2- معدن
چيزهايى مانند طلا، نقره، سرب، مس، عقيق، فيروزه، ياقوت، سرمه، نمك، قير، نفت، گوگرد و مانند آنها معدن مى‌باشند، و بنابر احتياط مستحب گچ، آهك، سنگ آسياب، گل سرشور و سايرچيزهايى كه اسم زمين بر آن صادق و داراى خصوصيت انتفاع باشد به معدن ملحق مى‌شوند اگرچه پرداختن خمس آنها از جهت فايده بنابر اظهر واجب است. در معدن فرق نمى‌كند كه در زمين مباح باشديا در زمين صاحب دار، از چيزهاى روى زمينى باشد يازيرزمينى.
(مسأله 1213) در وجوب خمس معدن، رسيدن به حدّ نصاب شرط است، يعنى قيمت آنچه از معادن به دست مى‌آيد بايد به بيست دينار طلاى مسكوك برسد و هر دينار شرعى مساوى با
…
مثقال معمولى است و در اين جهت بين معدن طلا و نقره يا غير آن دو فرقى نيست. اگر معدن قبل از كسر مخارج به حد نصاب برسد بنابر اظهر، وجوب خمس به آن تعلق مى‌گيرد و پس از كسر مخارج هرچه باقى به ماندخمسش داده مى‌شود.
(مسأله 1214) رسيدن به حد نصاب لازم نيست كه با يك بار استخراج صورت گيرد بلكه اگر مجموع چند بار استخراج به حد نصاب برسد، خمس واجب مى‌شود، مگر اين‌كه استخراج قبلى، قبل ازاستخراج بعدى مصرف شود كه در اين صورت اگر هر نوبت به حد نصاب نرسد خمس تعلق نخواهدگرفت.
(مسأله 1215) اگر چند نفر در استخراج معدن شركت داشته باشند، بايد سهم هركدام به حدّ نصاب برسد و رسيدن مجموع حصّه‌ها به حد نصاب ظاهراً در وجوب خمس كفايت نمى‌كند.
(مسأله 1216) اگر كسى معدنى را در زمين شخص ديگر استخراج كند مالك آن مى‌شود زيرا ملكيت معدن تابع ملكيت زمين نيست، اما اگر استخراج آن مستلزم تصرّف در زمين غير باشد، جايز نخواهدبود. بلى معادن زمين هايى كه با جنگ به دست مى‌آيند يا زمين‌هاى كه موات اند تابع زمين بوده، ملك امام عليه السلام مى‌باشند.
(مسأله 1217) اگر شك كند كه به حد نصاب رسيده يا نه، آزمايش بر او واجب نيست، اگرچه قدرت بر اين كار داشته باشد.