چنانچه به اندازه گشادي بين دو قدم هم فاصله داشته باشند نمازش صحيح است2.

اين مسأله در رساله آيات عظام مكارم، سبحانی و مظاهری  نيست.

1- خوئي، تبريزي: بنابراحتياط واجب بايد با كسي كه در طرف راست يا چپ او اقتدا كرده يك متر فاصله نداشته باشد.

گلپايگاني، صافي: بنابراحتياط واجب بايد با كسي كه در طرف راست يا چپ او اقتدا كرده بيشتر از يك قدم فراخ فاصله نداشته باشد.

سيستاني: بنابراحتیاط واجب باید با کسی که در طرف راست یا چپ او اقتدا کرده بيشتر از يك قدم فاصله نداشته باشد.

وحید: بنابراحتیاط واجب باید با کسی که در طرف راست یا چپ او اقتدا کرده بیشتر از اندازه ای که به یک قدم بلند طی می شود فاصله نداشته باشد.

زنجاني: بايد با كسي كه واسطه اتّصال است، كمتر از مقدار اندام انسان در حال سجده، فاصله داشته باشد.

2- اراكي: چنانچه بيش از اندازه گشادي بين دو قدم فاصله نداشته باشند نمازش صحيح است.

فاضل: چنانچه بيشتر از يك قدم معمولي فاصله نداشته باشد، نمازش صحيح است.

بهجت: چنانچه كمتر از مقداري كه در مسأله فوق گفته شد [به قدر يك انسان كه به سجده رفته است ] فاصله داشته باشد نماز و جماعتش صحيح است.

*****

امام خامنه ای: مسأله ۷۲۱- اگر مأموم از سمت جلو به امام متصل نباشد و فقط به واسطه ی کسی که طرف راست یا چپ او اقتدا کرده به امام متصل باشد، نمازش صحیح است.

جوادی آملی: مسأله 14- اگر مأموم‌ها از راه كسی كه در سمت راست يا چپ آن‌ها اقتدا كرده‌اند، به امام متصل باشند و از جلو به امام متصل نباشند، چنانچه به اندازهٔ گشادی يک گام (فاصله بين دو قدم بزرگ) هم فاصله داشته باشند، نماز آن‌ها صحيح است.

مسأله 1437- اگر در نماز، بين مأموم و امام يا بين مأموم و كسي كه مأموم بواسطه او به امام متّصل است بيشتر از يك قدم بزرگ فاصله پيدا شود نمازش فرادي مي شود و صحيح است1.

این مسأله در رساله آیةالله مکارم نیست

1- نوري: و قصد فرادي هم لازم نيست.

گلپايگاني، صافي: بيشتر ازيك قدم فاصله پيدا شود نمازش صحيح است و قهراً فرادي مي شود و قصد فرادي هم لازم نيست.

خوئي، تبريزي: يك متر فاصله پيدا شود، بايد قصد انفراد كند و نمازش صحيح است.

فاضل: بيشتر از يك قدم فاصله پيدا شود نمازش فرادي مي شود و صحيح است.

سيستاني: بيشتر از يك قدم فاصله پيدا شود  مي تواند نمازش را به قصد انفراد ادامه دهد.

جوادی آملی: بيشتر از يک گام بزرگ فاصله پيدا شود، نمازش فرادا میشود و صحيح است.

امام خامنه ای: بیشتر از یک گام بزرگ فاصله پیدا شود، اتصال به جماعت قطع و نمازش فرادا می شود.

بهجت: به مقدار فوق [به قدر يك انسان كه به سجده رفته است] فاصله پيدا شود، نمازش فرادي مي شود و صحيح است.

سبحانی: بیشتر از یک قدم بلند فاصله پیدا شود  نمازش قهرا فرادی می شود و صحیح است .

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1435.

*****

وحید: مسأله 1445-  اگر در نماز بین مأموم و امام یا بین ماموم و مامومی که جلوی او ایستاده بیشتر از اندازه ای که یک قدم بلند طی می شود فاصله پیدا شود جماعت باطل و نماز را فرادی بخواند و همچنین است بنابراحتیاط واجب اگر بین ماموم و مامومی که از طرف راست یا چپ، واسطه اتّصال است این فاصله پیدا بشود.

امام خامنه ای: مسأله ۷۲۲- اگر در حال نماز بین مأموم و امام یا بین مأموم و ماموم دیگری که به واسطه ی او به امام متصل است، بیشتر از یک گام بزرگ فاصله پیدا شود، اتصال به جماعت قطع و نمازش فرادا می شود.

زنجاني: مسأله 1432- اگر در نماز، بین محل سجدۀ مأموم و جای ایستادن امام، یا بین مأموم (یا محل سجدۀ وی) و کسی که مأموم به واسطۀ او به امام متّصل می‌شود، بیشتر از مقدار اندام انسان فاصله شود، نمازش فرادا می‌شود، و بنابر احتیاط مستحب فوراً قصد فرادا کند و اگر به اندازۀ اندام انسان فاصله شود، فوراً قصد فرادا نماید و نماز را تمام کند.

مسأله 1438- اگر نماز همه كساني كه در صف جلو هستند تمام شود1 يا همه نيّت فرادي نمايند2، اگر فاصله به اندازه يك قدم بزرگ نباشد3 نماز صف بعد به طور جماعت صحيح و اگر بيشتر از اين مقدارباشد فرادي مي شود و صحيح است4.

این مسأله در رساله آیةالله مکارم نیست

1- خوئي، تبريزي: چنانچه فوراً براي نماز ديگري به امام اقتدا كنند جماعت صف بعد صحيح است.

زنجاني: چنانچه فوراً براي نماز ديگري به امام اقتدا نكنند، نماز او فرادي مي شود، بلكه بنابراحتياط اگر صف جلو فوراً هم اقتدا كنند، قصد فرادي نماید، و نماز را تمام كند.

سيستاني: و فوراً براي نماز ديگري به امام اقتدا نكنند جماعت صف بعد باطل مي شود بلكه اگر هم فوراً اقتدا بكنند صحّت جماعت صف بعد محل اشكال است.

مظاهری: نماز صف بعد فردای می شود و صحیح است .[پایان مسأله]

2- اراكي: نماز صف بعد فرادي مي شود مگر آن كه افراد صف جلو فوراً براي نماز ديگري به امام اقتدا كنند.

گلپايگاني، صافي: نمازصف بعد فرادي مي شود هر چند صف جلو فوراً براي نماز ديگري به امام اقتدا كنند.

بهجت: چنانچه فاصله به اندازه فوق [به قدر يك انسان كه به سجده رفته است] نباشد، نماز صف بعد به طور جماعت صحيح و گرنه نمازشان فرادي مي شود و صحيح است.

سبحانی: نماز صف بعد فرادی می شود و بهتر است قصد فرادی نیز کنند.

امام خامنه ای ۷۲۴: اگر فاصله با صف جلوتر از آنها به اندازه ی یک گام بزرگ نباشد، اتصال جماعت محفوظ و جماعت صحیح است و اگر بیشتر از این مقدار باشد، نماز آنها فرادا می شود، مگر اینکه افرادی که نمازشان تمام شده بلافاصله دوباره اقتدا کنند.

3- فاضل: اگر فاصله به اندازه يك قدم معمولي بيشتر نباشد…

4- فاضل: فرادي ميشود و بايد طبق وظيفه فرادي نماز خود را تمام كنند.

*****

وحید: مسأله 1446- اگر نماز همه کسانی که در صف جلو هستند تمام شود چنانچه فاصله بین کسانی که در صف بعد هستند با کسانی که در صف جلوتر از کسانی که نمازشان تمام شده کمتر یا به اندازه ای که به یک قدم بلند طی می شود باشد و فورا صفی که نمازشان تمام شده برای نماز دیگری به امام اقتدا کنند جماعت صف بعد صحیح  است و اگر فاصله بیشتر ز این حد باشد جماعت صف بعد باطل و نماز آنها فرادی می شود.

جوادی آملی: مسأله 1506- اگر نماز همهٔ كسانی كه در صف جلو هستند تمام شود يا همه نيت فرادا كنند، چنانچه فاصله به اندازهٔ يک گام بزرگ نباشد، نمازِ نمازگزاران صف بعد به جماعت صحيح است و اگر بيشتر از اين مقدار باشد، فرادا میشود و با انجام دادن وظيفه فرادا نماز آن‌ها صحيح است.

مسأله اخنصاصی

امام خامنه ای: مسأله ۷۲۵ – اگر نماز امام باطل شود و یا قبل از نماز مأمومین به پایان برسد؛ مانند اینکه مسافر باشد، مأمومین می توانند فردی از خودشان را (که دارای شرایط امام جماعت است) مقدم داشته و ادامه ی نماز را با اقتداء به او به پایان برسانند.

مسأله 1439- اگر درركعت دوم اقتدا كند1، قنوت و تشهّد را با امام مي خواند و احتياط ان است كه موقع خواندن تشهّد 2 انگشتان دست و سينه پا3 را به زمين بگذارد و زانوها را بلند كند و بايد بعد از تشهّد با امام برخيزد و حمد و سوره را بخواند و اگر براي سوره وقت ندارد، حمد را تمام كند4 و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند5، يا نيّت فرادي كند و نمازش صحيح است6 ولي اگر در سجده به امام برسد، بهتر است كه احتياطاً نمازرا دوباره بخواند.

1- گلپايگاني، خوئي، صافي، زنجاني، تبريزي: لازم نيست حمد و سوره را بخواند ولي…

2-  سبحانی: موقع خواندن تشهّد نیم خیز بنشیند یعنی…

بهجت: اگر در ركعت دوم اقتدا كند، مستحبّ است قنوت و تشهّد را با امام بخواند و احتياط مستحبّ آن است كه موقع خواندن تشهّد، به حال تجافي بنشيند، يعني…

3- جوادی آملی: انگشتان دست و پنجه پا…

4- زنجاني: بايد بعد از تشهّد با امام برخيزد و حمد را بخواند و اگر براي سوره وقت ندارد آن را نخواند…

5- گلپايگاني، صافي: در ركوع خود را به امام برساند و اگر درک ركوع هم نمي كند، احتياط واجب آن است كه حمد را تمام كند و در سجده خود را به امام برساند، ولي اگر در سجده به امام برسد، بهتر است كه نماز را دوباره بخواند.

خویی، تبریزی: در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسد بنابراحتیاط واجب قصد انفراد نماید

زنجاني: در ركوع خود را به امام برساند و اگر در ركوع به امام نرسد، در سجده خود را به امام برساند و ظاهراً كافي است.

بهجت: در ركوع خود را به امام برساند و چنانچه طوري است كه اگر بخواهد حمد را بخواند و يا تمام كند به ركوع امام نمي رسد أظهر تمام كردن حمد است، اگر چه احتياط در قصد فرادي است.

مكارم: در ركوع خود را به امام برساند. [پايان مسأله]

سبحانی: و اگر نمی داند که به امام در رکوع نمی رسد نیت فرادی کند و نمازش صحیح است.

6- اراكي، فاضل: [پايان مسأله].

*****

مظاهری: مسأله 1112- اگر در رکعت دوم اقتدا کند در قنوت و تشهّد از امام متابعت می کند و بهتر است موقعی که امام تشهّد را می خواند نیم خیز بنشیند و تشهّد را نیز بخواند و بعد از  تشهّد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد حمد را تمام کند و در رکوع یا سجده خود را به امام برساند.

سیستانی: مسأله 1419- اگر در رکعت دوّم اقتدا کند، لازم نیست حمد و سوره بخواند، ولی مستحب است قنوت و تشهّد را با امام بخواند، و احتیاط واجب آن است که موقع خواندن تشهّد به صورت تجافی بنشیند (یعنی انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را از زمین کمی بلند کند)، و باید بعد از تشهّد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند، و اگر برای سوره وقت ندارد، حمد را تمام کند و در رکوع خود را به امام برساند، و اگر برای تمام حمد وقت ندارد می‌تواند حمد را قطع کند و با امام به رکوع رود، ولی احتیاط مستحب در این صورت آن است که نماز را به نیت فرادی تمام کند.

وحید: مسأله 1447- اگر در رکعت دوم اقتدا کند حمد و سوره از او ساقط است و قبل از امام نباید به رکوع برود و قبل از تشهّد امام هم نباید برخیزد و می تواند قنوت و تشهّد را با امام بخواند و احتیاط واجب آن است که موقع تشهّد امام انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند کند و باید با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد حمد را تمام کند و در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسد –بنابراحتیاط واجب- قصد انفراد نماید.

امام خامنه ای: مسأله ۷۴۶- اگر مأموم در رکعت دوم اقتدا کند، با توجه به نماز امام، سه صورت فرض می شود: ۱. چنانچه نماز امام دو رکعتی است، مستحب است مأموم ذکر قنوت را با امام بخواند و هنگام تشهد امام، می تواند برخیزد و بقیه ی نماز را فرادا بخواند یا به صورت نیم خیز بنشیند تا امام سلام نماز را بگوید، سپس برخیزد. ۲. چنانچه نماز امام سه رکعتی است، مستحب است قنوت و تشهد را با امام بخواند و احتیاط واجب آن است که موقع خواندن تشهد، به صورت نیم خیز بنشیند و بعد از تشهد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد، فقط حمد را بخواند و در رکوع خود را به امام برساند و بعد از دو سجده، تشهد رکعت دوم را بگوید و اگر نماز او نیز سه رکعتی است، هنگام سلام امام می تواند برخیزد و بقیه ی نماز را فرادا بخواند یا نیم خیز بنشیند و پس از سلام امام برای رکعت سوم برخیزد. ۳. چنانچه نماز امام چهار رکعتی است، در رکعت اول مانند فرض قبل عمل نموده و در رکعت دوم نمازش (که رکعت سوم امام است) بعد از دو سجده، تشهد را به مقدار واجب بخواند سپس برخیزد و رکعت سوم را به جا آورد و چنانچه برای گفتن سه مرتبه تسبیحات وقت ندارد، یک مرتبه بگوید و خود را در رکوع به امام برساند و بقیه ی نماز را همان گونه که گفته شد ادامه دهد.

مسأله 1440- اگر موقعي كه امام در ركعت دوم نماز چهار ركعتي است اقتدا كند، بايد در ركعت دوم نمازش كه ركعت سوم امام است بعد از دو سجده بنشيند و تشهّد را به مقدار واجب بخواند 1و برخيزد و چنانچه براي گفتن سه مرتبه تسبيحات وقت ندارد، يك مرتبه بگويد و درركوع يا سجده خود را به امام برساند2.

1- مظاهری: و تشهّد را بخواند…

2- بهجت: واگر يك مرتبه تسبيحات را هم وقت ندارد، كمتر از آن بگويد و به ركوع امام برسد و اگر اصلاً وقت ندارد، قريب است كه هيچ ذكر نگويد و با امام ركوع كند، اگر چه احتياط در قصد انفراد و اتمام است.

خوئي، تبريزي، سيستاني، مكارم: بايد يك مرتبه بگويد و در ركوع خود را به امام برساند.

زنجاني: در ركوع خود را به امام برساند، و اگر درركوع به امام نرسد، در سجده خود را به امام برساند.

وحید: در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسید –بنابراحتیاط واجب- قصد انفراد نماید.

سبحانی: در رکوع خود را به امام برساند و اگر نرسید نماز او فرادی می شود.

امام خامنه ای: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۱۴۳۹.

مسأله 1441- اگرامام در ركعت سوم يا چهارم باشد و مأموم بداند1 كه اگر اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمي رسد، بنابر احتياط واجب بايد2 صبر كند تا امام به ركوع رود، بعد اقتدا نمايد. 3

1- وحید: بلکه چنانچه احتمال هم بدهد…

2- زنجاني: بنابراحتياط …

3- مظاهری: می تواند صبر کند تا امام به رکوع رود بعد اقتدا نماید و می تواند هم اقتدا کند و حمد را بخواند و در رکوع یا سجده خود را به امام برساند.

بهجت: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1442.

امام خامنه ای: مسأله ۷۴۹-

مسأله 1442- اگر در ركعت سوم يا چهارم1 امام اقتدا كند، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر براي سوره وقت ندارد، بايد حمد را تمام كند و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند2 ولي اگر در سجده به امام برسد، بهتر است كه احتياطاً نماز را دوباره بخواند.

1- خوئي، تبريزي، سيستاني، جوادی آملی: اگر در حال قيام ركعت سوم يا چهارم…

2-اراكي، مظاهری: [پايان مسأله].

گلپايگاني، صافي: در ركوع خود را به امام برساند و اگر درك ركوع هم نمي كند، احتياط واجب آن است كه حمد را تمام كند و در سجده خود را به امام برساند ، ولي اگر در سجده به امام برسد، بهتر است كه نماز را دوباره بخواند.

خوئي، تبريزي: در ركوع خود را به امام برساند و اگر در ركوع به امام نرسد، بنابراحتياط واجب قصد انفراد كند.

سيستاني: در ركوع خود را به امام برساند و اگر براي تمام حمد وقت ندارد، مي تواند حمد را قطع كند و با امام ركوع رود ولي احتياط مستحبّ  دراين صورت آن است كه قصد فرادي كرده و نماز را تمام كند.

وحید: در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسد  -بنابراحتیاط واجب- قصد انفراد کند.

امام خامنه ای ۷۴۷: در ركوع خود را به امام برساند. [پايان مسأله]

مكارم: در ركوع خود را به امام مي رساند، ولی در هر حال باید حمد و سوره را آهسته بخواند. [پايان مسأله]

فاضل: در ركوع خود را به امام برساند…

سبحانی: باید حمد را تمام کند و در رکوع خود را به امام برساند ولی اگر در رکوع به امام نرسید نماز او فرادی می شود

*****

زنجاني: مسأله 1454- اگر در ركعت سوم يا چهارم امام در حالی که هنوز امام به رکوع نرفته اقتدا كند، بايد حمد را بخواند و اگر براي سوره وقت ندارد آن را نخواند و اگر شروع کرده رها کند، و در ركوع خود را به امام برساند و اگر نتواند امام را در ركوع درك كند درسجده خود را به امام برساند و در اين صورت احتياط مستحبّ آن است كه نماز را پس از تمام کردن با جماعت،  دوباره بخواند.

بهجت: مسأله 1161- اگر در ركعت سوم يا چهارم، در حالي كه امام ايستاده و هنوز تكبير رکوع را نگفته، اقتدا كند بنابرأحوط بايد حمد و سوره را بخواند و اگر براي سوره وقت ندارد بايد حمد را تمام كند و درركوع، خود را به امام برساند و چنانچه طوري است كه اگر حمد بخواند يا حمد را بخواهد تمام كند به ركوع نخواهد رسيد، احتياط در اين است كه قصد فرادي كند و حمد را تمام كرده و بقيه نماز را هم خودش بخواند. ولي اگر مأموم درركعت دوم خود چنانچه طوري است كه اگر بخواهد حمد را تمام كند، به ركوع امام نمي رسد، نمي تواند حمد را رها كرده و همراه امام به ركوع برود، بلكه بايد حمد را تمام كند و خود را در سجده به امام برساند، گرچه احوط دراين صورت، قصد فرادي است.

مسأله 1443- كسي كه مي داند اگر سوره را بخواند در ركوع به امام نمي رسد، بايد سوره را نخواند1 ولي اگر خواند نمازش صحيح است2.

اين مسأله در رساله آيات عظام فاضل و مكارم نيست

1- بهجت: [پايان مسأله]

سبحانی: ولی اگر خواند و به رکوع امام نرسید نماز را به صورت فرادی تمام کند و دوباره بخواند.

امام خامنه ای ۷۴۸: و چنانچه آن را بخواند و به رکوع امام نرسد، نمازش فرادا می شود.

2- اراكي: نمازش اشكال دارد مگر آن كه به وظيفه فرادي عمل نمايد.

جوادی آملی: اگر خواند و فاصله کوتاه بود، نمازش صحيح است.

*****

گلپايگاني، صافي، خوئی، تبریزی: 1452، سیستانی: 1423، وحید1451، زنجانی: مسأله 1455- كسي كه مي داند اگر سوره يا قنوت را تمام كند، به ركوع امام نمي رسد، چنانچه عمداً سوره يا قنوت را بخواند و به ركوع نرسد نمازش اشكال دارد..

. خوئي، تبريزي: أظهر اين است كه نمازش صحيح است و بايد به وظيفه منفرد عمل نمايد.

. سيستاني: جماعتش باطل مي شود و بايد به وظيفه منفرد عمل نمايد.

. زنجاني: جماعتش باطل مي شود و باید نماز را به صورت فرادي تمام كند.

. وحید: نمازش صحیح است و باید به وظیفه منفرد عمل نماید.

مسأله 1444- كسي كه اطمينان دارد كه اگر سوره را شروع كند1 يا تمام نمايد به ركوع امام مي رسد، احتياط واجب آن است كه سوره را شروع كند يا اگر شروع كرده تمام نمايد2.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای و مظاهری نیست.

1- مكارم: به ركوع امام مي رسد، احتياط واجب آن است كه سوره را بخواند و در اين حال اگر سوره را بخواند و اتفاقاً به ركوع امام نرسد، جماعتش صحيح است.

2- اراكي، فاضل: بايد سوره را شروع كند يا اگر شروع كرده تمام نمايد (فاضل: ولي اگر با تأخير به ركوع مي رسد لازم نيست سوره رابخواند و يا اگر شروع كرده لازم نيست آن را تمام كند).

گلپايگاني، صافي: واجب نيست كه سوره را شروع كند يا اگر شروع كرده تمام نمايد بلكه مي تواند به مجرد رفتن امام به ركوع سوره را ترك نموده و به ركوع برود.

وحید: ولی اگر موجب آن شود که به رکوع امام نرسد چنانچه شروع کرده تمام ننماید .

*****

خوئي، تبريزي: 1453، سیستانی: 1424، زنجانی: مسأله 1456- كسي كه اطمينان دارد كه اگر سوره را شروع كند يا تمام نمايد به ركوع امام مي رسد، در صورتي كه زياد طول نكشد بهتر آن است كه سوره را شروع كند ، يا اگر شروع كرده تمام نمايد. و اگر زياد طول بكشد احتياط واجب آن است كه شروع نكند* و چنانچه شروع كرده تمام ننمايد.

.سيستاني: ولي اگر زياد طول بكشد، به طوري كه نگويند متابعت امام مي كند بايد شروع نكند و چنانچه شروع كرده تمام ننمايد وگرنه جماعتش باطل خواهد شد ولي نمازش صحيح است اگر به وظيفه منفرد عمل كرده باشد به تفصيلي كه در مسأله [1423] گذشت.

* زنجاني: اگر زياد طول بكشد، چنانچه بخواهد نماز جماعتش باقي باشد، بايد شروع نكند…

مسأله 1445- كسي كه يقين دارد، اگر سوره1 را بخواند به ركوع امام مي رسد2، چنانچه سوره3 را بخواند و به ركوع نرسد4 نمازش صحيح است5.

اين مسأله در رساله آيات عظام: امام خامنه ای، بهجت و مظاهری نيست

1- فاضل: يا قنوت…

2- سيستاني: و متابعت امام از بين نمي رود…

زنجاني: و زياد هم طول نمي كشد…

3- فاضل: يا قنوت…

4- زنجاني: ولي در سجده خود را به امام برساند…

5- خوئي، تبريزي، زنجاني، سيستاني، وحید، جوادی آملی: نماز جماعتش صحيح است.

سبحانی: نماز را به صورت فرادی تمام کند و دوباره بخواند.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1444.

مسأله 1446- اگر امام ايستاده باشد و مأموم نداند كه در كدام ركعت است مي تواند اقتدا كند1، ولي بايد حمد و سوره را به قصد قربت بخواند2 و اگر چه بعد بفهمد كه امام در ركعت اول يا دوم بوده، نمازش صحيح است.

1- وحید: ولی بنابراحتیاط واجب حمد و سوره را به قصد اعم از جزئیت نماز و قرائت قرآن بخواند و اگر چه بعد بفهمد که امام در رکعت اول یا دوم بوده است.

مظاهری: نمی تواند اقتدا کند [پایان مسأله]

2-خوئي، تبريزي: اگر چه بعد بفهمد كه امام در ركعت اول يا دوم بوده.

امام خامنه ای ۷۴۲: و نمازش به جماعت صحيح است …

مكارم: و نمازش صحيح است ، خواه معلوم شود امام در ركعت سوم و چهارم بوده يا در ركعت اول و دوم، به شرط اين كه نماز ظهر و عصر باشد كه امام حمد و سوره را آهسته مي خواند.

زنجاني: مي تواند اقتدا كند ولي بايد حمد را به قصد قربت بخواند، و اگر بعد بفهمد كه امام در ركعت اول يا دوم هم  بوده، جماعتش صحيح است.

سيستاني: مي تواند اقتدا كند و بنابر احتياط واجب بايد حمد و سوره را بخواند ولي بايد آنها را به قصد قربت بخواند.

مسأله اختصاصی

امام خامنه ای: مسأله ۷۴۱- اگر مأموم در رکعت اوّل یا دوم امام به او اقتدا کند، حمد و سوره در آن رکعت از او ساقط است.

مسأله 1447- اگر به خيال اين كه امام در ركعت اول يا دوم است حمد و سوره نخواند1 و بعد ازركوع بفهمد كه درركعت سوم يا چهارم بوده نمازش صحيح است2. ولي اگر پيش از ركوع بفهمد ، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر وقت ندارد3، فقط حمد را بخواند و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند4.

1- زنجاني: حمد را نخواند…

2- زنجاني:  جماعتش صحیح است ولی اگر پیش از رکوع بفهمد باید حمد را بخواند و اگر براي سوره وقت ندارد، آن را نخواند و در ركوع و اگر نتواند در سجده خود را به امام برساند.

3- سيستاني: به طوري كه در مسأله [1442] گفته شد، عمل نمايد.

۴- امام خامنه ای ۷۴۳: در ركوع خود را به امام برساند.

خوئي، تبريزي: در ركوع خود را به امام برساند و اگر نمي رسد بنابراحتياط واجب قصد انفراد نمايد.

وحید: در رکوع خود را به امام برساند و اگر به مقدار حمد هم وقت ندارد بنابراحتیاط واجب قصد انفراد هم نماید.

بهجت، فاضل: فقط حمد را بخواند و خود را به امام برساند.

مکارم، سبحانی: در رکوع خود را به امام برساند (سبحانی: و اگر در رکوع نرسید قصد فرادی کند).

مسأله 1448- اگر به خيال اين كه امام در ركعت سوم يا چهارم است حمد و سوره بخواند و پيش از ركوع يا بعد از آن بفهمد كه در ركعت اول يا دوم بوده، نمازش صحيح است1.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای و مکارم نیست.

1- خوئي، گلپايگاني، فاضل، سيستاني، صافي، تبريزي: و اگر در بين حمد و سوره بفهمد، لازم نيست آنها را تمام كند.

وحید:  و اگر در بین حمد و سوره بفهمد باید بقیه را نخواند.

زنجاني: جماعتش صحيح است و اگر در بين حمد و سوره بفهمد، لازم نيست آنها را تمام كند.

مسأله 1449- اگر موقعي كه مشغول نماز مستحبّي است1 جماعت برپا شود، چنانچه اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد، مستحبّ است نماز را رها كند و مشغول نماز جماعت شود2 بلكه اگر اطمينان نداشته باشد كه به ركعت اول برسد مستحبّ است به همين دستور رفتار نمايد.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست

1- مظاهری: مشغول نماز واجب یا مستحبّ است…

2- مكارم، مظاهری: [پايان مسأله].

سيستاني: هر چند براي درك ركعت اول باشد.

مسأله 1450- اگر موقعي كه مشغول نماز سه ركعتي يا چهار ركعتي است جماعت برپا شود1 چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته2 و اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد3، مستحبّ است به نيّت نماز مستحبّي، نماز را دو ركعتي تمام كند و خود را به جماعت برساند4.

1- سيستاني: چنانچه برگزاری نماز جماعت برای همان نمازی باشد که نمازگزار مشغول خواندن آن است و به رکوع رکعت سوّم نرفته و اطمینان ندارد که اگر نماز را تمام کند به جماعت می‏رسد، مستحب است به نیت نماز مستحبی نماز را دو رکعتی تمام کند و خود را به جماعت برساند.

امام خامنه ای ۶۹۵: و اطمینان ندارد که بعد از اتمام نمازش به جماعت میرسد، چنانچه به رکوع رکعت سوم نرفته است، مستحب است به نیّت نماز مستحب، نماز را دو رکعتی تمام کند و خود را به جماعت برساند.

2- سبحانی: چنانچه وارد رکعت شده…

3- مكارم: هرگاه مشغول نماز واجب است و جماعت برپا شود، چنانچه وارد ركعت سوم نشده و مي ترسد اگر نماز را تمام كند به جماعت نرسد…

4- زنجاني: و اگر پس از عدول با تمام کردن نماز مستحبی هم نمی‌تواند خود را به جماعت برساند، نماز مستحبی را بشکند و خود را به جماعت برساند. البته اگر قبل از عدول می دانسته با عدول به نماز مستحبی و تمام کردن آن هم نمی‌تواند به جماعت برسد، عدول جایز نیست.
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1449.

مسأله 1451- اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهّد يا سلام اول باشد، لازم نيست نيّت فرادي كند.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست

مسأله 1452- كسي كه يك ركعت از امام عقب مانده وقتي امام تشهّد ركعت آخر را مي خواند1، مي تواند برخيزد و نماز را تمام كند2 و يا انگشتان دست و سينه پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد و بعد برخيزد.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای و بهجت نیست.

1-سبحانی: نیم خیز بنشیند وصبرکند تاامام تشهّد نمازرابگویدوبعدبرخیزد.

2- فاضل: مي تواند نيّت فرادي كند و برخيزد و نماز را تمام كند…

مظاهری: و مستحبّ است نیم خیز بنشیند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد

*****

خوئی، تبریزی، گلپايگاني، صافي: مسأله 1461، سیستانی: 1432- كسي كه يك ركعت از امام عقب مانده بنابراحتياط واجب بايد. وقتي امام تشهّد ركعت آخر را مي خواند انگشتان دست و سينه پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام تشهّد نماز را بگويد و بعد برخيزد* و واجب نيست صبر كند تا امام سلام بگويد.

. خوئي، سيستاني، تبريزي: بهتر آن است كه …

* خوئي، تبريزي، سيستاني: صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد و بعد برخيزد و اگر در همانجا بخواهد قصد انفراد نمايد مانعي ندارد (خوئي، تبريزي: ولي چنانچه از اول قصد انفراد داشته، محل اشكال است).

وحید:  مسأله 1460- کسی که یک رکعت از امام عقب مانده وقتی امام تشهّد رکعت آخر را می خواند  اگر قصد انفراد نکند بنابراحتیاط واجب  انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر کند تا امام سلام نماز را بگوید. و بعد برخیزد و اگر در همانجا بخواهد قصد انفراد نماید مانعی ندارد. ولی چنانچه از اول قصد انفراد داشته محل اشکال است.

زنجاني: مسأله 1462- كسي كه از امام عقب مانده، وقتي امام تشهّد ركعت آخر را مي خواند اگر در ركعتي باشد كه تشهّد ندارد، تشهّد را با امام مي خواند و بنابراحتياط انگشتان دست و سينه پا را به زمين بگذارد و زانو ها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد و بعد برخيزد و بقیه نماز خود را بخواند، ولي مي تواند قصد فرادي كند و تشهّد نخوانده برخيزد.

مكارم: مسأله 1266– كسي كه يك ركعت از امام عقب مانده وقتي امام تشهّد آخر را مي خواند احتياط آن است كه زانوها را از زمين بلند كند و انگشتان دست و سينه پا را بر زمين بگذارد وبنابراحتیاط مستحب همراه او تشهّد بخواند، يا ذكربگويد و اگر تشهّد آخر است بنابراحتیاط واجب صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد و بعد برخيزد و ادامه دهد.