فتاوای آیةالله العظمی سیستانی
نماز جمعه و احکام آن
مسأله 719 ـ نماز جمعه مانند نماز صبح دو رکعت است، با این تفاوت که در نماز جمعه دو خطبه قبل از نماز لازم است. و نماز جمعه واجب تخییری است، به این معنی که مکلف در روز جمعه مخیر است که نماز جمعه را بخواند ـ در صورتی که شرایطش موجود باشد ـ یا نماز ظهر به‌جا آورد، و اگر نماز جمعه را به‌جا آورد، کفایت از ظهر میکند.
و واجب شدن نماز جمعه چند شرط دارد:
اوّل: داخل شدن وقت، و آن عبارت از زوال آفتاب، یعنی ظهر است، و وقتش اوّل عرفی زوال است، پس هرگاه از این وقت نماز جمعه را تأخیر انداخت، وقتش تمام شده و نماز ظهر را باید به‌جا آورد.
دوّم: شماره افراد، و آن پنج نفر است با امام، و هرگاه پنج نفر از مسلمانان جمع نشوند نماز جمعه واجب نمیشود.
سوّم: بودن امام جامع شرایط امامت، از عدالت و غیر آن از چیزهایی که در امام جماعت معتبر است، همچنان که در بحث نماز جماعت خواهد آمد، و بدون او نماز جمعه واجب نمیشود.
و صحیح بودن نماز جمعه چند شرط دارد:
اوّل: جماعت بودن، پس خواندن نماز جمعه به صورت فرادی صحیح نیست، و هرگاه مأموم قبل از رکوع رکعت دوّم نماز جمعه به امام برسد اقتدا میکند و یک رکعت دیگر را فرادی میخواند و نماز جمعه‌اش صحیح است. و اگر در رکوع رکعت دوّم امام را درک کند ـ بنا بر احتیاط واجب ـ نمی‌تواند به این نماز جمعه اکتفا کند و باید نماز ظهر را به‌جا آورد.
دوّم: خواندن امام دو خطبه پیش از نماز، که در خطبه اوّل حمد و ثنای الهی را گفته و توصیه به تقوا و پرهیزگاری شود و یک سوره کوتاه از قرآن بخواند، و در خطبه دوّم باز هم حمد و ثنای الهی را به‌جا آورده و بر پیامبر اکرم و ائمه مسلمین صلوات فرستاده و احتیاط مستحب آن است که برای مؤمنین و مؤمنات استغفار (طلب آمرزش) کند. و لازم است خطبه پیش از نماز باشد، پس اگر نماز را پیش از دو خطبه شروع کرد صحیح نخواهد بود، و خواندن خطبه پیش از ظهر اشکال دارد. و لازم است کسی که خطبه را میخواند هنگام خطبه ایستاده باشد، پس هرگاه خطبه را نشسته بخواند صحیح نخواهد بود. و نیز لازم است بین دو خطبه قدری بنشیند، و لازم است نشستن مختصر و خفیف باشد. و لازم است امام جماعت خودش خطبه را بخواند، و امّا در سایر موارد، مثل ثناء الهی و توصیه به تقوا، عربی خواندن لازم نیست، بلکه اگر بیشتر حاضرین زبان عربی را ندانند احتیاط لازم آن است که توصیه به تقوا به زبان حاضرین باشد.
سوّم: آنکه مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک فرسخ نباشد، بنابراین اگر نماز جمعه دیگری در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شود چنانچه با هم شروع شوند هر دو باطل میشوند، و اگر یکی زودتر از دیگری شروع شود هرچند به تکبیرة‌الاحرام باشد صحیح، و دومی باطل خواهد بود. ولی هرگاه پس از برگزاری نماز جمعه معلوم شود که نماز جمعه دیگری همزمان یا مقدم بر آن در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شده بوده، به‌جا آوردن نماز ظهر واجب نخواهد بود. و برپا نمودن نماز جمعه در صورتی مانع از نماز جمعه دیگر در مسافت مزبور می‌شود که خود صحیح و جامع‌الشرایط باشد و در غیر این صورت مانع نخواهد بود..
مسأله 720 ـ هرگاه نماز جمعه‌ای که دارای شرایط است برپا شود اگر برپاکننده‌اش امام (علیه السلام) یا نماینده خاص او باشد، حضورش واجب است، و در غیر این صورت واجب نیست.
و در صورت اوّل نیز بر چند گروه واجب نیست:
اوّل: زنان.
دوّم: بردگان.
سوّم: مسافران، هرچند مسافری که وظیفه‌اش تمام باشد، مثل مسافری که قصد اقامت نموده باشد.
چهارم: بیماران، نابینایان، و افراد پیر.
پنجم: افرادی که فاصله آنان تا محل نماز جمعه بیش از دو فرسخ شرعی باشد.
ششم: افرادی که حضور آنان در نماز جمعه به علت باران یا سرمای شدید و مانند آن سخت و دشوار باشد.
مسأله 721 ـ کسی که حضور نماز جمعه بر او واجب است اگر به جای آن نماز ظهر بخواند، نمازش صحیح است.
احکامی چند درباره نماز جمعه
1 ـ بنا بر آنچه گذشت که نماز جمعه در زمان غیبت واجب تعیینی نیست، جایز است در اوّل وقت مبادرت به نماز ظهر شود.
2 ـ صحبت کردن هنگامی که امام مشغول خطبه خواندن است مکروه است، مگر آنکه مانع از گوش دادن به خطبه باشد که در این صورت ـ بنا بر احتیاط ـ جایز نیست.
3 ـ گوش دادن به دو خطبه ـ بنا بر احتیاط ـ واجب است، ولی کسانی که معنای خطبه را نمیفهمند گوش دادن بر آنها واجب نیست.
4 ـ حضور در وقت خطبه امام، واجب نیست.
فتاوای آیةالله العظمی شبیری زنجانی
مسأله 742- در زمان حضور امام عليه السلام واجب است انسان در روز جمعه بجاي نماز ظهر دو ركعت نماز جمعه بخواند، ولي در زمان غيبت حضرت – عجل الله تعالي فرجه الشريف – با امکان حضور در نماز جمعه با شرايط معتبر، از مجتهد دیگر – با رعایت شرط اعلمیت – تقلید شود.
مسأله 743- وقت نماز جمعه از اول ظهر است تا يك ساعت، و مراد از ساعت: يك دوازدهم روز است، بنابراين در فصول مختلف تغيير مي كند.
مسأله 996- در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه ، مستحب است در ركعت اول بعد از حمد، سوره جمعه و در ركعت دوم بعد از حمد ، سوره منافقين بخواند، و اگر مشغول يكي از اينها شود، بنابراحتياط واجب نمي تواند آن را رها كند و سوره ديگر بخواند.
مسأله 997- … {اگر} در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه از روي فراموشي به جاي سوره جمعه و منافقين سوره «قل هوالله احد» يا سوره «قل يا أيها الكافرون» را بخواند مي تواند آن را رها كند و سوره جمعه و منافقين را بخواند و احتياط مستحب اين است كه بعد از تجاوز از نصف رها ننمايد.
مسأله 998- اگر در نماز جمعه یا نماز ظهر روز جمعه عمداً سوره «قل هو الله أحد» يا سوره «قل يا أيها الكافرون» بخواند، اگر چه به نصف نرسيده باشد احتياط مستحب اين است كه برای خواندن سوره جمعه و منافقین آن را رها نكند.
مسأله 1126- … نماز جمعه در هر ركعت يك قنوت دارد: در ركعت اول پيش از ركوع و در ركعت دوم بعد از ركوع…
فتاوای آیةالله العظمی مکارم شیرازی
۱ـ حمد و ثناى الهى.
۲ـ صلوات بر محمّد و آل محمّد.
۳ـ وعظ و ارشاد و سفارش به تقواى الهى.
۴ـ خواندن يک سوره کوتاه در هر خطبه مانند سوره قل هو اللّه، قل يا أيّها الکافرون يا سوره والعصر (بنابر احتياط واجب).
۵ـ بنابر احتياط واجب براى خود و مؤمنين و مؤمنات استغفار کند و در خطبه دوم ائمّه هدى (عليهم السلام) را هنگام صلوات و درود يک يک نام ببرد. بنابراين خطبه اوّل شامل پنج قسمت و خطبه دوم شامل شش قسمت است. امام بايد خطبه ها را در حال قيام بخواند و ميان دو خطبه جلوس مختصرى بنمايد و صداى خود را در حدّ مقدور به نمازگزاران برساند و وعظ و ارشاد را به زبان قابل فهم براى مردم ايراد کند.