فتاوای آیت الله العظمی وحید خراسانی
مسائل اختصاصی
هبه عبارت است از تملیك عین مجّاناً ـ بدون این كه در مقابل عین عوضى دریافت كند ـ وبخشیده شده باید عین ـ اگر چه بنحو مشاع ـ باشد ، نه منفعت ، وچه در خارج باشد یا در ذمّه ، در صورتى كه به غیر كسى كه در ذمّه اوست ببخشد ، واگر به كسى كه آن عین در ذمّه اوست ببخشد ، ذمّه مدیون برىء مى شود ، و نمى تواند به آن چه بخشیده رجوع كند.
وحید:مسأله ۲۴۱۶ ـ در هبه ایجاب وقبول معتبر است ، چه به لفظ باشد ـ مثل آن كه بگوید: «این كتاب را به تو بخشیدم» وكسى كه به او بخشیده شده بگوید: «قبول كردم» ـ یا به فعل باشد ، مثل آن كه كتاب را به قصد بخشش به طرف بدهد ، واو هم به قصد قبول بگیرد.
وحید:مسأله ۲۴۱۷ ـ معتبر است هبه كننده عاقل وبالغ وقاصد باشد ،وبر هبه اكراه نشده باشد ، وبه واسطه سفاهت وافلاس ممنوع از تصرّف در مالش نباشد ، ومالكِ مالى باشد كه مى بخشد ،یا بر آن ولایت داشته باشد ، وگرنه آن هبه فضولى است وصحّت آن منوط به اجازه كسى است كه اجازه او معتبر است.
وحید:مسأله ۲۴۱۸ ـ در هبه قبض معتبر است ، پس اگر مالى را به كسى ببخشد ، تا به قبض او ندهد ، هبه محقّق نمى شود ، وباید كسى كه مال به او بخشیده شده ، به اذن هبه كننده قبض كند ، ولى اگر آن چه را بخشیده ، در تصرّف كسى باشد كه به او بخشیده ، كفایت از قبض مى كند.
وقبض در غیر منقول ـ مانند خانه وزمین ـ به این است كه مانع از تصرّف را برطرف كند ، ومال را در استیلاى كسى كه به او بخشیده قرار دهد ، ودر منقول به این است كه به طرف بدهد ، وطرف هم از او بگیرد.
وحید:مسأله ۲۴۱۹ ـ اگر مالى را به كسى كه به حدّ بلوغ نرسیده یا به دیوانه ببخشد ، معتبر است ولىّ آن دو قبول كند ، وآن مال را قبض نماید ، ولى اگر ولىّ به آن دو ببخشد ، ودر دست خودش باشد ، بودن آن مال در تصرّف ولىّ از قبض كفایت مى كند.
وحید:مسأله ۲۴۲۰ ـ اگر به یكى از ارحام ـ خویشاوندان ـ خود مالى ببخشد ، بعد از آن كه به قبض او داد ، نمى تواند رجوع كند و پس بگیرد ، وهمچنین است در صورتى كه هبه كننده بر كسى كه به او هبه شده ، شرط كند ، وبه آن شرط عمل شود ، یا كسى كه به او هبه شده ، در مقابل هبه عوضى به هبه كننده بدهد.
ودر غیر موارد ذكر شده تا عین مالى كه هبه شده باقى باشد ، مى تواند مال بخشیده شده را پس بگیرد ، ولى اگر تلف شده یا آن را به دیگرى منتقل كرده ، یا تغییرى در عین داده ـ مثل آن كه اگر پارچه بوده ، آن را رنگ كرده باشد ـ نمى تواند پس بگیرد.
وحید:مسأله ۲۴۲۱ ـ زن وشوهر در لزوم هبه ، حكم رحم را ندارند.
وحید:مسأله ۲۴۲۲ ـ اگر مالى را به كسى ببخشد ، ودر ضمن آن بر آن كس شرط كند كه مالى به او بدهد یا كارى ـ كه جایز باشد ـ براى او انجام دهد ، باید كسى كه بر او شرط شده ، به آن شرط عمل كند ، وهبه كننده قبل از عمل به شرط مى تواند رجوع نماید ، وهمچنین اگر كسى كه براو شرط شده ، به شرط عمل نكند ، ویا نتواند به آن شرط عمل نماید ، هبه كننده مى تواند رجوع كند.
وحید:مسأله ۲۴۲۳ ـ اگر هبه كننده یا كسى كه مال به او هبه شده ، قبل از قبض بمیرد ، هبه باطل مى شود.
وحید:مسأله ۲۴۲۴ ـ اگر هبه كننده بعد از قبض دادن بمیرد ، ورثه نمى توانند رجوع كنند ، و همچنین اگر كسى كه مال به او بخشیده شده بمیرد ، هبه كننده نمى تواند رجوع نماید.
وحید:مسأله ۲۴۲۵ ـ همچنان كه رجوع به گفتن محقّق مى شود ـ مثل آن كه بگوید: «از بخششى كه كردم برگشتم» ـ به فعل نیز محقّق مى شود ، مثل آن كه به قصد رجوع از طرف بگیرد ، یا آن چه را بخشیده به قصد رجوع به دیگرى واگذار نماید ، ودر تحقّق رجوع ، دانستن كسى كه مال به او هبه شده ، معتبر نیست.
وحید:مسأله ۲۴۲۶ ـ مالى را كه به شخصى بخشیده ، اگر در ملك آن شخص ، زیادى منفصل یا قابل انفصال پیدا كند ـ مثل آن كه گوسفند برّه آورد ، یا درخت میوه دهد ـ مال آن شخص است ، واگر هبه كننده ، در هبه مثل گوسفند ودرخت ، رجوع كند ، نمى تواند برّه ومیوه را از آن شخص پس بگیرد.
فتاوای آیت الله العظمی مظاهری
مظاهری: مسأله 2107- اگر كسى چيزى را به كسى مجانى و بلاعوض بدهد آن را هبه گويند و در هبه لازم نيست صيغه بخوانند، بلكه همين قدر كه هبه دهنده مال خود را به قصدهبه به ديگرى بدهد و آن طرفهم بههمين قصدبگيرد، هبه صحيحاست.
مظاهری: مسأله 2108- كسى كه چيزى هبه می دهد اگر رشيد نباشد قبول خود او كافى نيست بلكه بايد ولى اواز طرف او قبول كند.
مظاهری: مسأله 2109- در هبه قبول و قبض لازم است، پس تا زمانى كه قبول نكرده يا هبه كننده مال را تحويل طرف نداده مال او نشده است و اگر ولىّ، مثل پدر و جدّ چيزى را به غير رشيد ببخشد بايد خودش قصد تحويل گرفتن براى آنها را بنمايد، ولى لازم نيست قبول يا قبض فوراً باشد، و اگر تا مدتى ميان هبه و قبول يا قبض فاصله بيفتد مانعى ندارد.
مظاهری: مسأله 2110- بهتر است چيزى را كه انسان به كسى مىبخشد آن مال را ناديده بگيرد و در آن رجوع نكند، ولى در عين حال هر يك از طرفين مىتواند هبه را به هم بزند، پس هبه كننده مىتواند در مال خود رجوع كند مگر در چند مورد:
اوّل: هبه كننده در عوض هبه چيزى از طرف گرفته باشد.
دوّم: چيزى را قربةً الى اللَّه به كسى بدهد
سومّ: هبه به يكى از خويشان نزديك باشد.
چهارم: مالى را كه هبه كرده به حال خود باقى نمانده باشد، مثل اينكه آن را تلف كرده يا صورت آن را به كلى تغيير داده، مثلاً پارچه را بريده و دوخته است يا اينكه آن را به ديگرى منتقل كرده باشد.
پنجم: يكى از طرفين بميرد، پس اگر هبه كننده بعد از صيغه و قبض بميرد ورثه او حقّ ندارند هبه را به هم بزنند، و اگر طرف بميرد مال به ورثه او منتقل مىشود.
مظاهری: مسأله 2111- اگر چيزى را كه بخشيده، زياد شود، مثل آنكه گوسفند فربه شود، يا آنكه بچه بزايد، و بعد بخشنده هبه را به هم بزند، زيادى و بچه، مال كسى است كه به او بخشيده شده است.
مظاهری: مسأله 2113- در موقع ازدواج يا وضع حمل و مانند آن، هدايايى براى زن و شوهر مىآورند، اگر اينگونه هدايا را به حساب زن و براى او آوردهاند ملك اوست و اگر به حساب شوهر آورده باشند تعلّق به او دارد و اگر شك كنند كه به حساب كيست، بايد مصالحه شود.
مظاهری: مسأله 2114- هدايايى كه شوهر به زن، يا زن به شوهر مىدهد، نمى توانند از يكديگر پس بگيرند.
مظاهری: مسأله 2115- صدقه دادن از كارهاى مستحب است و در روايات ما راجع به آن زياد سفارش شده است، و موجب زيادى مال و دفع بلا و شفاى مرض است و فرق آن با هبه اين است كه در صدقه قصد قربت شرط است، و بعد از آنكه فقير صدقه را گرفت، صدقه دهنده نمىتواند آن را پس بگيرد.
مظاهری: مسأله 2116- كسى كه سيّد نيست مىتواند به سيّد صدقه مستحبّى بدهد چنانكه مىتواند غير از زكات مال و زكات فطره صدقات واجب نظير كفّارات و نذورات را به او بدهد.
مظاهری: مسأله 2117- در مواردى كه نمىتوان عقد هبه را به هم زد مىتوان در ضمن عقد هبه شرط كرد كه اگر بخواهد عقد را فسخ كند (و اين شرط مخالف كتاب و سنت نيست).
مظاهری: مسأله 2118- هبه در مرض موت صحيح است گرچه زايد بر ثلث باشد، ولى اگر قصد او اين باشد كه بعضى از ورثه را بدون جهت شرعى محروم از ارث كند حرام است.
مظاهری: مسأله 2119- فرقى نيست در هبه ميان اينكه عين باشد يا منفعت، موجود باشد يا نه، بنابراين اگر حاصل يك سال باغ را به كسى هبه كند يا طلبى را كه از كسى دارد به خود او يا ديگرى هبه كند مانعى ندارد، ولى اگر به خود او هبه كرد حقّ پس گرفتن ندارد.
مظاهری: مسأله 2120- جهيزيه دختر بعد از آنكه در اختيار او قرار گرفت ملك دختر مىشود و نمىشود از او پس گرفت ولى اگر هنوز در اختيار او قرار نگرفته، برداشتن آن مانعى ندارد، و همچنين است چيزهايى كه براى پسر تهيه مىشود