۱ – شكهاى باطل کننده نماز
مسأله ۱۱۶۵- شكهايي كه نماز را باطل مي كند از اين قرار است:
اول : شكّ در شماره ركعتهاي نماز دو ركعتی۱ مثل نماز صبح و نماز مسافر، ولي شكّ در شماره ركعتهاي نماز مستحبّ دو ركعتي و بعضي از نمازهاي احتياط نمازرا باطل نمي كند۲.
دوم: شكّ در شماره ركعتهاي نماز سه ركعتي،
سوم: آن كه در نماز چهار ركعتي شكّ كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر.
چهارم۳: آن كه در نماز چهار ركعتي پيش ازتمام شدن سجده دوم۴ شكّ كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر۵ تفصيل اين مسأله در صورت چهارم مسأله ۱۱۹۹ مراجعه شود۶.
پنجم: شكّ بين دو و پنج يا دو و بيشتر از پنج۷.
ششم: شكّ بين سه و شش يا سه و بيشتر از شش۸.
هفتم: شكّ در ركعتهاي نماز كه نداند چند ركعت خوانده است۹.
هشتم:۱۰ شكّ بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش۱۱ چه پيش از تمام شدن سجده دوم باشد يا بعد از آن۱۲. ولي اگر بعد از سجده دوم شكّ بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش براي او پيش آيد احتياط مستحب۱۳ آن است كه بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو بجاآورد و نماز را هم دوباره بخواند.
۱- خوئي، سيستاني، وحید: دو ركعتي واجب…
۲- خوئي، گلپايگاني، صافي، تبريزي، سيستاني، وحید: شكّ در شماره ركعتهاي نماز مستحبّ (گلپايگاني، صافي: نماز مستحبّ دو ركعتي) و نماز احتياط ، نماز را باطل نمي كند…
۳- سبحانی: سوم: آن که در نماز چهاررکعتی هر گاه طرف شک یک باشد مثل اینکه شک کند که یک رکعت خوانده یا بیشتر…
۴- خوئي، تبريزي: پيش از تمام شدن ذكر (تبريزي: ذكر واجب) سجده دوم…
سيستاني: پيش از داخل شدن در سجده دوم…
۵- خوئي، گلپايگاني، صافي، سيستاني، تبريزي، وحید: [پايان مورد چهارم]
بهجت، نوري: كه در اين صورت نمازش باطل است و بايد اعاده كند، و بهتر آن است كه عمل به حكم شكّ كرده و نماز را اعاده نمايد. [پايان مورد چهارم]
۶- سبحانی: چهارم: شکّ در نماز چهاررکعتی پیش از تمام شدن سجده دوم ، یعنی طرف شکّ ، دو باشد مثل اینکه شکّ کند که دو رکعت خوانده یا بیشتر…
۷- وحید: ولی در این شکّ –بنابراحتیاط واجب – بنا را بر دو بگذارد و نماز را تمام کند و اعاده نماید…
۸- وحید: ولی در این شکّ بنا بر احتیاط واجب بنا را بر سه بگذارد و نماز را تمام کند و اعاده نماید…
۹- [مورد هفتم دررساله آيت الله سيستاني نيست]
۱۰- سیستانی: هفتم…
۱۱- گلپايگاني، خوئي، صافي، سبحانی: [پایان مسأله]
سيستاني: به تفصيلي كه خواهد آمد. [پايان مسأله]
تبريزي: و شكّ بين چهار و پنج بعد از ركوع و قبل از تمام شدن سجدتين. [پايان مسأله]
وحید: که احتیاط واجب آن است که بنابرچهار بگذارد و نماز را تمام کند و اعاده نماید [پایان مسأله]
۱۲- اراكي، بهجت: [پایان مسأله]
۱۳- نوري: احتياط واجب…
*****
امام خامنه ای: مسأله ۳۶۲- شک در شماره رکعت های نماز در موارد زیر نماز را باطل میکند.
۱- شک در نمازهای واجب دو رکعتی مانند نماز صبح و نماز مسافر، ولی شک در شماره رکعت های نماز احتیاط دورکعتی باطل کننده نیست.
۲- شک در نماز مغرب؛
۳- شک در نمازهای چهار رکعتی که یک طرف شک، عدد یک باشد؛ مانند شک بین یک و دو یا شک بین یک و سه؛
۴- شک در نمازهای چهار رکعتی قبل از تمام شدن سجده دوم یک طرفه شک عدد دو و طرف دیگر بیشتر از دو باشد، مانند شک بین دو و سه یا بین دو و چهار؛
۵- شک در شماره رکعت های نماز به گونه ای که نداند چند رکعت خوانده است.
امام خامنه ای: مسأله ۳۶۰- اگر در تعداد رکعات نماز شک کند مانند این که نداند سه رکعت خوانده یا چهار رکعت باید ابتدا کمی فکر کند اگر یقین یا گمان به یک طرفه شک پیدا کرد مطابق همان نماز را ادامه دهد و نماز صحیح است و اگر یقین یا گمان به یک طرف پیدا نکرد طبق احکام که بیان میشود عمل کند.
امام خامنه ای: مسأله ۳۵۶- اگر در حال خواندن آیه شک کند که آیه پیش را خوانده یا نه یا وقتی آیه یا وقت آخر آیه را میخواند شک کند که ابتدای آیه را خوانده یا نه به شک خود اعتنا نکند.
زنجاني: مسأله ۱۱۷۴- شکّ هایی که نماز را باطل می کند از این قرار است: اول: شکّ در شماره رکعتهای نماز دو رکعتی واجب، مثل نماز صبح و نماز مسافر و نيز شكّ در نماز احتياط باید نماز را دوباره بخواند – همانطور که در مسأله [۱۲۲۹] خواهد آمد – ولي شكّ در شماره ركعتهاي نماز مستحبّ نماز را باطل نمي كند.
دوم: شکّ در شماره رکعت های نماز سه رکعتی.
سوم: در نماز چهاررکعتی شکّ کند که یک رکعت خوانده یا بیشتر.
چهارم: در نماز چهار ركعتي پيش از تمام شدن سجده دوم شکّ کند که دو رکعت خوانده یا بیشتر.( تفصيل اين امر در ذيل صورت چهارم از مسأله [۱۱۹۹] خواهد آمد.
پنجم: شکّ بین دو و پنج، یا دو و بیشتر از پنج.
ششم: شكّ بين سه و پنج پس از ركوع.
هفتم: شکّ بین سه و شش، یا سه و بیشتر از شش.
هشتم: شكّ بين چهار و پنج پس از ركوع و قبل از تمام شدن دو سجده با تفصيلي كه در ذيل صورت چهارم از مسأله [۱۱۹۹] خواهد آمد.
نهم: شکّ بین چهار و شش یا چهار و بیش از شش.
دهم: شكّي كه سه طرف يا بيشتر داشته باشد، مگر شكّ بين دو و سه و چهار پس از تمام شدن دو سجده (البته در شكّ بين سه و چهار و پنج قبل از ركوع بايد بنشيند و در نتيجه به شكّ بين دو و سه و چهار پس از تمام شدن دو سجده باز مي گردد) .
مکارم: مسأله ۱۰۴۷- شکّ های هشت گانه ای که نماز را باطل می کند به شرح زیر است:
۱- شکّ در رکعت های نماز دو رکعتی مانند نماز صبح و نماز مسافر. ولی شکّ در نمازهاي مستحبّ دو ركعتي نماز را باطل نمي كند.
۲- شکّ در رکعت های نماز سه رکعتی (مغرب) .
۳- شکّ در نماز چهار رکعتی . هر گاه یک طرف شکّ، یک باشد ، مثل اینکه شکّ کند یک رکعت خوانده یا سه رکعت.
۴- شکّ در نمازهای چهاررکعتی پیش از تمام شدن سجده دوم در حالی که یک طرف شکّ دو باشد.( مانند شکّ دو و سه قبل از اتمام دو سجده).
۵- شکّ بین دو و پنج یا بیشتر از پنج.
۶- شکّ بین سه و شش یا بیشتر ( البته این شکّ ها کمتر اتفاق می افتد ولی در عین حال باید حکم آن روشن شود ).
۷- شکّ بين چهار و شش يا بيشتر، ولي در اينجا احتياط واجب آن است كه مانند شكّ چهار و پنج عمل كند، يعني بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد و سپس نماز را دوباره بخواند.
۸- شکّ در عدد رکعت های نماز که اصلا نداند چند رکعت خوانده است.
مظاهری: مسأله ۹۴۰- شکّ هایی که نماز را باطل می کند شش مورد است:
اول: شکّ در شماره رکعت های نماز دو رکعتی واجب مثل نماز صبح و نماز مسافر.
دوم: شکّ در شماره رکعت های نماز سه رکعتی .
سوم: آنکه در نماز چهاررکعتی شکّ کند که یک رکعت خوانده یا بیشتر.
چهارم: آنکه در نماز چهاررکعتی پیش از تمام شدن سجده دوم شکّ کند که دو رکعت خوانده یا بیشتر.
پنجم: شکّ در رکعات نماز در حال رکوع و سجود یا در حال رفتن به سجده یا برخاستن از سجده.
ششم: شکّ در رکعت های نماز که نداند چند رکعت خوانده است.
جوادی آملی: مسأله ۱۲۱۱- شک‌هايی كه نماز را باطل میكند:
يکم. شک در شمارهٔ ركعت‌های نماز واجب دو ركعتی؛ مانند نماز صبح و نماز مسافر؛ ولی شک در شمارهٔ ركعت‌های نماز مستحب و برخی از نمازهای احتياطْ نماز را باطل نمیكند.
دوم. شک در شمارهٔ ركعت‌های نماز سه ركعتی؛ مانند نماز مغرب.
سوم. شک در نماز چهار ركعتی، ميان يک ركعت و بيش از آن.
چهارم. شک در نماز چهار ركعتی بين دو ركعت و بيش از آن، پيش از تمام شدن سجده دوم.
پنجم. شک در نماز چهار ركعتی، ميان دو رکعت و پنج رکعت يا دو و بيشتر از پنج رکعت، هرچند بعد از تمام شدن سجده دوم باشد.
ششم. شک در نماز چهار ركعتی، بين سه رکعت و شش رکعت يا سه و بيش از شش رکعت.
هفتم. شک در نماز چهار ركعتی، ميان چهار و شش يا چهار و بيش از شش؛ چه پيش از تمام شدن سجدهٔ دوم باشد يا پس از آن؛ ولی اگر پس از سجدهٔ دوم، شک بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش برای او پيش آيد، به احتياط مستحب بر چهار بنا بگذارد و نماز را تمام كند و پس از نماز دو سجدهٔ سهو به‌جا آورد و نماز را هم دوباره اقامه كند.
هشتم. شک در ركعت‌های نماز، در نماز چهار ركعتی كه اصلاً نداند چند ركعت خوانده است.
مسأله ۱۱۶۶- اگر يكي از شكهاي باطل كننده براي انسان پيش آيد۱ نمي تواند نماز را به هم بزند۲ ولي اگر به قدري فكر كند كه شكّ پابرجا شود به هم زدن نماز مانعي ندارد.
۱- گلپايگاني: و به قدري فكر كند كه از پيدا شدن يقين يا گمان نااميد شود مي تواند نماز را به هم بزند و از سر بگيرد.
۲- زنجانی: بلكه بايد به قدري فكر كند كه شكّش پابرجا شود، و یا بايد به قدري فكر كند كه صورت نماز بهم بخورد يا از پيدا شدن يقين يا گمان نااميد شود.
خوئي، تبريزي، سيستاني: بهتر آن است كه (سيستاني: به همين اندازه كه شكّ او پابرجا شد) نماز را به هم نزند بلكه به قدري فكر كند كه صورت نماز به هم بخورد، يا از پيدا شدن يقين يا گمان نااميد شود.
امام خامنه ای ۳۶۳: بنابر احتیاط نمی تواند بلافاصله نماز را رها کند بلکه باید قدری فکر کند تا شک پابرجا شود، (یعنی یقین یا گمان به یک طرف پیدا نکند) آنگاه می تواند نماز را رها کند.
وحید: باید به قدری فکر کند که آن شکّ مستقر شود و بعد از آن می تواند نماز را به هم بزند و بهتر آن است که به قدری فکر کند که صورت نماز به هم بخورد.
بهجت: بنابراحوط نمي تواند نمازرا به هم بزند ، بلكه بايد ابتدا قدري فكركند تا علم يا گمان به يك طرف پيدا كند ولي اگر بعد از فكر كردن هم، شكّ او از بين نرود، به هم زدن نماز بنابرأظهر مانعي ندارد و لازم نيست آنقدر صبر كند تا خود، ازحالت نمازگزار بيرون رود.
صافي: بايد نماز را به هم نزند و به قدري فكر كند كه يا از صورت نمازگزار خارج شود، يا از پيدا شدن يقين يا گمان نااميد شود.
مظاهری: بلکه باید به قدری فکر کند تا شکّ مستقر شود به این معنی که از پیدا شدن یقین یا گمان ناامید شود.
*****
فاضل: مسأله ۱۱۷۹- هرگاه براي نمازگزار شكّ پيدا شود بايد مقداري فكر كند تا شايد شكّ او برطرف شود لذا اگر شكّ او برطرف شد و نسبت به يك طرف يقين يا گمان پيدا كرد بنا بر آن گذاشته و نماز را ادامه دهد و نمازش صحيح است و اگر با مقداري فكر كردن چيزي يادش نيامد و به شكّ خود باقي ماند و اصطلاحاً شكّ مستقرّ شد بايد به وظيفه شاك عمل كند و اگر يكي از شكهاي مبطل مستقر شد نماز را قطع كند و در اينجا قطع نماز حرام نيست.
جوادی آملی: مسأله ۱۲۱۲- مقصود از شكی كه نماز را باطل میكند، صرف اِبهام و ترديد ابتدايی نيست، بنابراين اگر يكی از شکهای باطل‌كننده برای نمازگزار پيش آيد، نمیتواند نماز را به هم بزند، بلكه كاملاً بايد فكر كند تا يكی از دو طرف معلوم شود؛ يا از معلوم شدن آن ناامید گردد؛ يعنی شک او مستقر و پا برجا شود؛ در اين صورت به هم زدن نماز مانعی ندارد، هرچند به احتياط به قدری صبر كند تا از صورت نمازگزار خارج شود.