شرایط وضو – چهارده مرجع

شرط اول و دوم : آب وضو پاک و مطلق باشد

شرایط صحیح بودن وضو سیزده چیز۱ است: شرط اول: آن که آب وضو پاک باشد۲. شرط دوم: آن که مطلق باشد۳.

۱- خوئی، تبریزی، سیستانی، وحید: چند چیز…

 مکارم: دوازده چیز…

۲- سیستانی: و بنابراحتیاط واجب، نباید آلوده باشد به آنچه انسان از آن متنفّر است مانند ادرار حیوانات حلال گوشت و مردار پاک و چرک زخم هر چند شرعاً پاک باشد…

۳- نوری: و معنای مطلق و مضاف در فصل آبها گذشت.

*****

بهجت: مسأله شرایط صحیح بودن وضو سیزده چیز است: ۱- آب وضو پاک باشد. ۲- آب وضو مطلق باشد. ۳- وضو گرفتن مستلزم تصرف غاصبانه نباشد. ۴- ظرف آب وضو مباح باشد (غصبی نباشد). ۵- ظرف آب وضو طلا و نقره نباشد. ۶- اعضای وضو موقع شستن و مسح کردن پاک باشد. ۷- وقت برای وضو و نماز کافی باشد. ۸- به قصد قربت یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم وضو بگیرد. ۹- ترتیب . ۱۰- موالات. ۱۱- مباشرت در اعمال وضو . ۱۲- استعمال آب ضرر نداشته باشد. ۱۳- در اعضای وضو مانعی از رسیدن آب نباشد. و تفصیل اینها به ترتیب در مسائل بعدی ذکر می شود.

خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۰: شرایط وضو عبارتند از:شرایطی که به وضو گیرنده برمی‌گردد: با قصد قربت وضو بگیرد (نیت). استعمال آب برای او مانعی نداشته باشد.

شرایطی که به آب وضو برمی‌گردد: آب وضو مطلق باشد. آب وضو پاک باشد. آب وضو مباح باشد (غصبی نباشد).

شرایطی که به ظرف وضو برمی‌گردد:  مباح باشد.

شرایطی‌ که‌ به اعضای وضو برمی‌گردد: پاک باشد. مانعی از رسیدن آب در آن نباشد.

شرایطی که به کیفیت وضو برمی‌گردد: ترتیب را در شستـن و مسـح کـردن‌ها رعایت کند (ترتیب). کارهای وضو را پشت سر هم انجام دهد (موالات). کارهای وضو را خـودش در حال اختیـار انجام دهد (مباشرت).

شرایطی که به زمان وضو برمی‌گردد: به مقدار وضو و نماز وقت باقی باشد.

خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۱: آب وضو باید مطلق باشد، بنابراین وضو با آب مضاف باطل است. آب وضو باید پاک باشد، بنابراین وضو با آب نجس، باطل است.

مظاهری: شرایط وضو: شرط اول: آب وضو پاک باشد. شرط دوم: مطلق باشد.

جوادی آملی: سيزده چيز از شرايط صحيح بودن وضو است: شرط يكم: آب باشد؛ نه مايع ديگر مانند گلاب. شرط دوم: آب وضو پاک باشد.

مسأله ۲۶۵- وضو با آب نجس و آب مضاف باطل است، اگر چه انسان نجس بودن یا مضاف بودن آن را نداند یا فراموش کرده باشد. و اگر با آن وضو نمازی هم خوانده باشد، باید آن نمازرا دوباره با وضوی صحیح بخواند.

*****

خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۱: اگر فردی نجس بودن یا مضاف بودن آب را نداند، یا فراموش کرده باشد و با آن وضو نماز خوانده باشد، باید آن نماز را دوباره بخواند. اگر فردی به غیر از آب نجس یا مضاف، آبی در اختیار نداشته باشد، باید برای نماز تیمم کند.

زنجانی: مسأله ۲۷۱- وضو با آب نجس و آب مضاف و سایر مایعات باطل است، اگر چه انسان نجس بودن یا آب مطلق نبودن ‌آن را نداند یا فراموش کرده باشد، و اگر با آن وضو نمازی هم خوانده باشد، آن نماز باطل است.

جوادی آملی: مسأله ۲۷۳- وضو با آب نجس و مايعی كه آب نيست ـ مانند عصاره ميوه ـ باطل است، اگرچه انسان نجس بودن يا آب نبودن آن را نداند؛ يا فراموش كرده باشد و اگر با آن وضو نمازی هم گزارده باشد، بايد آن نماز را دوباره با وضوی صحيح به‌جا آورد.

مسأله ۲۶۶- اگر غیر از آب گل آلود مضاف، آب دیگری برای وضو ندارد، چنانچه وقت نماز تنگ است1 باید تیمّم کند و اگر وقت دارد باید صبر کند2 تا آب صاف شود3 و وضو بگیرد4.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست

1- بهجت: به طوری که برای وضو و یک رکعت نماز وقت ندارد…

2- گلپایگانی، صافی، بهجت: احتیاط واجب آن است که صبر کند…

3- زنجانی، سیستانی، وحید: یا به وسیله ای آن را صاف نماید…

نوری: اگر وقت دارد، احتیاط واجب آن است که آب را بگذارد تا صاف و ته نشین شود…

4- بهجت: و مبادرت به تیمّم ننماید؛ امّا اگر برای یک رکعت نماز با وضو و یا چهار رکعت با تیمّم وقت دارد، بنابر أظهر می تواند هر کدام را خواست انجام دهد.

سیستانی: و آب گل آلود در صورتی مضاف می شود که دیگر به آن آب گفته نشود.

*****

مکارم: مسأله 285 – اگر غیر از آب مضاف آب دیگری ندارد بايد تیمّم کند و اگر آب مضاف او آب گل آلود است چنانچه وقت دارد، باید صبر کند تا آب صاف شود (بنابر احتیاط واجب)

شرط سوم: آن که آب وضو مباح باشد. و همچنین بنابر احتیاط باید فضایی که در آن وضو می گیرد مباح باشد، اگر چه اباحهٔ فضا لازم نیست.

*****

اراکی، گلپایگانی، صافی: شرط سوم : آن که آب وضو و فضایی که در آن وضو می گیرد، مباح باشد.

خوئی، تبریزی: شرط سوم: آن که آب وضو و فضایی که در آن وضو می گیرد، در حال مسح، بلکه بنابر احتیاط واجب در حال شستن نیز مباح باشد.

وحید، سبحانی: شرط سوم: آن که آب وضو مباح باشد و بنابراحتیاط واجب فضایی که در آن وضو می گیرد(سبحانی: و ظرف آن) نیز مباح باشد.

نوری، فاضل، سیستانی، مظاهری: شرط سوم: آن که آب وضو مباح باشد.

بهجت: شرط سوم: وضو گرفتن، مستلزم تصرّف غاصبانه نباشد.

مکارم: شرط سوم: آن که آب وضو و فضایی که در آن وضو می گیرد و جایی که آب وضو در آن می ریزد و ظرف آن بنابراحتیاط واجب مباح باشد.

زنجانی:  شرط سوم: آب وضو و فضائی که در آن وضو می گیرد، مباح باشد. (در صورتی که آب و مکان مباح نداشته باشد، وضو باطل است و باید تیمم کند و اگر با وجود آب و مکان مباح، با آب غصبی یا در مکان غصبی وضو بگیرد، بطلان وضو مبنی بر احتیاط است.)

جوادی آملی: شرط سوم: آب وضو مباح باشد.بنا بر احتياط، فضايی نيز كه در آن وضو میگيرد، بايد مباح باشد، اگرچه مباح نبودن فضا حرام است، برای صحت وضو لازم نيست.

خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۱: آب وضو باید مباح باشد، بنابراین وضو با آب غصبی جایز نبوده و باطل است.

خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۲: اگر آب وضو در ظرف غصبی است و غیر از آن آب دیگری ندارد باید تیمم کند و چنانچه با آن آب وضو بگیرد باطل است و اگر آب مباح دیگری دارد چنانچه در آب ظرف غصبی وضوی ارتماسی بگیرد و یا با آن ظرف، آب به‌ صورت و دستها بریزد وضویش باطل است ولی اگر با کف دست یا با وسیله ­ای از آن ظرف آب بردارد و به ‌صورت و دستها بریزد وضویش صحیح است؛ اگرچه از جهت تصرّف در ظرف غصبی مرتکب معصیت شده است.(*)

(*) تفاوت فرع اول (هنگامی که فقط یک آب، آن هم در ظرف غصبی در دسترس است) با فرع دوم (حالتی که شخص دو آب در اختیار دارد، یکی در ظرف غصبی و دیگری در ظرف غیر غصبی) در این است که در فرع اول چون آب دیگری در دسترس ندارد، شخص مکلف به وضو نیست فلذا وضوی او باطل است، لاکن در فرع دوم چون آب دیگری در دسترس وجود دارد، شخص مکلف به وضو گرفتن شده است.

مسأله 267- وضو با آب غصبی و با آبی که معلوم نیست صاحب آن راضی است یا نه1، حرام و باطل است ولی اگر سابقاً راضی بوده و انسان نمی داند که از رضایتش برگشته یا نه، وضو صحیح است و نیز اگر آب وضو از صورت و دستها در جای غصبی بریزد، وضوی او صحیح است2.

1- مکارم: اشکال دارد. اگر صاحب آب قبلاً اجازه داده و انسان نمی داند از اجازه اش برگشته یا نه، وضوی او صحیح است.[پایان مسأله]

2- اراکی: چنانچه تصرف در جای غصبی باشد و یا مستلزم تصرّف باشد، وضوی او باطل است.

سبحانی: خواه در غیر آنجا بتواند وضو بگیرد یا نه.

*****

گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی: مسأله 273، سیستانی: مسأله 266- وضو با آب غصبی و با آبی که معلوم نیست صاحب آن راضی است یا نه، حرام و باطل است و نیزاگر آب وضو از صورت و دستها در جای غصبی بریزد.، چنانچه در غیر آنجا نتواند وضو بگیرد، تکلیف او تیمّم است. و اگر در غیر آنجا بتواند وضو بگیرد، لازم است که در غیر آنجا وضو بگیرد، ولی چنانچه در هردو صورت معصیت کرده و همانجا وضو بگیرد وضویش صحیح است*.

. سیستانی: یا آن که فضایی که در آن وضو می گیرد غصبی باشد…

* گلپایگانی، صافی: چنانچه در غیر آنجا نتواند وضو بگیرد، وضوی او باطل می باشد و اگر در غیر آنجا بتواند وضو بگیرد، وضو صحیح است.

بهجت: مسأله 270- اگر کسی به قصد وضو، آب غصبی را به صورت یا دستهای خود بریزد و موقع آب ریختن، ملتفت غصبی بودن آب باشد وضویش باطل است. ولی اگر بدون توجّه به غصبی بودن آب، وضو گرفت، اگرچه در اثناء وضو فهمید و بقيهٔ وضو را با آب مباح انجام داد وضویش صحیح است امّا قیمت آن آب غصبی را ضامن است.

وحید: مسأله 273 – وضو با آب غصبی و با آبی که حجّت بررضایت صاحب آن ندارد حرام و باطل است. و اگر آب وضو در جای غصبی بریزد، چنانچه در غیر آنجا نتواند وضو بگیرد، باید تیمّم کند، و اگر درغیر آنجا بتواند وضو بگیرد لازم است که درغیر آنجا وضو بگیرد، ولی چنانچه در این صورت معصیت کرد، وهمانجا وضو گرفت، صحت وضو محلّ اشکال است.

مظاهری: مسأله 249- وضو با آب غصبی و با آبی که معلوم نیست صاحب آن راضی است یا نه، حرام است، اما اگر سابقاً راضی بوده و انسان نمی داند از رضایتش برگشته یا نه، حرام نیست. و اگر آب وضو در جای غصبی بریزد، وضو اشکال ندارد.

زنجانی: مسأله 273- وضو با آب غصبی و با آبی که معلوم نیست صاحب آن راضی است یا نه حرام و بنابراحتیاط باطل است؛ ولی اگر صاحب آن سابقاً راضی بوده و معلوم نیست که از رضایت خود برگشته یا نه، وضو گرفتن جایز و صحیح است. و اگر آب وضو از صورت و دستها در جای غصبی بریزد وضوی او بنابراحتیاط باطل است.

مسأله اختصاصی

بهجت: مسأله 271- اگر کسی بدون قصد وضو، آب غصبی را به صورت و دستهای خود ریخت و پس از آن که عرفاً آب از بین رفت به قصد وضو گرفتن به صورت و دستهای خود که تر شده است دست کشید، وضویش صحیح است.

مسأله 268- وضو گرفتن از حوض مدرسه ای1 که انسان نمی داند آن حوض را برای همهٔ مردم وقف کرده اند یا برای محصّلین همان مدرسه2، در صورتی که معمولاً مردم از آب آن وضو بگیرند اشکال ندارد3.

این مسأله در رساله آیات عظام  مظاهری و سبحانی نیست.

1- سیستانی: وضو خانه یا حوض مدرسه ای…

2- وحید: جایز نیست، و اگر اطمینان به عمومیّت وقف حاصل شود – هرچند از وضو گرفتن مردم باشد- اشکال ندارد.

3- فاضل: در صورتی که معمولاً مردم از آب آن وضو بگیرند و وضو گرفتن مردم کاشف از اجازه عمومی باشد اشکال ندارد.

بهجت: در صورتی که معمولاً مردم از آب آن وضو بگیرند و معلوم نباشد که از روی غفلت و یا عدم مبالات، وضو می گیرند اشکال ندارد اگر با ساکنین مزاحمت نداشته باشد.

صافی: در صورتی که از وضوی مردم از آب آن، اطمینان به عموم وقفیت آن پیدا شود اشکال ندارد.

سیستانی: در صورتی که معمولاً مردم از آن حوض وضو می گیرند و کسی منع نمی کند اشکال ندارد.

*****

خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۲: مکانی که آب آن برای وضو گرفتن همه‌ نماز گزاران به طور مطلق قرار داده شده است، استفاده از آن اشکال ندارد.

مکارم: مسأله 288 – وضو گرفتن ازآب مدارس علوم دینی که نمی داند آب آن را برای همه مردم وقف کرده اند یا فقط برای طلاب همان مدرسه، اشکال دارد، مگر در صورتی که معمولاً مردم متدیّن از آب آنجا وضو بگیرند به طوری که نشانهٔ عمومی بودن وقت باشد.

جوادی آملی: مسأله 276- وضو گرفتن از حوض یا وضوخانه مدرسه‌ای كه انسان نمیداند آن حوض یا وضوخانه را برای همهٔ مردم وقف كرده‌اند يا برای محصّلان همان مدرسه، در صورتی كه مؤمنان آگاه، از آب آن وضو بگيرند، اشكال ندارد.

زنجانی: مسأله 274- وضو گرفتن از حوض و دستشویی مدرسه ای که انسان نمی داند آن حوض و دستشویی را برای همهٔ مردم وقف کرده اند یا برای محصّلین همان مدرسه، در صورتی که از راهی ثابت شود که برای همهٔ مردم وقف شده، اشکال ندارد؛ مثل اینکه معمولاً مردم درآنجا وضو می گیرند به گونه ای که برای نوع مردم اطمینان حاصل می شود که برای همه مردم وقف شده است. و اگر ثابت نشود، چنانچه شكّ در اصل عبارت وقف باشد وضو گرفتن اشكال دارد، مثلاً اگر انسان نداند در عبارت وقف، نام سادات حسینی ذکر شده یا سادات موسوی و او خودش از سادات حسینی باشد نه موسوی، نمی تواند در آن موقوفه تصرف کند؛ ولی اگر اصل عبارت وقف روشن است و شکّ کند که واقف خصوصیتی دیگر را نیز معتبر کرده است یا نه ، وضو گرفتن مانعی ندارد، مثلاً اگر می داند وقف سادات است و شکّ می کند واقف موسوی بودن را نیز قید کرده یا نه، در این صورت حکم می شود که وقف تمام سادات است و وضو گرفتن اشکالی ندارد.

مسأله 269- کسی که نمی خواهد در مسجدی نماز بخواند اگر نداند حوض آن را1 برای همهٔ مردم وقف کرده اند یا برای کسانی که در آنجا نماز می خوانند، نمی تواند از حوض آن وضو بگیرد، ولی اگر معمولاً کسانی هم که نمی خواهند در آنجا نماز بخوانند از حوض آن وضو می گیرند2 می تواند از حوض آن وضو بگیرد.

1- سیستانی: وضوخانه یا حوض آن مسجد را…

2- فاضل: و وضو گرفتن مردم کاشف از اجازهٔ عمومی باشد…

وحید: در صورتی که از وضو گرفتن آنها اطمینان به عمومیت وقف حاصل شود …

سیستانی: از آن وضوخانه یا حوض وضو می گیرند و کسی منع نمی کند…

سبحانی: که کاشف از اجازه عمومی باشد…

خامنه ای: رجوع کنید به ذیل مسأله ۲۶۸.

*****

گلپایگانی، صافی: مسأله 275- اگر معلوم باشد که حوض مسجدی اختصاص به نمازگزار در آن مسجد دارد، کسی که نمی خواهد در آن مسجد نماز بخواند، نمی تواند در آن حوض وضو بگیرد.. ولی اگر اختصاص معلوم نباشد، می تواند از آن وضو بگیرد خصوصاً اگر به طور معمول کسانی که هم نمی خواهند در آن مسجد نماز بخوانند، از حوض آن وضو می گیرند.

.صافی: و اگر اختصاص هم معلوم نباشد، احوط این است که از آن وضو نگیرد مگر اینکه از وضوی کسانی که نمی خواهند در آن مسجد نماز بخوانند و به طور معمول از آن وضو می گیرند اطمینان به عدم اختصاص حاصل شود.

زنجانی: مسأله 275– کسی که نمی خواهد در مسجدی نماز بخواند، اگر نداند حوض و وضوخانه آن را برای همه مردم وقف کرده اند یا تنها برای کسانی که در آنجا نماز می خوانند، اگر از راهی ثابت شود که برای همهٔ مردم وقف شده وضو گرفتن اشکال ندارد؛ در غیر این صورت، در این مسأله همان تفصیلی است که در مسأ لهٔ پیش گفته شد.

مکارم: مسأله 289 – کسى که نمى خواهد در مسجد يا حسينيه اى نماز بخواند اگر نمى داند آب آن وقف عموم است يا فقط براى کسانى است که در آنجا نماز مى خوانند، نمى تواند آنجا وضو بگيرد، همچنين وضو گرفتن از آب تيمچه ها و مسافرخانه ها براى کسانى که ساکن آنجا نيستند، مگر اين که از عمل افراد متديّن بفهمد که وقف آن، عام است.

جوادی آملی: مسأله 277- كسی كه نمیخواهد در مسجدی نماز بگزارد، اگر نداند آب حوض یا وضوخانهٔ آن را برای همهٔ مردم وقف كرده‌اند يا برای كسانی كه در آنجا نماز میخوانند، نمیتواند از حوض یا وضوخانهٔ آن وضو بگيرد؛ ولی چنانچه معمولاً كسانی هم كه نمیخواهند در آنجا نماز بگزارند، از حوض یا وضوخانهٔ آن بدون جلوگيری مسئول امور مسجد وضو میگيرند، میتواند از حوض یا وضوخانه آن وضو بگيرد.

مظاهری: مسأله 250- وضو گرفتن از آب مسجدی که نمی خواهد در آن نماز بخواند و آب تیمچه ها و مسافرخانه ها و مدرسه ها برای کسانی که ساکن آنجا نیستند، اگر معمولاً سایر افراد هم از آب آنها استفاده می کنند اشکال ندارد؛ و در غیر این صورت، حرام است و موجب ضمان آب می باشد.

مسأله 270- وضو گرفتن از حوض تیمچه ها و مسافرخانه ها و مانند اینها برای کسانی که ساکن آنجاها نیستند، در صورتی صحیح است که معمولاً کسانی هم که ساکن آنجاها نیستند، با آب آنها وضو بگیرند1.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- فاضل: و وضو گرفتن مردم کاشف از اجازهٔ عمومی باشد.

سیستانی: مسأله – وضو گرفتن از آب مسافرخانه‌‌ها، هتل‌‌ها، پاساژها، و رستوران‌‌های بین راهی و مانند اینها، در صورتی صحیح است که معمولاً کسانی هم که ساکن آنجاها نیستند از آنها وضو می‌گیرند و کسی منع نمی‌کند.

گلپایگانی، صافی: با علم به رضایت صاحبان آنها صحیح است، هرچند علم به رضایت از وضو گرفتن کسانی که در آنجاها ساکن نیستند و ممانعت نکردن صاحبان آنها حاصل شود.

وحید: درصورتی صحیح است که اطمینان به رضایت صاحبان آنها حاصل شود، هرچند اطمینان از وضو گرفتن کسانی که ساکن آنجاها نیستند حاصل شود.

خامنه ای: رجوع کنید به ذیل مسأله ۲۶۸.

مکارم، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۲۶۹.

*****

زنجانی: مسأله 276-  وضو گرفتن از حوض و دستشویی تیمچه ها و مسافرخانه ها و مانند اینها برای کسانی که ساکن آن اماکن نیستند، در صورتی بی اشکال است که از طریقی جواز آن ثابت شود؛ مثل اینکه برای نوع افراد اطمینان به جواز حاصل شود. مثلاً از این راه که معمولاً کسانی هم که ساکن آنجاها نیستند از آنها وضو بگیرند.

جوادی آملی: مسأله 278- وضو گرفتن از حوض یا وضوخانهٔ تيمچه‌ها، پاساژها، مسافرخانه‌ها، مهمانسراها و مانند اين‌ها برای كسانی كه ساكن آنجاها نيستند، در صورتی صحيح است كه معمولاً كسانی هم كه ساكن آن مكان‌ها نيستند، بدون جلوگيری مسئول آن مكان، با آب آن‌جاها وضو میگيرند.

مسأله اختصاصی

مکارم: مسأله 290- هرگاه کسی محصّل مدرسه ای نیست ولی میهمان محصلین است، وضو گرفتن او در آن مدرسه اشکال ندارد، به شرط اینکه پذیرفتن چنان میهمانی بر خلاف شرائط وقف نباشد، همچنین در مورد کسی که میهمان مسافران مسافرخانه و یا ساکنان تیمچه ها است.

جوادی آملی: مسأله 279- هرگاه كسی محصّل مدرسه‌ای نيست، ولی مهمان محصّلان آن است، اگر پذيرفتن چنين مهمانی بر خلاف شروط وقف نباشد، وضو گرفتن او در آن مدرسه اشكال ندارد؛ همچنين است در مورد كسی كه مهمان مؤسسات فرهنگی، تجاری، نيز مهمان مسافران مسافرخانه‌ها، مهمانسراها يا ساكنان تيمچه‌هاست.

مسأله 271: وضو گرفتن در نهرهای بزرگ اگر چه انسان نداند که صاحب آنها راضی است، اشکال ندارد ولی اگر صاحب آنها از وضو گرفتن نهی کند1 احتیاط واجب آن است که با آب آنها وضو نگیرند2.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست

1- خوئی: یا اینکه انسان بداند که مالک راضی نیست یا اینکه مالك صغیر یا مجنون باشد یا اینکه آن نهرها در تصرّف غاصب باشند، در تمام این چند صورت وضو گرفتن با آب آنها جایز نیست؛ و امّا نهرهایی که در دهات و مانند دهات، سیرهٔ مردم بر استفادهٔ از آنها جاری است، وضو گرفتن و سایر استفاده ها از آنها اشکال ندارد، اگر چه مالک آنها صغیر یا مجنون باشد و نیز مالک آنها حقّ منع استفاده مردم را ندارد.

وحید: یا اینکه انسان بداند که مالک راضی نیست، وضو گرفتن از آنها جایز نیست، و همچنین است بنابراحتیاط واجب اگر مالک صغیر یا مجنون باشد یا آن نهرها در تصرّف غاصب باشند، و یا گمان داشته باشد که مالک راضی نیست؛ و امّا نهرها و قنواتی که از آبادی ها مانند دهات می گذرد، وضو گرفتن و آشامیدن و مانند آن از آنها اشکال ندارد، اگر چه مالک صغیر یا مجنون باشد.

2- تبریزی: بعید نیست اگر صاحب آنها از وضو گرفتن نهی کند یا اینکه انسان بداند که مالک راضی نیست یا اینکه مالک، صغیر یا مجنون باشد یا اینکه آن نهرها در تصرّف غاصب باشند، در تمام این چند صورت وضو گرفتن با آب آنها باز جایز باشد.

بهجت: در صورتی که سیره و روش مسلمین استفاده از آن آبها باشد، وضو صحیح و گرنه باطل است.

*****

زنجانی: مسأله 277- وضو گرفتن در نهرهای بزرگ جایز و صحیح است، هرچند مالک آنها از وضو گرفتن در آنها نهی کند، یا اینکه انسان بداند که راضی نیست، یا اینکه مالک آنها صغیر یا مجنون باشد؛ ولی احتیاط مستحبّ آن است که در این چند صورت از آنها وضو گرفته نشود؛ ولی جایز نیست غاصب از آب غصبی وضو بگیرد، همچنین کسانی مانند همسر و فرزندان و میهمانهای غاصب که به حساب او در این آب تصرف می کنند، و اگر وضو بگیرند وضوی آنها به تفصیلی که در ابتدای شرط سوم گذشت، باطل است.

مکارم: مسأله 291 – وضو گرفتن از نهرهای بزرگ و کوچک جایز است، هرچند انسان نداند صاحبان آنها راضی هستند، امّا اگر صاحب آنها از وضوگرفتن صریحاً نهی کند احتیاط واجب ترک است. و اگر مجرای نهر را بدون اجازهٔ صاحبش تغییر داده اند احتیاط آن است که از آن وضو نگیرند.

جوادی آملی: مسأله 280- وضو گرفتن از نهرهای بزرگ كه مالک خصوصی دارد، اگرچه انسان نداند كه صاحب آن‌ها راضی است، اشكال ندارد، بلكه اگر بداند صاحب آن‌ها از وضو گرفتن ناراضی است، اشكال ندارد، هرچند به احتياط مستحب در اين صورت با آب آن‌ها وضو نگيرند.

سیستانی: مسأله 270- وضو گرفتن از نهرهایی که بنای عقلا بر جواز تصرف در آنها است بدون اجازهٔ مالک، چه بزرگ باشد چه کوچک،اگر چه انسان نداند که صاحب آنها راضی است، اشکال ندارد، بلکه اگر صاحب آنها از وضو گرفتن نهی کند یا اینکه انسان بداند که مالک راضی نیست یا اینکه مالک صغیر یا مجنون باشد باز هم تصرّف جایز است.

مظاهری: مسأله 251- وضو گرفتن و تصرفات جزئی در نهرهای بزرگ یا کوچک اشکال ندارد، گرچه صاحبان آنها راضی نباشند یا صغیر یا مجنون باشند.

مسأله 272- اگر فراموش کند1 آب، غصبی است و با آن وضو بگیرد صحیح است2.

1- فاضل: اگر نداند یا فراموش کند…

2- نوری، مظاهری: اگر چه خودش آب را غصب کرده باشد.

مکارم: مگر اینکه خودش آب را غصب کرده باشد که در این صورت اشکال دارد.

سبحانی: و اگر خودش آب را غصب کرده باشد احتیاط آن است که وضو را اعاده کند.

*****

خوئی، تبریزی، گلپایگانی، صافی، زنجانی، وحید: مسأله 278 سیستانی: مسأله 271- اگر فراموش کند آب غصبی است و با آن وضو بگیرد صحیح است، ولی کسی که خودش آب را غصب کرده، اگر غصبی بودن آن را فراموش کند و وضو بگیرد، وضوی او باطل است..

.گلپایگانی، صافی: بنابر احتیاط وضوی او باطل است.

.زنجانی: وضوی او حرام، و به تفصیلی که در ابتدای شرط سوم گذشت، باطل است.

.سیستانی: وضوی او محلّ اشکال است.

. وحید: درصورتی که از قصد توبه نکرده باشد وضوی او باطل است، و در صورتی که توبه کرده باشد بطلان وضو محلّ اشکال است.

جوادی آملی: مسأله 281- اگر فراموش كند آبْ غصبی است، در صورتی كه خود او غاصب نباشد و با آن وضو بگيرد، وضوی او صحيح است.

امام خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۲: اگر نداند که وضو با آب و ظرف غصبی باطل است و حتی احتمال باطل شدن آن را هم ندهد وضویش صحیح است.

مسائل اختصاصی

مکارم: مسأله ۲۹۳- اگر گمان می کرد آب از خود اوست و بعد از وضو معلوم شد مال دیگری است وضوی او صحیح است و باید قیمت آن را به صاحبش بدهد.

خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۲: وضو در مساجد و مراکز و ادارات دولتی که دولت در سایر کشورهای اسلامی بنا می‌کند جایز است و مانع شرعی ندارد.

رساله  آموزشی ص ۸۲: هرگاه سازمان آب، نصب پمپ فشار و استفاده از آن را ممنوع کند، نصب پمپ و استفاده از آن جایز نیست و وضو با آبی که به وسیله‌ی پمپ به دست می‌آید محل اشکال است، حتی برای ساکنان طبقات بالای ساختمانها که به دلیل ضعیف بودن فشار آب مجبورند از پمپ استفاده کنند.

رساله  آموزشی ص ۸۲: هر یک از مشترکین ساختمانهای مسکونی و غیر مسکونی، از نظر شرعی به مقداری که از امکانات مشترک استفاده می‌کند، نسبت به هزینه‌ی خدمات (از قبیل هزینه‌ آب سرد و گرم، تهویه، نگهبان و مانند آن) مدیون است، و اگر از پرداخت پول آب امتناع کند وضوی او محل اشکال بلکه باطل است.

شرط چهارم و پنجم: ظرف آب وضو مباح بوده و طلا و نقره نباشد

شرط چهارم: آنکه ظرف آب وضو مباح باشد1.

شرط پنجم :آنکه ظرف آب وضو طلا و نقره نباشد.

شرط  چهارم و پنجم در رساله آیت الله سیستانی نیست.

1- سبحانی: شرط چهارم: هرگاه بخواهد وضوی ارتماسی بگیرد باید ظرف آب وضو مباح باشد ولی اگر با دست از ظرف غصبی آب بردارد و وضو بگیرد صحیح است…

*****

خوئی، تبریزی، وحید: شرط چهارم: آنکه ظرف آب وضو مباح باشد. شرط پنجم: آنکه ظرف آب وضو (خوئی، وحید: بنابر احتیاط واجب) طلا و نقره نباشد. و تفصیل این دو شرط در مسأله بعدی ذکر می شود.

بهجت: شرط چهارم: ظرف آب وضو مباح باشد (غصبی نباشد) ولی مانند شرط سوم، ممکن است کسی وضویی صحیح بگیرد به این صورت که موقع آب برداشتن، قصد وضو نداشته باشد چنانکه در [مسأله اختصاصی 271 بعد از مسأله 267 متن اصلی] گذشت.

 شرط پنجم: ظرف آب وضو طلا و نقره نباشد .

زنجانی: شرط چهارم: ظرف آب وضو مباح باشد.

شرط پنجم: ظرف آب وضو طلا و نقره نباشد. در صورتی که غیر از آب موجود در ظرفی که استعمال آن حرام است، آب دیگری نداشته باشد، وضو باطل است و باید تیمم کند ولی اگر با وجود آب مباح، با آب ظرفی که استعمالش حرام هست وضو بگیرد بطلان وضو مبنی بر احتیاط است.

مکارم: شرط چهارم آن است که ظرف آب وضو بنابر احتیاط واجب از طلا و نقره نباشد.

جوادی آملی: شرط چهارم: ظرف آب وضو به احتياط واجب مباح باشد. شرط پنجم: ظرف آب وضو به احتياط واجب طلا و نقره نباشد.

مسأله 273- اگر آب وضو در ظرف غصبی است و غیر از آن، آب دیگری ندارد باید تیمّم کند و چنانچه با آن آب  وضو بگیرد باطل است. و اگر آب مباح دیگری دارد چنانچه در آن ظرف غصبی، وضوی ارتماسی بگیرد و یا با آن ظرف، آب به صورت و دستها بریزد وضویش باطل است، ولی اگر با کف دست، آب از آن ظرف بردارد و به صورت و دستها بریزد وضویش صحیح است، اگر چه از جهت تصرّف در ظرف غصبی، فعل حرام مرتکب شده است و وضوی او از ظرف طلا و نقره، به احتیاط واجب مثل وضو از ظرف غصبی است1.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست

1- اراکی : وضوی او از ظرف طلا و نقره، مثل وضو از ظرف غصبی است.

*****

خوئی، تبریزی، زنجانی، وحید: مسأله 279 – اگر آب وضو در ظرف غصبی. است و غیر از آن، آب دیگری ندارد در صورتی که بتواند به وجه مشروعی آن آب را در ظرف دیگری خالی نماید لازم است خالی کرده و بعداً وضو بگیرد* و چنانچه میسور نباشد باید تیمّم کند و اگر آب دیگری دارد لازم است با آن وضو بگیرد. و در هر دو صورت.اگر معصیت کرده و با دست و مانند آن آب را بر اعضا وضو بریزد و وضو بگیرد وضویش صحیح است*و با این کیفیّت اگر از ظرف طلا يا نقره وضو بگیرد وضوی او صحیح است چه آب دیگری داشته یا نداشته باشد. و اگر در ظرف غصبی وضوی ارتماسی بگیرد، وضوی او باطل است* چه آب دیگری داشته باشد یا نه؛ و امّا اگر در ظرف طلا و نقره وضوی ارتماسی بگیرد صحّت آن محلّ اشکال است*.

. تبریزی، زنجانی: یا طلا و نقره…

*زنجانی: و اگر نتواند، باید تیمم کند. و  در هر دو صورت اگر معصیت کرده و از آن آب وضو بگیرد وضویش به تفصیلی که گذشت، باطل است.

.تبریزی: در هر صورت…

* وحید: در هر دو صورت اگر معصیت کرد و آب را برداشت و بعد از برداشتن با آن وضو گرفت وضویش صحیح است…

* تبریزی: و اگر درظرف غصبی یا طلا و نقره وضوی ارتماسی بگیرد وضوی او باطل است چه آب دیگری داشته باشد یا نه.

* وحید: حرام و باطل است…

* وحید: جواز و صحت آن محلّ اشکال است.

گلپایگانی، صافی: مسأله 279، بهجت: مسأله 278- اگر آب وضو در ظرف غصبی یا طلا و نقره است و غیر از آن، آب دیگری ندارد (بهجت: و نمی تواند آب را در ظرف دیگری بریزید) باید تیمّم کند (گلپایگانی، صافی: و نمی تواند با آب آنها وضو بگیرد). و اگر آب دیگری دارد، چنانچه در ظرف غصبی یا طلا و نقره وضوی ارتماسی بگیرد یا با آنها آب را به صورت و دستها بریزد، وضوی او باطل است. و در صورتی که با مشت یا چیز دیگر آب را از آنها بردارد و به صورت و دستها بریزد وضوی او صحیح است؛ هر چند به واسطهٔ تصرّف در ظرف غصبی*معصیت کرده است.

. بهجت: مگر به صورتی که در [مسأله اختصاصی  271 بعد از مسأله 267 متن اصلی] گذشت.

*صافی: و طلا و نقره…

سیستانی: مسأله 272- اگر آب وضو ملک اوست ولی در ظرف غصبی است و غیر از آن آب دیگری ندارد در صورتی که بتواند به وجه مشروعی آن آب را در ظرف دیگر خالی نماید لازم است خالی کرده و بعداً وضو بگیرد، و چنانچه میسور نباشد باید تیمّم کند، و اگر آب دیگری دارد لازم است با آن وضو بگیرد؛ و در هر دو صورت، اگر مخالفت کرده و با آب ظرف غصبی وضو بگیرد وضویش صحیح است.

مکارم: مسأله 297 – هرگاه آب وضو در ظرف غصبی یا طلا و نقره است و غیر از آن، آب دیگری ندارد، باید تیمّم کند و اگر وضو بگیرد اشکال دارد، خواه وضو را به صورت ارتماسی بگیرد و یا با دست آب را برداشته و به صورت و دست بریزد؛ اما می تواند آبی را که در ظرف طلا و نقره است در ظرف دیگری بریزد و از آن وضو بگیرد.

نوری: مسأله 274- اگر آب وضو در ظرف غصبی یا طلا یا نقره باشد و غیر از آن، آب دیگری ندارد باید تیمّم کند و اگر وضو بگیرد در ظرف غصبی باطل است و در ظرف طلا یا نقره بنابراحتیاط واجب باید تیمّم کند؛ و اگر آب دیگری دارد چنانچه در ظرف غصبی یا طلا و نقره وضوی ارتماسی بگیرد یا باآنها آب را به صورت و دستها بریزد، وضوی او به احتیاط واجب باطل است و در صورتی که با مشت یا چیز دیگر آب را از آنها بردارد و به صورت و دستها بریزد وضوی او صحیح است هرچند به وسیله آب برداشتن مرتکب معصیت شده است.

جوادی آملی: مسأله 282- اگر آب وضو در ظرفی باشد که وضو گرفتن از آن حرام است ـ مانند ظرف طلا و نقره و ظرف غصبی ـ و مکلف هم ظرف يا آب ديگری نداشته باشد، بايد تيمم كند و چنانچه با آن آب وضو بگيرد، به احتياط واجب باطل است و اگر آب مباح ديگری دارد، چنانچه در آن ظرف طلا و نقره یا غصبی وضوی ارتماسی بگيرد يا با آن ظرفْ آب را به صورت و دست‌ها بريزد، به احتياط واجب وضوی او باطل است؛ ولی اگر با كف دستْ آب از آن ظرف بردارد و به صورت و دست‌ها بريزد، وضويش صحيح است، اگرچه به لحاظ تصرّف در ظرف غصبی، فعل حرام مرتكب شده است.

مظاهری: مسأله 253- اگر آب وضو در ظرف غصبی یا طلا یا نقره باشد و غیر از آن، آبی نداشته باشد باید تیمّم کند، و اگر وضو بگیرد وضوی او صحیح است، گرچه معصیت کرده است.

مسأله 274- اگر در حوضی که مثلاً یک آجر یا یک سنگ آن غصبی است وضو بگیرد صحيح است1 ولی اگر وضوی او تصرف در غصب حساب شود گناهکار است.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- فاضل، سبحانی: [پایان مسأله].

اراکی: صحیح بودن آن محلّ اشکال است.[پایان مسأله]

مکارم: اگر وضوی او تصرّف در غصب محسوب شود اشکال دارد؛ همچنین اگر شیر آب یا قسمتی از لوله کشی غصبی باشد.

*****

خوئی، تبریزی، زنجانی: مسأله 280، سیستانی: مسأله 273-  [وضو گرفتن در] حوضی که مثلاً یک آجر یا یک سنگ آن غصبی است، در صورتی که برداشتن آب در نظر عرف تصرف در آن آجر یا سنگ نباشد اشکالی ندارد و در صورتی که تصرف باشد برداشتن آب حرام ولی وضو صحیح است..

. زنجانی: در صورتی که تصرف باشد، و از آن آب وضو بگیرد وضویش به تفصیلی که گذشت باطل است.

گلپایگانی، صافی: مسأله 280- بنابر احتیاط واجب باید در حوضی که مثلاً یک آجر یا يك سنگ آن غصبی است وضو نگیرد.

وحید: مسأله 280 – حوضی که مثلاً یک آجر یا یک سنگ آن غصبی است، در صورتی که برداشتن آب در نظر عرف تصرف در آن آجر یا سنگ نباشد، اشکالی ندارد، و در صورتی که تصرف باشد، اگر آبی غیر از آن آب ندارد باید تیمّم کند، و اگر آبی غیر از آن آب دارد وظیفه اش وضو گرفتن با آن آب است، ولی درهردو صورت اگر معصیت کرد و آب را برداشت و بعد از برداشتن وضو گرفت وضوی او صحیح است، و در هر دو صورت وضوی ارتماسی در فرض اینکه عرفاً تصرف درآن مغصوب باشد باطل است.

جوادی آملی: مسأله 283- اگر در حوض یا وضوخانه‌ای كه قسمتی از آن ـ مانند يک آجر، يک سنگ، شير آب يا قسمتی از لوله‌كشی آن ـ غصبی است، وضو بگيرد، وضو صحيح است، هرچند اگر وضوی او تصرف در غصب حساب شود، حرام است.

مسأله 275- اگر در صحن یکی از امامان یا امامزادگان که سابقاً قبرستان بوده حوض یا نهری بسازند1، چنانچه انسان نداند که زمین صحن را برای قبرستان وقف کرده اند، وضو گرفتن در آن حوض و نهر اشکال ندارد2.

1- جوادی آملی: اگر در صحن حرم يكی از امامان يا امامزادگان ـ كه سابقاً قبرستان بوده ـ حوضی يا نهری يا وضوخانه‌ای بسازند…

2- بهجت: ولی اگر فهمید زمین برای قبرستان وقف شده، و نشود زیر حوض یا نهر میّتی را دفن کرد وضو اشکال دارد و اگر نیز اگر ایجاد حوض یا نهر موجب بی حرمتی به بدن مسلمان بشود مثلاً آب به بدن او برسد، وضو اشکال دارد اگر چه زمین قبرستان، مباح بوده و موقوفه هم نباشد.

خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۴: اعضای وضو در هنگام شستن و مسح کردن باید پاک باشند.

مسأله ۲۷۶- اگر پیش از تمام شدن وضو، جایی را که شسته یا مسح کرده، نجس شود1، صحیح است.

خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۴: اگر جایی را که شسته یا مسح کرده پیش از اتمام وضو نجس شود وضو صحیح است. البته تطهیر آن برای پاک شدن از نجاست به خاطر نماز واجب است.

مسأله 277- اگر غیر از اعضای وضو جایی از بدن نجس باشد وضو صحیح است. ولی اگر مخرج را از بول یا غائط تطهیر نکرده باشد اولی آن است1 که اول آن را تطهیر کند بعد وضو بگیرد.

مسأله 278- اگر یکی از اعضای وضو نجس باشد و بعد از وضو شک کند که پیش از وضو آنجا را آب کشیده یا نه1، چنانچه2 در موقع وضو ملتفت پاک بودن و نجس بودن آنجا نبوده، وضو باطل است3. و اگر می داند ملتفت بوده یا شک دارد که ملتفت بوده یا نه، وضو صحیح است4. و در هر صورت جایی را که نجس بوده باید آب بکشد.

خامنه ای: رساله  آموزشی ص ۸۴: اگر بعد از وضو شک کند آیا موضعی را که از قبل نجس بوده تطهیر کرده و سپس وضو گرفته یا نه، وضو صحیح است، ولی در هر صورت باید آن موضع را آب بکشد.

مسأله 279- اگر در صورت یا دستها بریدگی یا زخمی است که خون آن بند نمی آید1 و آب برای آن ضرر ندارد2 باید در آب کر یا جاری فرو برد3 و قدری فشار دهد که خون بند بیاید4، بعد به دستوری که گفته شد وضوی ارتماسی بگیرد5.