عاریه – چهارده مرجع

تعريف عاريه

(مسأله 2344) عاريه آن است كه انسان مال خود را به ديگري بدهد1 كه از آن استفاده كند و در عوض، چيزي هم از او نگيرد.

1- وحید: که بدون عوض از آن استفاده کند.

جوادی آملی: بدون اجبار به دیگرى بدهد…

 امام خامنه ای، رساله آموزشی، ص ۳۱۳ – فصل پانزدهم: عاریه: {یعنی} مسلط کردن دیگری بر مال خود، برای این‌‌که از آن استفاده مجانی (بدون گرفتن عوض) کند. [۱]

[۱]. به صورتی که بهره‌‌برداری از آن مال منوط به مصرف آن و از بین رفتن آن نباشد؛ مثل لوازم مصرفی، از جمله: تاید، شامپو و… .

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله 1859- در عاريه استفاده هايي جايز است كه عادتاً و به حسب زمان و مكان مناسب آن چيز باشد و استفاده هايي غير از منافع ظاهره آن جايز نيست، مگر اينكه بداند يا قرينه باشد كه مي تواند از همه منافع آن استفاده كند و اگر چيزي بود كه منافع متعدّدي داشت و قرينه اي هم بر منع بعضي از منافع وجود نداشت، استفاده از تمام منافع آن جايز است.

بهجت: مسأله 1860- اگر از مقداري كه در عاريه معيّن شده تعدّي و تجاوز نمايد، مثلاً زيادتر از مقداري كه مجاز بوده بر حيوان عاريه اي حمل كرد يا سوار بر آن شد، يا زمين را زيادتر از مقداري كه اجازه داشت، زراعت كرد، پس اجرت استفاده هاي زيادتر از آن مقدار را ضامن است، و اگر آن را براي استفاده معيّني عاريه كرده ولي استفاده ديگري از آن نموده، پس اجرت تمام آن را ضامن است، و اگر آن مال تلف شود عين آن را هم ضامن است.

شرايط عاريه

(مسأله 2345) لازم نيست در عاريه صيغه بخوانند1 و اگر مثلاً لباس را به قصد عاريه به كسي بدهد و او به همين قصد بگيرد عاريه صحيح است.

1- جوادی آملی: صیغه فارسى یا عربى بخوانند…

*****

مكارم: مسأله 2010- «عاريه» را به دو صورت مي توان انجام داد: نخست اين كه براي آن صيغه فارسي يا عربي بخواند، مثلاً بگويد: «من اين مال را به تو عاريه مي دهم» او هم قبول كند. ديگر اين كه بدون خواندن صيغه، مال مورد نظر را به قصد عاريه در اختيار ديگري بگذارد، او هم به آن قصد بگيرد.

 امام خامنه ای، رساله آموزشی، ص ۳۱۳ – عاریه عقدی است که به ایجاب و قبول نیاز دارد. هر لفظی که بر عاریه دلالت کند، ایجاب است؛. مانند اینکه بگوید: “این شیء را به تو عاریه دادم” یا “به تو اجازه می دهم که از آن استفاده کنی”. هر لفظی هم که بر رضایت دلالت کند، قبول است. علاوه بر آن، هر عملی که بر این معنا دلالت داشته باشد نیز کافی است و لازم نیست حتماً لفظ باشد.

(مسأله 2346) عاريه دادن چيز غصبي و چيزي كه مال انسان است ولي منفعت آن را به ديگري واگذار كرده1 مثلاً آن را اجاره دهد، در صورتي صحيح است2 كه مالك چيز غصبي يا كسي كه آن چيز را اجاره كرده3 بگويد به عاريه دادن راضي هستم4.

این مسأله در رساله آیات عظام: سبحانی،جوادی آملی و  مظاهری نیست.

1- مكارم: صحيح نيست، مگر اين كه صاحب حقّ راضي شود و اجازه دهد.

2- فاضل: در صورتي جايز است…

3- خوئي، تبريزي، سيستاني: به عاريه دادن راضي باشد.

زنجاني: عاريه دادن را اجازه دهد.

4- فاضل: يا از قرائن، رضايت او معلوم باشد.

*****

وحید: مسأله 2399- عاریه دادن چیز غصبى و چیزى كه مال انسان است ولى منفعت آن متعلّق حقّ یا ملك دیگرى است ـ مثل آن كه آن را اجاره داده باشد ـ در صورتى صحیح است كه مالك چیز غصبى یا كسى كه منفعت ملك یا متعلّق حقّ اوست به عاریه دادن راضى باشد.

 امام خامنه ای، رساله آموزشی، ص ۳۱۳ – شرایط عاریه‌‌دهنده:

۱. مالک منفعت مال باشد (لازم نیست مالک عین باشد) و شرعاً صلاحیت تصرف در آن را داشته باشد. لذا کسی که غاصب عین یا منفعت مالی است، حق عاریه دادن آن را ندارد.

مثال: صاحب‌‌خانه‌‌ای که خانه‌‌اش را اجاره داده، چون مالک منفعت آن نیست، حق عاریه دادن خانه را به دیگری ندارد.

اما مستأجری که خانه را اجاره کرده، حق این کار را دارد؛ مگر آنکه صاحب‌‌خانه در عقد اجاره شرط کرده باشد که فقط مستأجر حق استفاده از منفعت را دارد.

مسأله: اگر بدون اجازه قبلی، مال کسی عاریه داده شود، باید از صاحب اختیار آن اجازه گرفت و اگر اجازه نداد، عاریه باطل است.

۲. بالغ و عاقل باشد. لذا بچه و مجنون، بدون اذن اولیایشان، حق عاریه دادن ندارند.

۳. محجور نباشد. لذا سفیه با اجازه ولی خود و مفلس با اجازه طلبکارها فقط حق عاریه دادن دارند.

(مسأله 2347) چيزي را كه منفعتش مال انسان است مثلاً آن را اجاره كرده1 مي تواند عاريه بدهد2. ولي اگر در اجاره شرط كرده باشند3 كه خودش از آن استفاده كند، نمي تواند آن را به ديگري عاريه دهد.

این مسأله در رساله آیات عظام: سبحانی وجوادی آملی  نیست.

1- مكارم: مي توان عاريه داد به شرط اين كه حقّ واگذاري به ديگري داشته باشد.

2- سيستاني: مگر اينكه شرط شده باشد درعقد اجاره كه خودش استفاده كند، و در صورت اوّل بنابراحتياط واجب نمي تواند آن را بدون اذن مالكش به كسي كه آن را عاريه كرده است تحويل دهد.

اراكي: در صورتي كه بخواهد عاريه بدهد، بنابراحتياط واجب بايد ازمالك آن اجازه بگيرد…

زنجاني: مي تواند آن را به كسي كه مورد اعتماد است و عاريه دادن به وي براي مال خطر نداشته باشد عاريه بدهد…

وحید: مى تواند به كسى كه بر آن مال مورد اطمینان است ، یا به اذن مالك عاریه بدهد …

مظاهری: ولی اگر آن چیز  تلف شود ضامن است مگر اینکه  شرط کرده باشند  که بتواند  آن را به دیگری بدهد.

3- فاضل: يا عرف، از اجاره اين معني را بفهمد…

(مسأله 2348) اگر ديوانه و بچه مال خود را عاريه بدهند صحيح نيست، امّا اگر وليّ بچه مصلحت بداند كه مال او را عاريه دهد1 و بچه آن مال را به دستور وليّ به عاريه كننده برساند اشكال ندارد.

1- نوري: و نيز بچه با اذن وليّ، عاريه دهد، اشكال ندارد.

امام خامنه ای: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۲۳۴۶.

*****

خوئی و تبریزی، گلپايگاني، صافي: ۲۳۵۷ سیستانی: ۲۳۶۷ فاضل: ۲۴۶۵، مظاهری: مسأله ۱۹۲۴- اگر ديوانه و بچه و سفيه و مفلّس مال خود را عاريه بدهند صحيح نيست، امّا اگر وليّ مصلحت بداند مال كسي را كه بر او ولايت دارد عاريه دهد اشكال ندارد. و همچنين اگر مفلس با اذن غرماء (طلبكاران) عاريه دهد.

. خوئي، تبريزي: و همچنين است اگر خود بچه با اجازه وليّ، مال خود را عاريه دهد.

. مظاهری: [پایان مسأله].

. سيستاني: و همچنين واسطه شدن بچه در رسانيدن مال به كسي كه عاريه ميكند بي اشكال است.

. فاضل: چنانچه اين كار مصلحت آنها باشد اشكال ندارد و همچنين جايز است خود بچه با اجازه وليّ مال خود را در موردي كه مصلحت او باشد عاريه دهد و نيز مفلّس با اذن غرماء (طلبكاران) مي تواند مالش را عاريه بدهد.

وحید: مسأله 2401- اگر دیوانه و بچّه مال خودرا عاریه بدهند صحیح نیست ، و همچنین عاریه دادن سفیه و مفلس مال خودرا صحیح نیست ، مگر با اذن یا اجازه ولىّ سفیه و طلبكاران مفلس ، و اگر ولىّ مصلحت بداند مال كسى را كه بر او ولایت دارد عاریه دهد ، اشكال ندارد.

مكارم: مسأله 2013- ديوانه و بچه نابالغ نمي توانند مال خود را عاريه دهند امّا اگر وليّ اجازه دهد و اين كار به نفع آنها باشد مانعي ندارد.

زنجاني: مسأله 2357-  اگر دیوانه و بچه  و مفلس و سفیه مال خود را عاریه بدهند  صحیح نیست همچنين اگر كسي عاريه دهنده را مجبور كرده باشد، عاريه باطل است، مگر بعداً آن را اجازه دهد؛ امّا اگر وليّ ديوانه يا بچه يا سفيه مصلحت بداند، مي تواند مال آنها را عاريه دهد و نيز اگر  بچه مميّز  یا شخص سفیه با اذن يا اجازه وليّ  یا شخص مفلس با اذن  اجازه طلبکاران مال خود را عاریه بدهند  صحيح مي باشد.

جوادی آملی: مسأله 2590-اگر دیوانه و نوجوان نابالغ، مال خود را عاریه بدهند؛ صحیح نیست، امّا اگر ولىّ آن‌ها مصلحت بداند که مال او را عاریه دهد و آنان آن مال را به دستور ولىّ، به عاریه‌کننده برسانند اشکال ندارد.

مسأله اختصاصی

امام خامنه ای، رساله آموزشی، ص ۳۱۴ – شرایط عاریه گیرنده

۱. اهلیت و صلاحیت شرعی بهره‌‌بردن از منافع آن مال را داشته باشد. لذا کافر نمی‌‌تواند قرآن را عاریه بگیرد یا به شخص محرم نمی‌‌توان صید را عاریه داد.

۲. عاریه‌‌گیرنده باید معین و مشخص باشد؛ مثلاً نمی‌‌توان گفت که این شیء را به یکی از این دو نفر عاریه دادم.

۳. عدّه بسیار زیاد نمی‌‌توانند عاریه‌‌گیرنده باشند. اما عدّه محصوری، مثل ۱۰ نفر، می‌توانند باشند که در این صورت هر یک از افراد به نوبت و با قرعه، حق بهره‌‌برداری از منفعت را دارند.

شرایط مالی که عاریه می‌دهند

۱. قابل بهره‌‌برداری باشد؛ آن هم بهره‌‌های حلالی‌‌که عین مال از بین نرود. لذا نمی‌‌توان نان و روغن را عاریه داد یا جایز نیست ظرف طلا را برای استفاده خوردن و آشامیدن عاریه داد.

۲. معین بودن آن در ابتدا لازم نیست. لذا اگر کسی بگوید یکی از لباس‌‌هایم را که دوست داری، عاریه دادم، صحیح است.

۳. آنچه منافع متعدد دارد، در صورتی‌‌که عاریه آن شیء به خاطر بعض منافع باشد، باید منافع مورد نظر مشخص شود تا معلوم باشد از کدام منافع می‌خواهد استفاده کند. در این صورت حلیت انتفاع از آن شیء مختص به همان منافع می‌‌شود و اگر می‌‌خواهد از مطلق منافع بهره‌‌مند شود، می‌‌تواند به عموم تصریح کند. مگر آنکه با مطلق گفتن فهمیده شود که از تمام منافع آن جواز بهره‌‌مندی دارد.

(مسأله 2349) اگر در نگهداري چيزي كه عاريه كرده كوتاهي نكند و در استفاده از آن هم زياده روي ننماید1 و اتّفاقاً آن چيز تلف شود ضامن نيست، ولي چنانچه شرط كنند كه اگر تلف شود عاريه كننده ضامن باشد، يا چيزي را كه عاريه كرده طلا و نقره باشد، بايد2 عوض آن را بدهد.

1- سيستاني: در آن تصرّف غير مجاز هم ننمايد…

2- بهجت: بنابر أظهر …

*****

مكارم: مسأله 2014- هرگاه چيزي را كه به عاريت گرفته تلف شود ضامن نيست، مگر اين كه در حفظ آن كوتاهي كرده باشد، همچنين اگر عاريه دهنده شرط ضمان كرده باشد، يا چيزي را كه عاريه كرده طلا و نقره یا زينت آلات ساخته شده از آنها باشد، در اين دو صورت نيز اگر تلف شود بايد عوض آن را بدهد.

جوادی آملی: مسأله 2594- اگر در نگهدارى چیزى که به عاریه گرفته است، کوتاهى نکند و در آن تصرّف غیر مجاز هم ننماید و آن چیز تلف شود، ضامن نیست، ولى چنانچه شرط کنند که اگر تلف شود، عاریه‌کننده ضامن باشد، یا چیزى را که به عاریه گرفته، طلا و نقره یا ابزار زیوری باشد باید خسارت آن را بپردازد.

امام خامنه ای، رساله آموزشی، ص ۳۱۵ – 

استفاده‌‌های مجاز از عاریه و موارد ضامن بودن عاریه‌‌گیرنده

در این رابطه باید موارد زیر رعایت شود:

۱. عاریه‌‌گیرنده فقط مجاز است به همان مقدار معمول و متداول از عاریه بهره‌‌برداری کند. در غیر این صورت غاصب و ضامن است؛ به این معنا که اولاً: به میزان ارزش استفاده‌‌های بیش از حد به عاریه دهنده بدهکار است و ثانیاً: اگر در این استفاده‌‌های بیش از حد، آسیبی به مال عاریه وارد شود، باید آن را جبران کند و خسارت بپردازد.

مثال: اگر کسی اتومبیلی را عاریه بگیرد و بدون اینکه از صاحب آن اجازه بگیرد که با آن بار جابه‌‌جا کند، بارهای فراوان و سنگینی حمل کند، اولاً: باید کرایه حمل بار را به مالک بپردازد؛ ثانیاً: باید هر هزینه‌‌ای را که از خسارت اتومبیل به مالک وارد شده، جبران کند.

۲. مال عاریه، در دست عاریه‌‌گیرنده، حکم امانت را دارد. لذا در موارد زیر ضامن است:

— در نگه‌‌داری آن کوتاهی کرده باشد.

— در بهره‌‌برداری از آن زیاده‌‌روی کرده باشد. (بند ۱)

— عاریه‌‌دهنده شرط کرده باشد که به هر دلیلی (اگرچه کوتاهی یا زیاده‌‌روی هم نباشد) عاریه‌‌گیرنده ضامن باشد و خسارت را به عهده بگیرد.

— موارد سه‌‌گانه فوق در مورد غیر طلا و نقره است؛ زیرا در طلا و نقره مطلقاً ضامن است؛ مگر اینکه عاریه‌‌گیرنده شرط کند که ضامن نیست.

— چنانچه هیچ یک از موارد فوق محقق نشود، اما خسارت وارده به مال عاریه، مستند به عاریه‌‌گیرنده باشد، باز هم عاریه‌‌گیرنده ضامن است.

مثال: فرض کنید ظرف کریستال حسن در دست علی باشد و به صورت سهوی و بدون کوتاهی در مراقبت از آن، پای علی به آن بخورد و بشکند. علی در اینجا ضامن است؛ زیرا شکستن کریستال مستند به علی است.

۳. چنانچه عاریه‌‌دهنده غاصب مال عاریه باشد، در مورد تلف شدن مال یا عوض منفعتی که عاریه‌‌گیرنده از آن استفاده نموده:

الف) عاریه‌‌گیرنده جاهل به غصب است ← ضمان بر عهده غاصب است. لذا اگر مالک اصلی به غاصب رجوع کرد، غاصب نمی‌‌تواند به عاریه‌‌گیرنده رجوع نماید. اما اگر به عاریه‌‌گیرنده رجوع کند، او می‌‌تواند به غاصب رجوع کند.

ب) عاریه‌‌گیرنده عالم به غصب است← ضمان بر عهده عاریه‌‌گیرنده است. لذا اگر مالک به غاصب رجوع کند، در صورتی‌‌که عین مال تلف شده باشد، غاصب می‌‌تواند به عاریه‌‌گیرنده رجوع کند و اگر مالک به عاریه‌‌گیرنده رجوع کند، او نمی‌‌تواند به غاصب رجوع کند.

نکته:

هر زمان که عاریه‌‌گیرنده علم به غصب پیدا کند، جایز نیست آن را به غاصب برگرداند. بلکه باید آن را به مالک برگرداند.

۴. زمانی عاریه‌‌گیرنده چیزی برگردنش نخواهد بود که مال عاریه را تحویل مالک آن، یا وکیل قانونی یا ولی او دهد و صرف قرار دادن مال در صندوق کافی نیست.

مثال: اگر اتومبیل را پس از استفاده، در پارکینگ عاریه‌‌دهنده قرار دادیم، فایده ندارد. بلکه باید به خودش تحویل دهیم.

(مسأله 2350) اگرطلا و نقره را عاريه نمايد و شرط كند كه اگر تلف شود ضامن نباشد1، چنانچه تلف شود ضامن نيست.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- گلپايگاني، صافي: صحّت آن شرط اشكال است، ولي شرط سقوط يا اسقاط ما في الذمّه مانعي ندارد.

امام خامنه ای، مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۲۳۴۹.

*****

فاضل: مسأله ۲۴۶۷- اگر طلا و نقره را عاریه نماید و اتفاقا بدون افراط و تفریط از بین برود  ضامن است هر چند شرط هم نکرده باشند بلی اگر ضمن عاریه کردن طلا و نقره شرط کند  که اگر از بین رفت ضامن نباشد و اتفاقا تلف شود ضامن نیست..

جوادی آملی: مسأله 2595- اگر طلا و نقره و ابزار زیوری را به عاریه بگیرد و شرط کند که اگر تلف شود، مالک خسارت نخواهد، چنانچه تلف شود، ضامن نیست.

(مسأله 2351) اگر عاریه دهنده  بمیرد عاریه گیرنده باید چیزی را که عاریه کرده به ورثه او بدهد1.

1- جوادی آملی:به ورثهٔ یا وصی او بپردازد.

*****

وحید: مسأله 2404- اگر عاریه دهنده بمیرد ، عاریه گیرنده وظیفه اش همان است كه در مسأله «۲۳39» گذشت.

مکارم: مسأله 2015- هرگاه عاريه دهنده بميرد، بايد چيزي را كه عاريه شده به ورثه او بدهند و اگر عاريه دهنده ديوانه شود، بايد آن را به وليّ او داد.

سيستاني: مسأله 2370- اگر عاريه دهنده بميرد، عاريه گيرنده بايد به همان ترتيبي كه در مسأله [2339] در صورت فوت صاحب مال در مورد وديعه گذشت، عمل نمايد.

زنجاني: مسأله 2360- اگر عاريه دهنده بميرد، چنانچه درباره عاريه وصيتي كرده و براي آن وصيّ تعيين كرده باشد، عاريه گيرنده بايد چيزي را كه عاريه كرده به وصيّ او بدهد و اگر وصيّتي نكرده يا براي آن وصيّ تعيين نكرده باشد، بايد آن را به ورثه يا وليّ يا وكيل آنها بدهد.

امام خامنه ای، رساله آموزشی، ص ۳۱۵ – فسخ کردن عاریه و باطل شدن آن

۱. عقد عاریه عقد جایز[۱] است؛ مگر عاریه زمین یا قبری برای دفن، در صورتی‌‌که بدن میت پس از دفن کاملاً در آنجا پوشانده شده باشد که بنابر احتیاط واجب، نمی‌‌توان نبش قبر کرد. لذا اگر کاملاً پوشانده نشده، می‌‌توان زمین عاریه را پس گرفت. اما در این حالت هزینه حفر قبر و هزینه پر کردن زمین یا قبر (یعنی هزینه کارهای انجام شده) با عاریه‌‌دهنده نیست، همچنان‌‌که پر کردن زمین نیز با عاریه‌‌گیرنده نیست.

۲. مرگ عاریه‌‌دهنده ← بطلان عاریه (بدون نیاز به فسخ)

۳. از بین رفتن سلطه عاریه‌‌دهنده (جنون و… ) ← بطلان عاریه (بدون نیاز به فسخ)

۴. اگر زمین را برای ساختمان‌‌سازی یا درخت‌‌کاری و کاشت عاریه دهند ← حق فسخ برای عاریه‌‌دهنده و حق گرفتن خسارت برای عاریه‌‌گیرنده وجود دارد. اما باید احتیاطاً به نحوی باشد که رضایت طرفین جلب شود؛ یعنی عاریه‌‌دهنده رضایت طرف مقابل را و برعکس، عاریه‌‌گیرنده، در گرفتن خسارت، رضایت عاریه‌‌دهنده را جلب کند.

[۱]. یعنی هر یک از طرفین حق فسخ آن را دارند.

(مسأله 2352) اگر عاريه دهنده طوري شود كه شرعاً نتواند در مال خود تصرّف كند مثلاً ديوانه شود1، عاريه كننده بايد مالي را كه عاريه كرده به وليّ او بدهد.

1-جوادی آملی: دیوانه یا بیهوش شود…

سيستاني: مثلاً ديوانه يا بيهوش شود، گيرنده بايد به همان ترتيبي كه در مسأله [2338] در مورد وديعه در نظير اين صورت گذشت، عمل نمايد.

وحید: وظیفه عاریه کننده همان است که در مسأله[2339] گذشت.

امام خامنه ای، مکارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۲۳۵۱.

(مسأله 2353) كسي كه چيزي عاريه داده1 هر وقت بخواهد مي تواند آن را پس بگيرد2 و كسي هم كه عاريه كرده هر وقت بخواهد مي تواند آن را پس دهد3.

1-زنجانی: عاریه عقدی غیر لازم است بنابراین کسی که چیزی را عاریه داده…

2-سيستاني: مي تواند عاريه را بهم بزند…

3- سيستاني: مي تواند آن را به هم بزند.

جوادی آملی:هر وقت بخواهد مى‌تواند آن را بازگرداند؛ مگر آنکه شرط کنند که در مدّت عاریه برنگردانند.

زنجاني: مگر شرط شود كه عاريه دهنده يا عاريه گيرنده يا هر دو، حقّ به هم زدن معامله را نداشته باشند كه بايد بر طبق شرط عمل شود.

فاضل: و در صورت اوّل، اگر پس گرفتن، عرفاً موجب خسارت عاريه گيرنده شود، بنابر احتياط واجب بايد مهلت بدهد.

امام خامنه ای: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۲۳۵۱.

*****

وحید:مساله 2406- عاریه عقد جایز است ، و عاریه دهنده و كسى كه عاریه كرده مى توانند هر وقت بخواهند عاریه را به هم بزنند ، بنابراین عاریه دهنده مى تواند آنچه را كه عاریه داده پس بگیرد ، مگر در موردى كه زمینى را براى دفن میت عاریه داده باشد كه بعد از دفن نمى تواند زمین را به نبش قبر میت پس بگیرد.

مسأئل اختصاصي

بهجت: مسأله 1870- اگر  زميني را براي دفن ميّت مسلمان يا كسي كه در حكم مسلمان است عاريه داد و بعد از دفن از عاريه برگشت، نمي تواند عاريه گيرنده را وادار به نبش قبر نمايد، مگر آنكه بدن ميّت از بين رفته باشد.

جوادی آملی: مسأله 2591- در عاریه، استفاده‌هایى جایز است که عادتاً و به لحاظ زمان و مکان، مناسب آن چیز باشد و استفاده‌هایى غیر از منافع ظاهرهٔ آن، جایز نیست، مگر اینکه بداند یا قرینه باشد که مى‌تواند از همهٔ منافع آن، استفاده کند و اگر چیزى بود که منافع متعدّدى داشت و قرینه‌اى هم بر منع بعضى از منافع، وجود نداشت، استفاده از تمام منافع آن، جایز است.

جوادی آملی: مسأله 2592-عاریه دادنِ چیز غصبى و چیزى که مال انسان است، ولى منفعت آن را به دیگرى واگذار کرده است مثلاً آن را اجاره داده، در صورتى صحیح است که مالکِ چیز غصبى یا کسى که آن چیز را اجاره کرده است، به عاریه دادن، راضى باشد.

جوادی آملی: مسأله 2593- چیزى را که منفعتش، برای انسان است مثلاً آن را اجاره کرده است، مى‌تواند عاریه بدهد، ولى اگر در اجاره، شرط کرده باشند که خودش از آن استفاده کند، نمى‌تواند آن را به دیگرى، عاریه دهد.

جوادی آملی: مسأله 2599- اگر زمینى را براى دفن میتِ مسلمان یا کسى که در حکم مسلمان است، عاریه داد و پس از دفن، از عاریه برگشت، نمى‌تواند عاریه گیرنده را وادار به نبش قبر نماید، مگر آنکه بدن میت، از بین رفته باشد.

(مسأله 2354) اگر ظرف طلا و نقره را براي زينت اطاق عاريه بدهند اشكال ندارد، ولي اگر براي استفاده حرام بدهند باطل است.

این مساله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

*****

اراكي: ۲۳۶۹،  گلپايگاني: ۲۳۶۳، نوري: مسأله ۲۳۵۰- عاريه دادن چيزي كه استفاده حلال ندارد مثل ظرف طلا و نقره باطل است.

خوئي، تبریزی، صافی زنجانی: ۲۳۶۳، سیستانی 2373، وحید: مسأله ۲۴۰۷- عاريه دادن چيزي كه استفاده حلال ندارد مثل آلات لهو و قمار. يا ظرف طلا و نقره به جهت استعمال باطل است*. و امّا عاريه دادن به جهت زينت نمودن جايز است اگر چه احتياط در ترك است.

. زنجاني: مثل آلات مخصوص لهو و قمار و همچنين عاريه دادن چيزي كه هم استفاده حلال و هم استفاده حرام دارد براي استفاده حرام باطل است.

.سيستاني: يا ظرف طلا و نقره به جهت استعمال در خوردن و آشاميدن – بلكه در مطلق استعمالات بنابر احتياط لازم- باطل است و امّا عاريه دادن به جهت زينت نمودن جايز است.

.تبريزي: باطل است و امّا عاريه دادن چيزي كه منفعت حلال دارد مثل عاريه دادن ظرف طلا و نقره به جهت زينت نمودن جايز است.

. وحید: باطل است ، و همچنین است عاریه دادن ظرف طلا و نقره به جهت خوردن و آشامیدن بلكه بنابر احتیاط واجب براى سایر استعمالات هر چند زینت نمودن باشد.

*صافي: [پایان مساله]

مكارم: مسأله 2017- جايز نيست چيزي كه فايده حلال و حرام (هر دو) دارد، به قصد فايده حرام عاريه بدهند.

فاضل:مسأله ۲۴۷۱- عاريه دادن چيزي براي استفاده حرام از آن جايز نيست، بنابراين عاريه دادن انگشتري طلاي مردانه به مرد جايز نيست. بلي، اگر همين انگشتر را براي كاري غير از زينت كردن مرد بگيرد، مانعي ندارد.

(مسأله 2355) عاريه دادن گوسفند براي استفاده از شير و پشم آن1 و عاريه دادن حيوان نر براي كشيدن بر ماده صحيح است2.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- مكارم: و عاريه دادن حيوانات ديگر براي منافع مشروع آنها صحيح است.

2- گلپايگاني، صافي، فاضل: براي آبستن كردن حيوان مادّه صحيح است (فاضل: و نيز عاريه دادن حيوانات ديگر براي منافع مشروع آنها اشكال ندارد).

بهجت، سيستاني: براي جفت گيري صحيح است.

*****

جوادی آملی: مسأله2601- عاریه دادن گوسفند و حیوانات دیگر، براى منافع مشروع آن‌ها، از قبیل: استفاده از شیر و پشم آن و برای تخم‌گذاری حیوان نر، بر ماده، صحیح است.

(مسأله 2356) اگر چيزي را كه عاريه كرده به مالك، يا وكيل يا وليّ او1 بدهد و بعد آن چيز تلف شود، عاريه كننده ضامن نيست2 و در غير اين صورت ضامن است اگر چه مثلاً آن را به جايي ببرد3 كه صاحبش معمولاً به آنجا مي برده مثلاً اسب را در اصطبلي كه صاحبش براي آن درست كرده ببندد.

 اين مسأله در رساله آیات عظام: مکارم و سبحانی نیست.

1- بهجت: به مالك يا وليّ او…

2- خوئي، گلپايگاني، صافي، تبريزي، سيستاني، نوري، زنجاني: ولي اگر بدون اجازه صاحب مال، يا وكيل، يا وليّ او آن را به جايي ببرد (خوئي، سيستاني: اگر چه جايي باشد) كه صاحبش معمولاً به آنجا مي برده مثلاً اسب را در اصطبلي كه صاحبش براي آن درست كرده ببندد و بعد تلف شود، يا كسي آن را تلف كند ضامن است.

وحید: ولى اگر بدون ا جازه صاحب مال یا وكیل یا ولىّ او آن را به جایى ببرد ، اگرچه جایى باشد كه صاحبش معمولا به آن جا مى برده ـ مثل آن كه اسب را در اصطبلى كه صاحبش براى آن درست كرده ببندد ـ ضامن است ، و در صورت تلف باید عوض آن را بدهد.

3- اراكي: اگر چه بدون اطّلاع او به جايي ببرد…

*****

فاضل: مسأله ۲۴۷۳- اگر چيزي را كه عاريه كرده به مالك يا به وليّ يا به وكيلي كه در مطلق كارها وكالت داشته باشد و يا به وكيلي كه در خصوص عاريه وكالت دارد بدهد و بعد آن چيز تلف شود، عاريه كننده ضامن نيست، ولي اگر بدون اجازه صاحب مال يا وكيل يا وليّ او آن را به جايي ببرد اگر چه جايي باشد كه صاحبش معمولاً به آنجا مي برده، مثلاً اتومبيل را در پاركينگي پارك كند كه معمولاً صاحبش در آنجا پارك مي كرده و بعد تلف شود يا كسي آن را تلف كند يا به سرقت برود، ضامن است.

مظاهری: مسأله ۱۹۳۰- اگر چيزى را كه عاريه كرده به مالك ندهد امّا آن را به جايى ببرد كه صاحبش معمولاً به آنجا مى‏برده، مثلاً اتومبيل را در گاراژى كه صاحبش براى آن درست كرده ببرد، اگر تلف شود، گرچه عاريه را رد نكرده است، امّا ضامن هم نيست.

جوادی آملی: مسأله 2602-اگر کالای عاریه‌ای را به مالک، یا وکیل یا ولىّ او تحویل دهد، سپس آن چیز تلف شود، عاریه‌کننده، ضامن نیست و در غیر این صورت که بدون اذن صاحب مال میگذشت، ضامن است؛ اگرچه مثلاً آن را به جایى ببرد که صاحبش معمولاً به آنجا مى‌برده است برای مثال: اتومبیل را در پارکینگى پارک کند که معمولاً، صاحبش در آنجا پارک مى‌کرده است و پس از آن تلف شود یا کسى آن را تلف کند یا به سرقت برود.

(مسأله 2357) اگر چيز نجس را براي استعمال خوردن و آشاميدن عاريه بدهد، بايد نجس بودن آن را به كسي كه عاريه ميكند بگويد.

اين مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و سبحانی نیست.

*****

گلپايگاني: ۲۳۶۶، نوري: مسأله ۲۳۵۳- اگر چيز نجس را براي كاري كه شرط آن پاكي است عاريه بدهد مثلاً لباس را عاريه دهد كه با آن نماز بخوانند (گلپايگاني: بنابر احتياط واجب) بايد نجس بودن آن را به كسي كه عاريه مي كند بگويد.

خوئي، تبريزي و صافی و زنجانی ۲۳۶۶، وحید: ۲۴۱۰، فاضل: مسأله ۲۴۷۴- اگر چيز نجس را براي كاري كه شرط آن پاكي است عاريه دهد، مثلاً ظرف نجس را عاريه دهد كه در آن غذا بخورند، بايد نجس بودن آن را به كسي كه عاريه مي كند بگويد. و امّا اگر لباس نجس را براي نماز خواندن عاريه دهد لازم نيست نجس بودنش را اطلاع دهد..

. صافي: اگر لباس نجس را عاريه دهد، لازم نيست نجس بودن آن را بگويد، هر چند بداند عاريه گيرنده با آن نماز مي خواند.

. زنجاني: مگر عاريه كننده نجس بودن آن را قبلاً مي دانسته و فعلاً فراموش كرده، كه بايد عاريه دهنده نجس بودن آن را به وي گوشزد كند.

. وحید: مگر در صورتى كه عاریه كننده بخواهد با لباس پاك واقعى نماز بخواند ، كه احتیاط واجب آن است كه نجس بودنش را به او اطّلاع دهد.

سيستاني: مسأله 2376- اگر چيز نجس را عاريه دهد، بايد در صورتي كه در مسأله [2057] گذشت نجس بودن آن را به كسي كه عاريه مي كند بگويد.

مكارم: مسأله 2019- هرگاه ظرف نجسي را براي استعمال خوردن و آشاميدن عاريه دهد، احتياط واجب آن است كه نجس بودن  آن را به كسي كه عاريه مي دهد بگويد، همچنين اگر لباسي را براي نماز عاريه دهد.

جوادی آملی: مسأله 2603- اگر کالای نجس را، براى کارى که شرط آن پاک بودن است، عاریه دهد برای مثال: لباس را برای نماز خواندن و ظرف را برای کاربری خوردن و آشامیدن، عاریه دهد، باید نجس بودن آن را به عاریه‌گیرنده بگوید.

(مسأله 2358) چيزي را كه عاريه كرده بدون اجازه صاحب آن نمي تواند به ديگري اجاره، يا عاريه دهد.

اين مسأله در رساله آیات عظام: مکارم و سبحانی نیست.

 (مسأله 2359) اگر چيزي را كه عاريه كرده با اجازه صاحب آن1 به ديگري عاريه دهد، چنانچه كسي كه اوّل آن چيز را عاريه كرده بميرد يا ديوانه شود2، عاريه دومي باطل نمي شود.

این مسأله درر ساله آیت الله سبحانی  نیست.

1- اراكي: و از طرف او…

2- مكارم، جوادی آملی: و صاحب اصلي زنده باشد…

(مسأله 2360) اگر بداند مالي را كه عاريه كرده غصبي است، بايد آن را به صاحبش1 برساند و نمي تواند به عاريه دهنده بدهد.

این مسأله در ساله آیت الله سبحانی  نیست.

1- زنجاني: يا وليّ يا وكيل صاحبش…

*****

مكارم: مسأله 2021- هر گاه بعداً معلوم شود چيزي را كه عاريه كرده غصبي است بايد آن را به صاحبش برساند و اگر صاحبش را نمي شناسد مطابق دستور مجهول المالك عمل كند و در هر حال نمي تواند آن را به عاريه دهنده باز گرداند.

(مسأله 2361) اگر مالي را كه مي داند غصبي است عاريه كند و از آن استفاده اي ببرد و در دست او از بين برود، مالك مي تواند عوض مال را از او يا از كسي كه مال را غصب كرده مطالبه كند1، و نيز عوض استفاده هايي را كه عاريه گيرنده برده مي تواند از او مطالبه نمايد و يا از غاصب بگيرد2. و اگر عوض مال يا استفاده آن را از عاريه كننده بگيرد، او نمي تواند چيزي را كه به مالك مي دهد از عاريه دهنده مطالبه نمايد.

این مسأله درر ساله آیت الله سبحانی  نیست.

1- اراكي، گلپايگاني، خوئي، فاضل، تبريزي، صافي، نوري، زنجاني، وحید: مالك مي تواند عوض مال و عوض استفاده اي را كه عاريه كننده برده از او يا از كسي كه مال را غصب كرده مطالبه كند و اگر (اراكي، نوري: عوض مال يا استفاده آن را) از عاريه كننده بگيرد، او نمي تواند چيزي را كه به مالك مي دهد از عاريه دهنده مطالبه نمايد (زنجاني: و اگر عاريه كننده از مال استفاده نكند، ولي در صورتي كه غاصب مال را غصب نمي كرد، مورد استفاده مالك قرار مي گرفت مالك ميتواند عوض اين استفاده را از عاريه كننده يا از كسي كه مال را غصب كرده بگيرد).

سیستانی: مالک می‌تواند عوض مال و عوض استفاده‌ای را که گیرنده برده است از او، یا از کسی که مال را غصب کرده است مطالبه کند، و اگر از گیرنده بگیرد، او نمی‌تواند چیزی را که به مالک می‏دهد از عاریه دهنده، مطالبه نماید.

2- بهجت: و اگر مالك چيزي از غاصب گرفت، غاصب مي تواند عوض آن را از عاريه گيرنده بگيرد.

امام خامنه ای: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۲۳۴۹.

*****

مكارم: مسأله 2022- اگر مال غصبي را با اطلاع از غصب بودن عاريه كند و در دست او از بين برود، مالك مي تواند عوض مال را از او بگيرد و اگر به او دسترسي پيدا نكند از كسي كه مال را غصب كرده مطالبه كند و همچنين عوض استفاده هايي را كه عاريه كننده برده بايد بدهد.

(مسأله 2362) اگر نداند مالي را كه عاريه كرده غصبي است و در دست او از بين برود، چنانچه صاحب مال عوض آن را از او بگيرد، او هم مي تواند آنچه را به صاحب مال داده از عاريه دهنده مطالبه نمايد، ولي اگر چيزي را كه عاريه كرده طلا و نقره باشد1، يا عاريه دهنده با او شرط كرده باشد كه اگر آن چيز از بين برود عوضش را بدهد، نمي تواند چيزي را2 كه به صاحب مال مي دهد، از عاريه دهنده مطالبه نمايد3.

اين مسأله در رساله آیات عظام: مظاهری و سبحانی نیست.

1- جوادی آملی: طلا و نقره و ابزار زیوری دیگر باشد…

2-خوئي، تبريزي، سيستاني: نمي تواند عوض آن را…

3- سيستاني: ولي اگر مالك از او در مقابل استفاده او از اين مال، چيزي بگيرد، مي تواند از عاريه دهنده مطالبه نمايد.

امام خامنه ای: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۲۳۴۹.

*****

مكارم: مسأله 2022- در صورتي كه نمي دانسته آن مال غصبي است اگر مالك خسارت مال يا منافع آن را بگيرد او مي تواند آنچه را به مالك داده از عاريه دهنده غاصب بگيرد، البتّه اين در صورتي است كه عاريه دهنده شرط ضمان نكرده باشد و چيز عاريت شده از جنس طلا و نقره نباشد.