واجبات نماز (سجود)- چهارده مرجع

احکام سجود

مسأله ۱۰۴۵- نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاي واجب و مستحب، بعد از ركوع دو سجده كند۱ و سجده آن است كه پيشاني و كف دو دست۲ و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد۳.

۱- زنجاني: یعنی به قصد خضوع پیشانی را به زمین بگذارد و بنابر احتیاط مستحب مقداری از پیشانی که بر زمین قرار می‌گیرد کمتر از درهم نباشد (مقدار درهم در مسألۀ ۸۴۸ بیان شد) و باید در حال سجده ذکر بگوید و در حال ذکر، کف و انگشتان دو دست، دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد و نهادن پشت دست کفایت نمی‌کند.

سيستاني: و سجده محقق مي شود به اين كه به هيئت مخصوصي، پيشاني را به قصد خضوع به زمين بگذارد و در حال سجده در نماز، واجب است كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد. و منظور از پيشاني بنابراحتياط واجب وسط آن است و آن مستطيلي است كه از كشيدن دو خط فرضي بين دو ابرو در وسط پيشاني تا مرز موي سر به دست مي آيد.

سبحانی: و سجده آن است که پیشانی را بر زمین بگذارد. و گذاردن کف دو دست  و سر دو زانو و سر دو انگشت پاها برزمین ، از واجبات  سجده است.

وحید: یعنی پیشانی را به قصد خضوع به زمین بگذارد و در سجدۀ نماز واجب است که کف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.

۲- بهجت: تمام كف دو دست…

۳- خوئي، تبريزي: سجده آن است كه پيشاني را به قصد خضوع به زمين بگذارد و و در حال سجده در نماز، واجب است كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد.

مظاهری: و دو سجده روی هم یک رکن است .

*****

امام خامنه ای: مسأله ۲۳۶- باید در هر رکعت از نماز های واجب و مستحب بعد از رکوع،  دو سجده انجام داد یعنی پیشانی را از روی خضوع در برابر خداوند بر زمین گذاشت.

امام خامنه ای: مسأله ۲۳۷- در سجده باید علاوه بر پیشانی، کف دو دست، سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها نیز بر زمین گذاشته شود.

مکارم : مسأله ۹۴۴- در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحبّ، دو سجده واجب است و محلّ آن بعد از رکوع است. و هر گاه هر دو را عمدا یا از روی فراموشی ترک کند یا به جای دو سجده چهار سجده بجا آورد نماز باطل است، اما زیادی یا کمی یک سجده به شرط اینکه از روی سهو باشد نماز را باطل نمی کند.

در سجده باید هفت موضع بر زمین قرار گیرد: پیشانی، کف دست ها، سر دو زانو، سر دو انگشت بزرگ پا و هر گاه یکی از این اعضا را عمدا بر زمین نگذارد سجده اش باطل است و اگر سهوا پیشانی را به زمین نگذارد باز سجده باطل است، اما اگر پیشانی به زمین باشد و بعضی دیگر از اعضا را سهوا به زمین نگذارد سجده صحیح است.

جوادی آملی: مسأله ۱۰۸۲- نمازگزار باید در هر رکعت بعد از رکوع، دو سجده به‌جا آورد و سجده، آن است که به قصد تعظیم پروردگار، پیشانی، کف دو دست، دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.

مسأله اختصاصي

بهجت: مسأله ۸۵۵- بنابراحتياط مقدار پيشاني كه به زمين گذاشته مي شود نبايد كمتر از مقدار پهناي يك ناخن باشد، گرچه كفايت مطلق گذاشتن پيشاني روي زمين بدون تعيين مقدار ، خالي از وجه نيست؛ و در صورت رعايت احتياط در مقدار سجده گاه يعني پهناي يك ناخن، أحوط ، اتّصال اين مقدار از زمين است به همديگر، پس سجود بر دانه هاي تسبيح متعارف، خلاف احتياط است.

مسأله ۱۰۴۶- دو سجده  روي هم يك ركن است۱ كه اگر كسي در نماز واجب عمداً يا از روي فراموشي۲ هر دو را ترك كند يا دو سجده ديگر به انها اضافه نمايد نمازش باطل است.

۱- گلپايگاني، صافي: دو سجده از يك ركعت با هم ركن است…

۲- خوئي، تبريزي، وحید، سبحانی: دو سجده در يك ركعت یک رکن است.

مکارم، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۰۴۵.

*****

زنجاني: مسأله ۱۰۵۵- سجده در هر ركعت ركن است كه اگر كسي در يك ركعت از نماز واجب عمداً يا از روي فراموشي هر دو را ترك كند، نمازش باطل مي شود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۳۸- دو سجده در یک رکعت با هم “رکن” است بنابراین اگر عمداً یا از روی فراموشی هر دو ترک شود یا دو سجده دیگر به آنها اضافه گردد نماز باطل میشود.

سيستاني: مسأله ۱۰۳۲- دو سجده روي هم يك ركن است و اگر كسي در نماز واجب هر چند از روي فراموشي يا جهل به مسأله در يك ركعت هر دو را ترك كند نمازش باطل است و همچنين است بنابراحتياط لازم اگر دو سجده را در يك ركعت از روي فراموشي  يا جهل قصوري اضافه كند (جهل قصوري اين است كه جاهل در جهل خود معذور باشد).

جوادی آملی: مسأله ۱۰۸۳- دو سجده، روی هم، از هر رکعت رکن است و با ترک عمدی یا سهوی هر دو، نیز افزودن عمدی یا سهوی دو سجده در یک رکعت، نماز باطل میشود.

مسأله ۱۰۴۷- اگر عمداً يك سجده كم يا زياد كند، نماز باطل مي شود و اگر سهواً يك سجده كم كند۱ حكم آن بعداً۲ گفته خواهد شد۳.

۱- خوئي: كم يا زياد كند…

۲- گلپايگاني، صافي: در مسائل[۱۲۵۱ تا ۱۲۶۲]…

۳- سيستاني، مظاهری: اگر سهوا یک سجده کم یا زیاد کند نمازش باطل نمي شود (سیستانی:و در صورت كم شدن حكم آن در احكام سجده خواهد آمد).

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۰۴۵.

*****

زنجاني: مسأله ۱۰۵۶- اگر با علم و عمد يك سجده كم يا زياد كند نماز باطل مي شود، و اگر سهواً يك سجده زياد كند نماز صحيح است و اگر سهواً يك سجده كم كند حكم آن در مسأله [۱۱۰۹] گفته خواهد شد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۳۹ – کم یا زیاد کردن عمدی یک سجده،  نماز را باطل میکند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۰ – اگر از روی فراموشی یا اشتباه یک سجده را کم یا زیاد کند نماز باطل نیست ولی دارای احکامی است که بیان خواهد شد.

جوادی آملی: مسأله ۱۰۴۸- با ترک عمدی یک سجده، نماز باطل میشود؛ ولی با ترک سهوی یک سجده یا دو سجده از دو رکعت، نماز باطل نمیشود.

مسأله ۱۰۴۸- اگر پيشاني را عمداً۱ يا سهوا به زمين نگذارد سجده نكرده است. اگر چه جاهاي ديگر به زمين برسد ولي اگر پيشاني را۲ به زمين بگذارد و سهواً جاهاي ديگر را به زمين نرساند، يا سهواً ذكر را نگويد سجده صحيح است.

۱- سيستاني: كسي كه مي تواند پيشاني را به زمين بگذارد اگر آن را عمداً…

۲- زنجاني: به قصد خضوع…

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۰۴۵.

*****

جوادی آملی: مسأله ۱۰۸۵- مدار رکن بودن سجده، نهادن پیشانی بر زمین است، به گونه‌ای که با ترک عمدی آن در یک سجود، یا ترک سهوی آن در دو سجود، نماز باطل میشود، هرچند اعضای شش‌گانهٔ دیگر در هر دو سجده بر زمین نهاده شده باشند، چنان‌که اگر پیشانی بر زمین نهاده شده باشد، ولی اعضای دیگر سهواً بر زمین نهاده نشده باشند، نماز باطل نمیشود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۱- اگر پیشانی را عمداً یا سهواً بر زمین نگذارد سجده محقق نشده است اگرچه شش عضو دیگر (کف دو دست، سر دو زانو، سر دو انگشت بزرگ پا) را بر زمین گذاشته باشد و اگر پیشانی را بر زمین بگذارد ولی اعضای دیگر را سهواً به زمین نرساند یا سهواً ذکر نگوید سجده صحیح است.

مسأله ۱۰۴۹- (در سجده هر ذكري بگويد كافي است ولي1)  احتياط واجب آن است كه2 مقدار ذكر از سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» كمتر نباشد3 و مستحب است «سبحان ربي الاعلي و بحمده» را سه  يا پنج يا هفت مرتبه4 بگويد.

۱-  سبحانی: مسأله – احتیاط واجب آن است که…

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله سبحانی نیست.]

2- اراكي، فاضل: در سجده هر ذكري بگويد كافي است به شرط آنكه…

3- گلپايگاني: احتياط واجب آن است كه در سجده سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد، يا ذكر ديگري كه به قدر سه «سبحان الله» باشد چنانچه در ركوع گفته شد. و بايد اين كلمات به عربي صحيح گفته شود…

خوئي، تبريزي: بهتر آن است كه در حال اختيار در سجده سه مرتبه«سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد و بايد اين كلمات دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود ظاهر این است که گفتن هر ذكري به اين مقدار باشد كفايت مي كند …

سیستانی:  بهتر آن است که در حال اختیار در سجده  سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد و باید این کلمات دنبال هم و به عربی صحیح  گفته شود گرچه گفتن هر ذکری کفایت می کند، ولی بنابر احتیاط لازم باید به این مقدار باشد…

بهجت: كفايت هر ذكري كه در سجده بگويد، خالي از وجه نيست، ولي احتياط مستحب آن است كه سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه«سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد…

زنجاني: يكي از واجبات سجده، ذكر است و آن گفتن «سبحان ربي الاعلي و بحمده يا سبحان الله سبحان الله سبحان الله» است و ظاهر آن است كه گفتن هر ذكري كه به مقدار اينها باشد كفايت مي كند لكن باید در سجده «سبحان ربّي العظيم و بحمده را به عنوان ذکر سجده نگويد؛ و بايد ذكر سجده به دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود…

صافي: احتياط مستحب آن است كه در سجده، سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» بگويد هر چند ظاهر اين است كه اكتفا به گفتن هر ذكري كه به اين مقدار باشد، مثل سه مرتبه «الله اكبر» جايز است. و بايد اين كلمات به عربي صحيح گفته شود…

4- خوئي، تبريزي، زنجاني، سيستاني: يا بيشتر…

*****

وحید: مسأله 1058- در حال اختیار واجب است در سجده سه مرتبه «سبحان الله»  یا یک مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده»  يا هر ذکری که به این مقدار باشد بگوید و احتیاط مستحب آن است که تسبیح را بر مطلق ذکر مقدّم بدارد. و باید این کلمات دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود. و مستحب است «سبحان ربی الاعلی و بحمده»  را سه  یا پنج یا هفت مرتبه  یا بیشتر بگوید.

مكارم: مسأله 946 – در رکوع واجب است ذکر بگويد، ذکر رکوع بنابر احتياط واجب سه مرتبه «سُبْحَانَ اللّهِ» يا يک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ» است. ذکر سجده نيز واجب است و احتياط آن است که حدّاقل سه مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ» يا يک مرتبه «سُبْحانَ رِبِّىَ الْأَعْلى وَ بِحَمْدِهِ» بگويد و هرچه بيشتر بگويد بهتر است.

مظاهری: مسأله 838- هر ذکری در سجده گفته شود کافی است ولی مستحب است سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» گفته شود و اگر ذکر دیگری گفته شود باید از سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» کمتر نباشد. و مستحب است ذکر سجده سه یا پنج یا هفت مرتبه گفته شود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۳- ذکر واجب در سجده یک بار “سبحان ربی الاعلی و بحمده” یا سه بار “سبحان الله” است و اگر به جای آن ذکر های دیگر مانند “الحمدالله” ، “الله اکبر” و مانند آن را (غیر از ذکر مخصوص رکوع) به همان مقدار بگوید کافی است.

جوادی آملی: مسأله 1086- واجب است در سجده، ذکری گفته شود و احتیاط واجب، گفتن یک مرتبه «سُبحانَ رَ‌‌بِّيَ الْأَعْلَی وَ بِحَمدِهِ» یا سه مرتبه «سبحان الله» است و بیش از آن، مستحب است، چنان‌که مستحب است سه یا پنج یا هفت بار «سُبحانَ رَ‌‌بِّيَ الْأَعْلَی وَ بِحَمدِهِ» گفته شود.

مسائل اختصاصی

جوادی آملی: مسأله 1087 – در حالت خطر یا ضرر یا تنگی وقت، گفتن یک بار «سبحان الله» کافی است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۴ – اگر ذکر های رکوع و سجده را به جای یکدیگر بگوید در صورتی که سهوی باشد اشکال ندارد، همچنین است اگر عمدی باشد و به قصد مطلق ذکر خداوند(عزوجل) بگوید ولی ذکر مخصوص آن را نیز باید بگوید.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۵ – اگر بعد از رکوع و سجده، متوجه شود که ذکر رکوع و سجده را اشتباه گفته، نمازش صحیح است.

مسأله ۱۰۵۰- در سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد1 و موقع گفتن ذكر مستحب هم2، اگر آن را به قصد ذكري كه براي سجده دستور داده اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است3.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- بهجت: و اگر نتوانست به اندازه ذكر واجب آرامش بدن داشته باشد، اصل وجوب ذكر ساقط نمي شود؛ و اگر به هيچ وجه بدنش آرام نمي گيرد أحوط اين است كه نماز ديگري هم بخواند و سجده آن را با اشاره انجام دهد و منظور از آرامش بدن، توقّف و مكث بين سرگذاشتن و برداشتن است.

2- فاضل: بنابراحتياط…

3- مكارم: {و} اما اگر به قصد ذكر مطلق باشد كه در هر جاي نماز جايز است، حركت مانعي ندارد.

خوئي: موقع گفتن ذكر مستحب هم آرام بودن بدن با قصد خصوصيّت، أحوط است.

تبريزي: در موقع گفتن ذكر مستحب هم آرام بودن بدن بهتر است.

سبحانی: ولی در گفتن ذکر به قصد قربت مطلقه، آرام بودن بدن لازم نیست.

*****

سيستاني: مسأله 1036- در حال سجود بايد بدن نمازگزار آرام باشد و نبايد بدن خود را به اختيار طوري حركت دهد كه از حال آرام بودن خارج شود، حتّي –بنابراحتياط واجب – در زماني كه مشغول به ذكر واجب نيست.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۶- هنگام گفتن ذکر واجب سجده باید بدن آرام باشد، همچنین بنا بر احتیاط واجب هنگامی که ذکری را به قصد استحباب آن در سجود می گوید، مانند تکرار “سبحان ربی الاعلی و بحمده” و مانند آن باید بدن آرام باشد.

زنجاني: مسأله 1059- در سجده باید پس از رسیدن پیشانی به مهر سر و بدن آرام بگیرد و در حال ذکر واجب آن باید سر و بدن آرام باشد و موقع گفتن ذکر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكري كه براي سجده دستور داده اند بگويد، آرام بودن سر وبدن لازم است.

وحید: مسأله 1059 – در سجود باید به مقدار ذکر واجب بدن آرام باشد ، و همچنین بنابراحتیاط واجب در موقع گفتن ذکر مستحب، در صورتی که ان را به قصد ذکر در سجده بگوید.

جوادی آملی: مسأله 1088- واجب است بدن درحالت سجده آرام باشد، به گونه‌ای که ذکر واجب آن، با آرامش بدن انجام شود و بنا بر احتیاط واجب برای ذکر مستحب سجود که به قصد خصوصیت سجده گفته میشود، باید بدن آرام باشد.

مسأله ۱۰۵۱- اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام بگيرد عمداً ذكر سجده را بگويد1، يا پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است2.

1- سيستاني: نماز باطل است، مگر اين كه ذكر را دوباره در حال آرامش بگويد. و اگر پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

تبريزي: بايد دوباره ذكر را بعد از گذاشتن پيشاني و آرام شدن تكرار كند و بنابراحتياط نماز را نيز اعاده نمايد. و اگر پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

مظاهری: اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد عمداً ذكر سجده را بگويد…

2- وحید: مگر اینکه جاهل قاصر باشد ف که در این صورت، در هر دو فرض، نماز صحیح ا ست .

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1060- اگر پيش از آنكه به زمين برسد يا پيش از آن كه بدن آرام بگيرد عمداً ذكر سجده را بگويد، بايد بعد از رسيدن پيشاني به زمين و آرام گرفتن بدن دوباره ذكر را بگويد و بنابراحتياط  لازم نماز را پس از اتمام اعاده نمايد و اگر به همان ذكر اوّل اكتفا نمايد نماز باطل است؛ و همچنين اگر پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۷ – کسی که می‌داند آرام بودن بدن در حال ذکر سجود، واجب است اگر پیش از رسیدن پیشانی به زمین و آرام گرفتن بدن، عمداً ذکر را بگوید یا پیش از تمام شدن ذکر، عمداً سر از سجده بردارد،  نمازش باطل است.

مكارم: مسأله 948 – هر گاه پيش از آن كه بدن آرام گيرد ذكر سجده را شروع كند نماز باطل است، همچنين اگر قسمتي از آن را هنگام بلند شدن از سجده بگويد؛ اما اگر سهواً باشد مانعي ندارد و اگر قبل از برداشتن سر از سجده متوجه شود بايد ذكر را اعاده كند.

زنجاني: مسأله 1060- اگر پیش از آن‌که پیشانی به زمین برسد و سر و بدن آرام گیرد، با علم و عمد ذکر سجده را بگوید، یا بدون ذکر یا قبل از تمام شدن آن سر از سجده بردارد، یا در حال ذکر واجب یا ذکر مستحبی که به قصد ورود می‌گوید بدن را حرکت دهد، نمازش باطل است و در ذکر مستحب، به احتیاط مستحب، ابتدا نماز را تمام کند و پس از آن اعاده نماید.

جوادی آملی: مسأله 1089- ذکر سجده باید پس از گذاشتن پیشانی به زمین و آرام شدن بدن انجام شود؛ اگر عمداً پیش از گذاشتن پیشانی به زمین ذكر بگوید، یا قبل از تمام شدن ذکر، سر از زمین بردارد و بقیهٔ ذکر را در حالت برداشتن پیشانی از زمین بگوید، نماز باطل است؛ ولی سهواً نماز باطل نمیشود و اگر در حال سجود، یادش بیاید که مقداری از ذکر، پیش از رسیدن پیشانی به زمین بوده است، باید دوباره بگوید.

مسأله ۱۰۵۲- اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام گيرد، سهواً  ذكر سجده را بگويد1 و پيش از آن كه سر از سجده بردارد بفهمد اشتباه كرده بايد دوباره در حال آرام بودن، ذكر را بگويد.

1-  خوئی، تبریزی، وحید: اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد ، سهوا ذکر سجده را بگوید …

زنجاني: اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و سر و بدن آرام گیرد سهوا یا  به جهت ندانستن مسأله ذکر سجده را بگوید…

مظاهری: اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد سهواً ذكر سجده را بگويد…

مكارم، جوادی آملی: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1051.

*****

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۸- اگر پیش از رسیدن پیشانی به زمین و آرام گرفتن بدن، سهوا ذکر سجده را بگوید و در حال سجده متوجه شود باید دوباره در حال آرامش بدن ذکر را بگوید.

سیستانی: مسأله 1038- اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد سهواً ذکر سجده را بگوید، و پیش از آنکه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده است، باید آرام بگیرد و دوباره ذکر را بگوید. ولی اگر پیشانی به زمین رسیده باشد و سهواً پیش از آرامش ذکر را بگوید تکرار لازم نیست.

مسأله ۱۰۵۳- اگر بعد از ان كه سر از سجده برداشت، بفهمد كه پيش از آرام گرفتن بدن، ذكر را گفته 1 يا  پيش از ان كه ذكر سجده تمام شود سربرداشته نمازش صحيح است.

این مسأله در رساله آیات عظام، جوادی آملی، مکارم و سبحانی نیست.

 1- زنجاني: بفهمد كه ذكر نگفته يا در حال گفتن ذكر، بدنش آرام نبوده…

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۹-

*****

خوئی، تبریزی، وحید 1062، سیستانی: مسأله 1039- اگر بعد از آن که سر از سجده برداشت بفهمد پیش از انکه ذکر سجده  تمام شود سربرداشته نمازش صحیح است.

مسأله ۱۰۵۴- اگر موقعي كه ذكر سجده را مي گويد يكي از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد1، نماز باطل مي شود2 ولي موقعي كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير پيشاني جاهاي ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- زنجاني: اگر موقعي كه ذكر واجب سجده را مي گويد يكي از هفت عضو را با علم و عمد از زمين بردارد…

وحید: در صورتی که جاهل قاصر نباشد

2- گلپايگاني، صافي: احتياط لازم آن است كه بعد از آرام گرفتن همه اعضاء دوباره ذكر واجب را بگويد و نماز را تمام كند و اعاده نمايد…

تبريزي: بايد ذكر را دوباره بعد از گذاشتن تمام اعضاء تكرار و بعد نماز را اعاده كند…

بهجت: موقعي كه ذكر سجده را مي گويد بايد تمام هفت عضو روي زمين باشند و از زمين برداشته نشوند…

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۱-

*****

مكارم: مسأله 949 – هنگامي كه مشغول ذكر نيست مي تواند بعضي از اعضاي هفت گانه را جز پيشاني از زمين بردارد يا جابجا كند ولي در موقع ذكر جايز نيست.

سیستانی: مسأله 1040- اگر موقعی که ذکر سجده را می‏گوید، یکی از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، اگر با استقراری که در سجود معتبر است منافات داشته باشد، نماز باطل می‌شود. و همچنین است ـ بنا بر احتیاط واجب ـ در موقعی که مشغول ذکر نیست.

جوادی آملی: مسأله 1090- در موقع ذکر سجده نمیتواند یکی از اعضای هفت‌گانه را از زمین بردارد و اگر چنین کرده، دوباره باید پس از گذاشتن آن بر زمین، ذکر سجده را تکرار کند و اگر عمداً به همان اکتفا نموده، نماز باطل میشود. برداشتن و گذاشتن غیر پیشانی در غیر حال ذکر، منعی ندارد.

مسأله ۱۰۵۵- اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده1 سهواً پيشاني را از زمين بردارد نمي تواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يك سجده حساب كند ولی اگر جاهاي ديگر را سهواً 2 از زمين بردارد بايد دومرتبه به زمين بگذارد وذكر را بگويد.

این مسأله دررساله آیت الله مکارم نیست.

 1- زنجاني: اگر قبل از شروع ذكر سجده يا پيش از تمام شدن آن…

2- [كلمه «سهواً» در رساله آيت الله زنجاني نيست.].

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۲-

*****

جوادی آملی: مسأله 1091- هرگاه پیشانی را سهواً از زمین برداشت، نمیتواند آن را دوباره به زمین بگذارد، زیرا زیادهٔ سجده محسوب میشود.

مسأله ۱۰۵۶- بعد از تمام شدن ذكر سجده اول بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۵-

مسأله ۱۰۵۷- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاهاي زانوهايش1 پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد2، بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

این مسأله دررساله آیت الله سبحانی نیست.

1- اراكي: زانوها و سر انگشتان پاي او…

فاضل: زانوها و از جاي انگشتانش…

2- اراكي، فاضل: [پایان مسأله]

*****

خوئي، تبريزي: مسأله 1066- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي سر انگشتان پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد؛بلكه واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتان پايش پست تر از چهار انگشت بسته نيز نباشد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۸- در حال سجده باید جای پیشانی از جای زانوها و سر انگشتان پا بالاتر یا پایین تر از چهار انگشت بسته نباشد.

گلپايگاني، صافي: مسأله 1066- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوها و سر انگشتان پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد؛ بلكه  احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتان و سر زانوهايش از چهار انگشت بسته پست تر نيز نباشد.

وحید: مسأله 1066 – جای پیشانی نمازگزار باید از جای زانوها و سر انگشتان پای او بلندتر  یا پست تر از چهارانگشت بسته نباشد ، وبنابراحتیاط واجب از جای زانوهای او هم بلندتر یا پست تر از این مقدار نباشد .

سيستاني: مسأله 1043- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوها و سر انگشتان پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر نباشد؛ بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي ايستادنش نيز بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر نباشد.

زنجاني: مسأله 1066- جاي پيشاني سجده كننده بايد از جاي پاي او عرفا بلندتر و پست تر از چهار انگشت بسته نباشد، و در اين حكم فرقي بين زمين شيب دار و غير آن نيست.

مكارم: مسأله 951 – بنابراحتياط واجب جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوهایش بيش از چهار انگشت بسته بالاتر و پايين تر نباشد، همچنين جاي پيشاني نسبت به جاي انگشتان پاي او، خواه زمين سراشيبي باشد يا نباشد.

بهجت: مسأله 867- جاي پيشاني نمازگزار از محلّ ايستادن او در قيام و محلّ دو انگشت بزرگ پا در موقع سجده، به اندازه يك خشت كه چهار انگشت بسته است بايد بلندتر نباشد و احتياط در اين است كه پايين تر از چهار انگشت بسته هم نباشد.

مظاهری: مسأله 845- جای پسشانی نمازگزار باید از جاهای دو کف دست و دو سر زانوها و دو سر انگشتان پای او پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

جوادی آملی: مسأله 1093- جای پیشانی نمازگزار و زانوها و جای انگشتان پای او نباید بیش از چهار انگشت بسته بلند‌تر یا پست‌تر باشد و همسطح بودن سایر اعضای سجود با هم و نیز نسبت به جای پیشانی و نیز ملاحظه تفاوت چهار انگشت بسته، لازم نیست.

مسأله ۱۰۵۸- در زمين سراشيب كه سراشيبي آن درست معلوم نيست احتياط واجب1 آن است كه جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پا و سر زانوهاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد2.

این مسأله در رساله آیات عظام، امام خامنه ای و سبحانی نیست.

1- فاضل: احتياط…

2- اراكي، گلپايگاني، صافي: اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتان پا و سر زانوهاي او مختصري بيش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد اشكال ندارد.

خوئي، تبريزي: اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پاي او(تبريزي: و سر زانوهاي او) بيش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد اشكال ندارد.

بهجت: بايد جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پا بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد و بنابراحتياط بايد پايين تر نيز نباشد.

فاضل: و سزاوار نيست اين احتياط ترك شود.

مظاهری: اگر جای پیشانی بیش از چهار انگشت بسته پست تر یا بلندتر باشد اشکال ندارد.

مكارم، زنجاني: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1057.

*****

وحید: مسأله 1067 – در زمین سراشیب که شیب آن درست معلوم نیست اگر جای پیشانی از جای سر انگشت های پای او و زانوهایش بیش از چهارانگشت بسته بلندتر یا پست تر باشد، بنابراین احتیاط  نماز او باطل است.

سيستاني: مسأله 1044- در زمين سراشيب –هرچند كه سراشيبي آن درست معلوم نباشد- اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي زانوها و انگشتهاي پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر باشد نماز او محلّ اشكال است.

جوادی آملی: مسأله 1094- در زمینی که شیب آن محسوس نیست، احتیاط، حفظ مساوات جای سجده و جای زانو‌ها و انگشتان پاست که بیش از چهار انگشت بسته بلند‌تر یا پایین‌تر نباشد، هرچند تفاوت اندک، اشکال ندارد.

مسأله ۱۰۵۹- اگر پيشاني را سهواً به چيزي بگذارد1 كه از جاي انگشتهاي پا و سر زانوهاي او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندي آن به قدري است كه نمي گويند در حال سجده است مي تواند2 سر را بردارد و به چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد (و مي تواند سر را به روي آن، كه به اندازه چهار انگشت يا كمتر است بكشد3) و اگر بلندي آن به قدري است كه مي گويند در حال سجده است احتياط واجب ان است كه پيشاني را از روي آن به روي چيزي كه بلندي ان به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد و اگر كشيدن پيشاني ممكن نيست بنابراحتياط واجب بايد (پيشاني را بلند كند و بر موضعي كه بلندي زايدي ندارد بگذارد و 4) نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام امام خامنه ای و سبحانی نیست

1- اراكي، گلپايگاني، صافي: اگر پيشاني را به چيزي بگذارد…

2- گلپايگاني، صافي: بايد…

3- بهجت: كم كم بكشد…

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني و صافي نيست]

4- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام اراكي، گلپايگاني، فاضل، نوري، بهجت و صافي نيست]

*****

خوئي: مسأله 1068- اگر پيشاني را اشتباهاً بر چيزي بگذارد كه از جاي انگشتهاي پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته است، بايد سر را بردارد و بر چيزي كه بلند نيست يا بلنديش به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد و بنابراحتياط بايد نماز را بعد از تمام نمودن دوباره بخواند.

زنجاني: مسأله 1067- اگر پیشانی را اشتباهاً بر جایی بگذارد که از جای پای او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی‌گویند در حال سجده است می‌تواند سر را بردارد و به جایی که سجده بر آن صحیح است بگذارد، و می‌تواند سر را به جایی که سجده بر آن صحیح است بکشاند و اگر بلندی آن به قدری کم است که می‌گویند در حال سجده است، باید در حال خمیده سر را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و در صورت امکان باید سر را به جایی که سجده بر آن صحیح است بکشاند؛ و احتیاط مستحب آن است که پس از تمام کردن نماز، آن را اعاده کند، و اگر نمی‌تواند در حال خمیده سر را جابه‌جا کند باید نماز را دوباره بخواند و بنابر احتیاط مستحب نماز را نشکند بلکه سر را بردارد و بر جایی که سجده بر آن صحیح است بگذارد.

زنجاني: مسأله 1068- اگر پیشانی را اشتباهاً بر جایی بگذارد که از جای پای او بیش از چهار انگشت بسته پایین‌تر است، باید در حال خمیده پیشانی را به جایی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و در صورت امکان باید سر را به جایی که سجده بر آن صحیح است بکشاند و نمازش صحیح است.

تبریزی: مسأله 1068- اگر پیشانی را اشتباها به چیزی بگذارد که از جای انگشت های پا و سر زانوهای او  بلندتر از چهارانگشت بسته است باید سر را به چیزی که بلند نیست یا بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و بنابراحتیاط باید پیشانی را بر جایی که بلند نیست یا بر چیزی که سجده بر آن جایز است بکشد.

وحید: مسأله 1068 – اگر پیشانی را اشتباها بر چیزی بگذارد که از جای انگشت های پای او بلند تر از چهارانگشت بسته است چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است باید سر را بردارد و به چیزی که بلند نیست یا بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و اگر بلندی آن به قدری است که می گویند در حال سجده است باید پیشانی را از روی آن بر روی چیزی که بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بکشد و اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست  بنابراحتیاط واجب باید نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

سيستاني: مسأله 1045- اگر پيشاني را اشتباهاً بر چيزي بگذارد كه از جاي زانوها و انگشتهاي پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلند تر باشد، چنانچه بلندي آن به قدري است كه نمي گويند در حال سجده است باید سر را بردارد و به چيزي كه بلندي آن بيش از چهار انگشت بسته نيست بگذارد، و اگر بلندي آن به قدري است كه مي گويند در حال سجده است چنانچه پس از انجام ذكر واجب ملتفت شود می تواند سر از سجده بردارد و نماز را تمام کند و اگر قبل از انجام ذکر واجب ملتفت شد، بايد پيشاني را از روي ان بر روي چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد و ذكر واجب را بجا آورد و اگر كشيدن پيشاني ممكن نباشد، مي تواند ذكر واجب را در همان حال بجا اورد و نماز را تمام كند و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.

مكارم: مسأله 952 – هر گاه پيشاني را سهواً بر جايي بگذارد كه از محلّ زانوها يا انگشتان پا بيش از چهار انگشت بسته پست تر و بلندتر باشد، اگر بلندي به حدي است كه به ان سجده نمي گويند بايد سر را بردارد و روي چيزي بگذارد كه بلندي آن از چهار انگشت بسته كمتر است، اما اگر به قدري است كه سجده به آن مي گويند واجب است پيشاني را از روي ان به روي چيزي بكشد كه به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است و اگر كشيدن پيشاني ممكن نيست احتياط آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

مظاهری: مسأله 847- اگر پیشانی را سهوا به چیزی بگذارد که از چهار انگشت بسته بلندتر است ، چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است باید سر را بردارد، و اگر بلندی آن به قدری است  که می گویند در حال سجده است باید پیشانی را از روی ان به روی چیزی که بلندی آن به اندازه چهارانگشت بسته یا کمتر است بکشد و اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست نماز او باطل است.

جوادی آملی: مسأله 1095- اگر نمازگزار پیشانی خود را سهواً به جایی نهاده که از جای زانوها و انگشتان پای او بیش از چهار انگشت بلندتر یا کوتاه‌تر است و نمیتواند جای زانوها و انگشتان پا را با جای سجده مناسب کند، به گونه‌ای که بیش از چهار انگشت تفاوت نباشد، اگر تفاوت در سطحْ به قدری است که عرفاً سجده صادق نیست، میتواند سر را از جایی که نهاده است به جای همسطح بکشد؛ یا از آنجا بردارد و به جایی که تفاوت بیش از چهار انگشت بسته نیست، بگذارد و اگر تفاوت در سطحْ به قدری است که عرفاً سجده صادق است و نمیتواند جای زانو‌ها و انگشتان پا را با جای سجده مناسب کند، میتواند سر را به جای مناسب در سطح بکشاند و اگر کشاندن سر ممکن نشد، باید سر را بردارد و به جای مناسب بگذارد و بعد از پایان نماز، دوباره آن را اقامه کند.

مسأله ۱۰۶۰- بايد بین پيشاني و انچه بر آن سجده مي كند چيزي نباشد1 پس اگر مهر2 به قدري چرك باشد كه پيشاني به خود مهر نرسد سجده باطل است ولي اگر مثلاً رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله  سبحانی  نیست.

1- خوئي: چيزي فاصله نباشد…

سيستاني: بايد بین پيشاني و آنچه بر آن سجده صحيح است چيز ديگري فاصله نباشد…

2- زنجاني: اگر چادر تمام سطح مهر را بپوشاند یا تمام سطح مهر…

*****

مكارم: مسأله 953 – پيشاني بايد روي چيزي قرار گيرد كه سجده بر آن صحيح است و شرح آن به خواست خدا در مسائل آينده ذكر مي شود و اگر حائلي در اين وسط باشد مانند موي سر يا چرك بودن مهر به حدي كه پيشاني به خود مهر نرسد سجده باطل است ، ولی تغییر رنگ مهر اشکال ندارد.

مظاهری: مسأله 868-  مهر یا چیز دیگری که بر ان سجده می کند باید تمیز باشد پس اگر مهر به قدری چرک باشد که پیشانی به خود مهر نرسد سجده باطل است ولی اگر مثلا رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد.

جوادی آملی: مسأله 1096- باید بین پیشانی و آنچه بر آن سجده میکند، مانعی برای رسیدن پیشانی به محلّ سجده نباشد. اگر مانعی در پیشانی ـ مانند موـ یا در جای سجده بود، مثلاً مهری که بر آن سجده میشود چرکین باشد، به صورتی که جرم روی آن قرار گرفته باشد، نه آنکه فقط رنگ آن عوض شده باشد، سجده باطل است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۰- باید میان پیشانی و آنچه بر آن سجده می کند چیزی مانند موی سر یا کلاه و غیر آنها حائل نشود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۱- اگر چیزی بین پیشانی و مهر حائل شود نماز باطل است ولی اگر فقط رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد‌.

مسأله اختصاصی

امام خامنه ای: مسأله  ۲۶۲- اگر هنگام سجده متوجه شود که پیشانی به خاطر مانعی  مانند چادر  با مهر تماس ندارد واجب است بدون اینکه سر خود را از زمین بلند کند پیشانی اش را حرکت دهد یا مانع را از زیر پیشانی بکشد تا حداقل به اندازه سر انگشت روی مهر قرار بگیرد و اگر سرش را از زمین بلند کند و بعد از برطرف کردن مانع، دوباره برمهر قرار دهد  چنانچه این کار بر اثر جهل یا فراموشی بوده و فقط در یکی از دو سجده ی یک رکعت آن را انجام داده باشد نماز صحیح است ولی اگر این کار از روی علم و عمد بوده و یا در هر دو سجده ی  یک رکعت آن را انجام داده نمازش باطل است.

مسأله ۱۰۶۱- در سجده بايد كف دست۱ رابر زمين بگذارد۲ ولي در حال ناچاري پشت دست هم مانعي ندارد و اگر پشت دست ممكن نباشد، بايد۳ مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند بايد۴ تا آرنج هر جا كه مي تواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممكن نيست، گذاشتن بازو كافي است5.

1- بهجت: تمام كف دست…

صافي: كف هر دو دست…

2- سيستاني: در سجده بايد  دو كف دست را بر زمين بگذارد و بنابر احتياط واجب در صورت امكان، همه كف دست را بگذارد…

3- خوئي، تبريزي،: بنابراحتياط …

سيستاني: بنابراحتياط واجب…

4- [كلمه «بايد» در رساله آيات عظام: خوئي، تبريزي و سيستاني نيست].

5- مظاهری: اگر پشت دست ممکن نباشدخوب است مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند، خوب است تا آرنج هر جای دست را که می تواند  بر زمین بگذارد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۴-

*****

وحید: مسأله 1070- در سجده باید دو کف دست را بر زمین بگذارد و در حال ناچاری باید پشت دست را بر زمین بگذارد و اگر پشت دست هم ممکن نباشد بنابراحتیاط واجب مچ دست را به زمین بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند تا آرنج، هر جا را که می تواند به زمین بگذارد و اگر آن هم ممکن نیست بازو را بگذارد.

مكارم: مسأله 954- هر گاه نتواند كف دستها را بر زمين بگذارد بايد پشت دستها را به زمين بگذارد و اگر ان هم ممكن نيست مچ دستها را بر زمين بگذارد، و چنانچه آن هم ممكن نباشد بنابراحتياط واجب هر جاي دست تا آرنج، ممكن شود روي زمين مي گذارد و در صورتي كه نتواند، بازو را بگذارد.

زنجاني: مسأله 1070- براي سجده  اگر گذاشتن تمام دست ممكن نباشد بايد هر مقداري  از دست را كه ممكن است – هرچند انگشتان دست- به زمين بگذارد و بنابر احتياط اگر هيچ ممكن نباشد،  پشت دست را بر زمین بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند، مچ دست را بر زمین بگذارد و اگر ممکن نباشد تا آرنح هر جا را كه مي تواند  بر زمين بگذارد واگر ان هم ممكن نيست گذاشتن بازو كافي است.

جوادی آملی: مسأله 1097- واجب است در سجده، تمام کف دو دست، روی زمین قرار گیرد. در حالت خطر یا ضرر، نهادن پشت دست‌ها کافی است. در صورت عدم امکان پشت دست، نهادن مچ و در صورت عدم امکان آن، گذاردن آرنج کفایت میکند و در صورت عدم تمکن از آن، احتیاط واجب، گذاردن بازوست.

مسأله ۱۰۶۲- در سجده  بنابراحتياط واجب بايد1 سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد2 و اگر 3 انگشتهاي ديگر پا4 يا روي پا را به زمين بگذارد5 يا به واسطه بلند بودن ناخن سر شست به زمين نرسد نمازش باطل است6.

1- گلپایگانی، صافی، زنجانی، سبحانی ، مظاهری: در سجده باید…

2- بهجت: در سجده بايدسر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر روي انگشت بزرگ پا يعني طرف ناخن و يا پشت آن را هم به زمين بگذارد، كافي بودنش خالي از وجه نيست، ولي خلاف احتياط است…

فاضل: در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و احتياط واجب اين است كه سر دو انگشت بر زمين گذاشته شود…

مكارم: و انگشتهاي ديگر كافي نيست، حتّي اگر ناخن انگشت بزرگ پا طوري بلند باشد كه سر انگشت به زمين نرسد اشكال دارد.

3- زنجاني: و اگر بجاي آن…

بهجت: و اگر فقط…

4- اراكي: اگر انگشتهاي ديگر پا بدون آن كه انگشت بزرگ بر زمين باشد…

5- گلپايگاني، صافي: و سر دو انگشت بزرگ را به زمين نگذارد…

6- گلپايگاني، صافي: و كسي كه بواسطه ندانستن مسأله نمازهاي خود را اين طور خوانده بايد بنابراحتياط لازم دوباره بخواند.

فاضل: و قرار گرفتن انگشتهاي ديگر پا همراه با انگشت بزرگ بر روي زمين مانعي ندارد.

نوري، سبحانی:  و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده، بنابراحتياط واجب (سبحانی: بنابراحتیاط مستحب) باید دوباره بخواند.

زنجاني: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده، باید دوباره بخواند.

مظاهری: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده بهتر است دوباره بخواند  ولی اگر علاوه بر سر دو انگشت بزرگ پاها انگشتان دیگر را هم بر زمین بگذارد مانعی ندارد.

*****

خوئي، تبریزی، وحید 1071، سیستانی: مسأله 1048- در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد* و اگر* انگشت هاي ديگر پا يا روي زمين بگذارد يا به واسطه  بلند بودن ناخن، شست به زمين نرسد نمازش باطل است. و كسي كه از روي تقصير و ندانستن مسأله* نمازهاي خود را اين طور خوانده بايد دوباره بخواند* .

* سيستاني: ولي لازم نيست كه سر دو انگشت را بر زمين بگذارد بلكه گذاشتن پشت يا روي آنها نيز كفايت مي كند….

* وحید: هر چند احتیاط مستحب این است که سر دو انگشت بزرگ را به زمین بگذارد…

* سيستاني: و اگر انگشت بزرگ را نگذارد و…

. وحید: و کسی که به واسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده اگر مقصر است باید دوباره بخواند و اگر قاصر است نمازش صحیح  است.

 * تبريزي: از روي تقصير به واسطه ندانستن مسأله…

* تبريزي: و اگرروي شست يا باطن آن را بر زمين بگذارد كافي است.

جوادی آملی: مسأله 1098- واجب است در سجده، دو انگشت بزرگ پاها روی زمین قرار گیرد و در این جهت، فرقی بین سر انگشت‌ها و بین ظاهر یا باطن آن‌ها نیست، هرچند احتیاط مستحب، گذاردن خصوص سر انگشت‌هاست. گذاردن انگشت‌های دیگر به جای انگشت‌های بزرگ، کفایت نمیکند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۲- جایز است هنگام سجده، علاوه بر سر انگشت بزرگ پاها سایر انگشتان نیز بر زمین گذاشته شود.

مسأله ۱۰۶۳- كسي كه مقداري از شست پايش بريده، بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، و اگر چيزي از آن نمانده۱، يا اگر مانده خيلي كوتاه است۲ بايد ۳ بقيه انگشتان را بگذارد۴ و اگر هيچ انگشت ندارد، بايد ۵ هر مقداري از پا باقی مانده به زمين بگذارد.

این مسأله در رساله آیات عظام امام خامنه ای و سبحانی نیست.

۱- زنجاني: يا نمي تواند بقيه را بر زمين بگذارد، بايد بعضي از انگشتان ديگر را بگذارد و اگر هيچ انگشت ندارد بايد سر هر مقداري از پا را كه باقي مانده به زمين بگذارد.

۲- سيستاني: كه نمي توان ان را به هيچ وجه بر زمين يا چيز ديگري گذاشت…

۳- خوئي، تبريزي: بنابراحتياط …

مظاهری: خوب است…

سيستاني: بنابراحتياط واجب…

۴- گلپايگاني، صافي: اگر چيزي از آن نمانده يا اگر مانده خيلي كوتاه است احتياط لازم آن است كه همان را به زمين گذارد و ذكر سجده را بگويد و باز بقيه انگشتان را به زمين بگذارد و دو مرتبه ذكر را بگويد…

وحید:  احتیاط واجب آن است که بقیه انگشتان را به زمین بگذارد…

مكارم: اگر چيزي نمانده بقيه انگشتان را بگذارد…

۵- مظاهری: خوب است…

[كلمه «بايد» در رساله ايات عظام: خوئي، سيستاني و تبريزي نيست].

*****

جوادی آملی: مسأله 1099- کسی که مقداری از شست پا را ندارد، یا نمیتواند آن را بر زمین بگذارد، باید بقیهٔ آن را و اگر بقیه نداشت؛ یا نهادن آن ممکن نبود، سایر انگشتان را بر زمین بگذارد و اگر هیچ انگشتی ندارد، یا نهادن آن‌ها ممکن نیست، باید هر مقداری از پا را که ممکن است، بر زمین بگذارد.

مسأله ۱۰۶۴- اگر به طور غير معمول سجده كند، مثلاً سينه و شكم را به زمين بچسباند1،  بنابر احتياط مستحب2 بايد نماز را دوباره بخواند3، ولي اگر4 پاها را دراز كند، اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد ، بنابراحتياط واجب5 بايد نماز را دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام، امام خامنه ای، سبحانی و بهجت نیست.

1- گلپايگاني، صافي: يا پاها را دراز كند ولي هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد، اگر طوري است كه عرفا مي گويند: سجده كرده، صحيح است  و الّا باطل است.

اراكي، خوئي، تبريزي: يا پاها را دراز كند (خوئي، تبريزي: اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد)…

سيستاني: يا پاها را مقداري دراز كند،چنانچه بگويند سجده كرده نمازش صحيح است، ولي اگر بگويند دراز كشيده و سجده صدق ننمايند نماز او باطل است.

فاضل، وحید: و يا پاها را دراز كند، اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد بايد بنابراحتياط واجب نماز را دوباره بخواند.

زنجاني: يا پاها را دراز كند، اگر هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد كفايت مي كند لكن بنابراحتياط مستحب  نماز را دوباره بخواند.

2- نوري: بنابراحتياط واجب…

3- اراكي: [پایان مسأله]

خوئي، تبريزي: ولي اگر طوري دراز بكشد كه سجده صدق ننمايد نماز او باطل است.

4- نوري: و اگر…

5- [عبارت «بنابراحتياط واجب» در رساله آيت الله نوري نيست.]

*****

مكارم: مسأله 957 – هر گاه به طور غير معمول سجده كند، مثلا بخوابد و هفت عضو بدن را بر زمين بچسباند، سجده اش باطل است.

مظاهرِی: مسأله 851- اگر به طور غیر معمول سجده کند مثلا به رو بخوابد و مواضع سجده را بر زمین بگذارد سجده او باطل است.

جوادی آملی: مسأله 1100- احتیاط مستحب است که سجده، به صورت عادی انجام شود و به‌جا آوردن آن به صورت غیر عادی، مانند آنکه در حال سجده سینه و شکم یا پاها را به زمین برساند، صحیح است، در حالتی که تمام اعضای هفت‌گانهٔ سجده بر زمین باشد.

مسأله ۱۰۶۵- مهر1 يا چيز ديگري كه بر آن سجده مي كند2، بايد پاك باشد3، ولي اگر مثلا مهر را روي فرش نجس بگذارد4، يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشاني را به طرف پاك ان بگذارد5 اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

1- زنجاني: مقداري از سطح مهر…

2- سيستاني: به مقداري كه سجده بر آن صحيح است…

۳- امام خامنه ای ۲۵۹: ولی قرار دادن مهر روی فرش نجس چنانچه نجاست به بدن و لباس سرایت نکند یا نجس بودن یک طرف مهر در حالی که پیشانی را بر طرف پاک آن می گذارد اشکال ندارد.

4- زنجاني: يا پشت مهر نجس باشد، سجده بر آن مانعي ندارد، مگر آن كه موجب نجس  شدن پيشاني شود به طوري كه موجب بطلان نماز گردد.

5- سيستاني: يا قسمتي از روي مهر پاك باشد و قسمتي نجس باشد اگر پيشاني را نجس نكند اشكال ندارد.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل شرط چهارم از شرایط مکان نمازگزار، بعد از مسأله 885.

*****

جوادی آملی: مسأله 1101- محل سجده، یعنی جایی که پیشانی بر آن نهاده میشود، باید پاک باشد، اگر چیزی که سجده بر آن صحیح است؛ مثلاً مُهر، روی فرش نجس باشد یا یک طرف آن نجس باشد و طرف پاک آن، محل سجده باشد، اشکال ندارد.

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله875- كسي كه فراموش كرده كه موضع سجده او نجس بوده و يا نمي دانسته و بعد از نماز فهميده در صورتي كه قصد قربت داشته، نمازش صحيح است؛ و اگر در بين نماز فهميد، اگر در حال سجده است پيشاني را از موضع نجس كم كم بكشد تا به موضع پاك برسد و اگر بعد از سجده فهميد، سجده هاي گذشته صحيح است.

بهجت: مسأله 876- اگر محل سجده منحصر در نجس شد، سقوط شرطيت طهارت خالي از وجه نيست، و اگر امر دائر است كه به محل نجس سجده كند يا بر لباس پاك، تخيير خالي از وجه نيست و در صورتي كه  اميد برطرف شدن عذر را دارد أحوط تأخير نماز براي آخر وقت است.

بهجت: مسأله 877- اگر موضعي كه پيشاني بر آن گذاشته مي شود نجس باشد و حالت سرايت هم نداشته باشد ولي قسمتي از آن به مقداري كه براي سجده لازم است پاك باشد،  سجده بر آن كفايت مي كند.

مسأله ۱۰۶۶- اگر در پيشاني دمل و مانند  آن باشد، چنانچه ممكن است بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند 1و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای و سبحانی نیست.

1- مظاهری: [پایان مسأله]

وحید: و اگر ممکن نیست باید آنچه را که سجده بر آن صحیح است گود کند و دمل را در گودال و جا ی سالم را به مقداری که برای سجده  کافی باشد بر آن بگذارد و احتیاط مستحب آن است که آن گودال در زمین باشد

*****

مكارم: مسأله 958 – هر گاه در پيشاني دمل و مانند آن باشد و نتواند آن را بر مهر و مانند آن بگذارد، مي تواند مهر را در كنار پيشاني يا در هر دو طرف قرار دهد و مهر را در هر دو طرف آنقدر از زمين بلند كند كه دمل در وسط آن قرار گيرد به شرط اين كه از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد. و هر گاه دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بايد به يكي از دو طرف بيرون پيشاني سجده كند و اگر ممكن نيست چانه را بر مهر مي گذارد و اگر آن هم ممكن نيست هرجاي  از صورت كه ممكن شود بر مهر بگذارد و اگر به هيچ جاي از صورت ممكن نشود بايد به اندازه اي كه مي تواند خم شود.

زنجاني: مسأله 1075- اگر در پيشاني دمل و مانند آن باشد كه نتواند با آن سجده كند، بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند؛ هرچند به اين شكل كه مهر بلندي بردارد و دمل را در كنار مهر قرار داده با قسمت  سالم پيشاني سجده كند، يا زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم پيشاني را بر زمين بگذارد.

سيستاني: مسأله 1052- اگر در پيشاني دمل يا زخم و مانند آن باشد كه نتواند آن را هر چند بدون فشار بر زمين بگذارد، چنانچه آن دمل مثلا همۀ پيشاني را فرا نگرفته باشد بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند؛ و اگر سجده كردن با جاي سالم پيشاني توقف بر آن داشته باشد كه زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد، بايد اين كار را انجام دهد(منظور از پيشاني در اول فصل سجده ذكر شد.)

جوادی آملی: مسأله 1102- هرگاه پیشانی را بر اثر دُمَل یا غیر آن نتوان بر زمین نهاد‌، در صورتی که تمام پیشانی چنین باشد، بر یکی از دو جبین سجده نماید و اگر بر یکی از دو طرف پیشانی ممکن نبود، بر چانه سجده نماید و اگر آن هم ممکن نبود، باید به مقدار مقدور خم شود و با اشارهٔ سر، سجده نماید.

مسأله ۱۰۶۷- اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بايد به يكي از دو طرف پيشاني سجده کند1 و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد2 به هر جاي  از صورت كه ممكن است سجده كند 3 و اگر به هيچ جاي از صورت ممكن  نيست4 بايد با جلوي سر سجده نمايد.

این مسأله در رساله آیات عظام امام خامنه ای و سبحانی نیست.

1- بهجت: و احتياط در اين است كه اگر طرف دست راست آن را برطرف چپ پيشاني مقدّم بدارد و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد با سر اشاره كند و اگر آن هم نشد با بستن و باز كردن  چشم ها  سجده را انجام مي دهد.

زنجاني: و بنابر احتياط مستحب طرف راست را مقدّم بدارد و اگر نتواند بر ابرو سجده كند و ابروي راست را مقدّم بدارد و اگر نمي تواند به چانه سجده نمايد و موی ریش حایل محسوب نمی شود و اگر ممكن نيست بايد براي سجده كردن اشاره كند.

2- فاضل: بنابراحتياط واجب…

3- گلپايگاني، صافي: رجاءً سجده كند…

4- گلپايگاني، صافي: با جلوي سر سجده نمايد رجاءً؛  و در دو  اين صورت، با اشاره نيز رجاءً سجده نمايد.

مكارم، جوادی آملی: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1066.

*****

خوئي، تبريزي، وحید 1076 : مسأله- اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بنابراحتياط بايد (وحید: بنابراحتیاط واجب) به يكي از دو طرف پيشاني و چانه و اگر چه به تكرار نماز باشد، سجده كند و اگر ممكن نيست فقط به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد براي سجده اشاره كند(تبريزي: و موي چانه حائل حساب نمي شود).

سيستاني: مسأله 1053- اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را –به معنايي كه ذکر شد- فرا گرفته باشد بايد بنابراحتياط واجب دو طرف آن را كه مابقي پيشاني است يا يكي از آنها را به هر نحو كه مي تواند بر زمين بگذارد و اگر نتواند بايد به بعضي از اجزاء صورت خود سجده كند و احتياط لازم ان است كه اگر مي تواند به چانه سجده كند؛ و اگر نمي تواند به يكي از دو طرف پيشاني سجده كند و اگر سجده كردن با صورت، به هيچ وجه ممكن نبود، بايد براي سجده اشاره كند.

مسأله ۱۰۶۸- كسي كه نمي تواند پيشاني را به زمين برساند بايد به قدري كه مي تواند خم شود و مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است روي چيز بلندي گذاشته1 و طوري پيشاني را برآن بگذارد كه بگويند سجده كرده است2، ولي بايد 3كف دستها و زانوها و انگشتان پا را بطور معمول به زمين بگذارد.

1- زنجاني: روي جاي بلندي بگذارد و پيشاني را  بر آن قرار دهد بطوري كه بگويند سجده  كرده است ، و هر مقدار از  مواضع  سجده را که می تواند بطور معمول بر زمين بگذارد.

مكارم: بر محل بلندتري قرار دهد كه پيشاني به آن برسد و كف دستها و زانوها و انگشتان را بطور معمول بر زمين بگذارد.

2-مظاهری : واگر اصلا نمی تواند خم شود باید به نيّت سجده ذکر سجده را بگوید و مستحب است برای سجده  با سر یا چشم هم اشاره کند، و چنانچه خوب است مهر را بر پیشانی هم بگذارد.

3-  فاضل: ولي اگر مهر را بالا بياورد و به پيشاني بچسباند سجده صحيح نيست امّا…

بهجت: ولي بنابراحتياط…

*****

سيستاني: مسأله 1054- كسي كه مي تواند بنشيند ولي نمي تواند پيشاني را بر زمين برساند اگر بتواند به قدري خم شود كه عرفا سجده بر آن صدق كند بايد به آن مقدار خم شود و مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است، روي چيزي بلندي گذاشته و پيشاني را بر آن بگذارد ولي بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را در صورت امكان به طور معمول بر زمين بگذارد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۷- کسی که نمی‌تواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری که می‌تواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است روی چیز بلندی گذاشته و طوری پیشانی را بر آن بگذارد که بگویند سجده کرده است ولی کف دست ها، زانوها و سر انگشتان بزرگ پاها را اگر ممکن است باید به طور معمول بر زمین بگذارد و اگر چیزی که مهر را روی آن بگذارد وجود ندارد باید آن را با دست بلند کند و پیشانی را بر آن بگذارد و اگر اصلا نمی تواند خم شود باید به جای سجده کردن با سر اشاره کند و اگر به این صورت هم نمی تواند با چشم اشاره کند.

جوادی آملی: مسأله 1103- کسی که نمیتواند پیشانی را بر زمین بگذارد، باید هر اندازه که میتواند پیشانی را بر جای بلند ـ که سجده بر آن صحیح است ـ قراردهد؛ ولی تمام اعضای شش‌گانهٔ دیگر باید روی زمین قرار گیرند و اگر غیر از انگشت‌های پا را نمیتواند بر زمین بگذارد، همان انگشت‌ها را باید بر زمین قرار دهد.

مسائل اختصاصي

خوئي، تبريزي، زنجاني، وحید: مسأله 1078-  سیستانی: مسأله 1055- اگر. چيز بلندي نباشد كه مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است برآن بگذارد.، لازم است كه مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده و بر آن سجده نمايد. *

. سيستاني: در فرض مذكور اگر…

.سيستاني: و كسي هم نباشد كه مثلاً مهر را بلند كند و بگيرد تا ان شخص بر آن سجده كند، بايد مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده بر آن سجده نمايد.

* وحید: و در صورتی که خودش نتواند، دیگری بلند کند و او بر آن سجده کند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۶- کسی که به خاطر بیماری و مانند آن نمی‌تواند به اندازه گفتن سه “سبحان الله” در سجده بماند کافی است که یک مرتبه “سبحان الله” بگوید و اگر فقط یک لحظه می‌تواند در سجده باشد احتیاط واجب آن است که ذکر را در همان لحظه شروع کند و درحال سربرداشتن تمام کند.

مسأله ۱۰۶۹- كسي كه هيچ نمي تواند خم شود بايد براي سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد1 و در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه اگر مي تواند به قدري مهر را بلند كند كه پيشاني را برآن بگذارد2(و اگر نمي تواند احتياط مستحبّ آن است كه مهر را بلند كند و به پيشاني بگذارد3) و اگر با سر يا چشمها هم نمي تواند اشاره كند بايد در قلب نيّت سجده كند و بنابراحتياط واجب با دست و مانند آْن براي سجده اشاره نمايد.

1- سبحانی: یعنی چشم ها را به قصد سجده ببندد و به نيّت سر برداشتن باز کند…

2- فاضل: در هر دو صورت احتياط آن است كه اگر مي تواند مهر را بلند كند و بر پيشاني بگذارد…

3- گلپايگاني، صافي: در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه اگر مي تواند مهر را بلند كند و پيشاني را برآن بگذرد و اگر ممكن نيست مهر را به پيشاني بگذارد…

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: اراكي و فاضل نيست].

امام خامنه ای، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله۱۰۶۸.

*****

خوئي، تبريزي، وحید 1079، سیستانی: مسأله 1056- كسي كه هيچ نمي تواند سجده نمايد.بايد براي سجده با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد و اگر با چشمها هم نمي تواند اشاره كند*بنابراحتياط مستحب با دست و مانند ان براي سجده اشاره كند و در قلب نيز نيّت سجده نمايد.

.سيستاني: و مقداري كه مي تواند خم شود بر ان سجده صدق نمي كند…

*سيستاني: بايد در قلب نيّت سجده كند و بنابراحتياط لازم با دست و مانند آن برای سجده اشاره كند و ذكر واجب را بگويد.

*وحید: باید در قلب نيّت سجده کند و ذکر آن را بگوید.

بهجت: مسأله 881- كسي كه هيچ نمي تواند خم شود براي سجده بايد سررا به قصد سجده خم كند و براي برخاستن از سجده، سر را بلند كند و اگر اين هم ممكن نشد،  به قصد سجده چشم را مي بندد و به قصد برخاستن چشم را باز مي كند و لازم نيست در اين صورت بقيه اعضاء يعني كف دست و زانو و انگشت بزرگ پا روي زمين باشد. گرچه اين كار در صورت امكان موافق احتياط است.

زنجاني: مسأله 1079- کسی که هیچ نمی‌تواند سجده کند باید در حالی که در قلب نیت سجده می‌کند با سر اشاره کند و کافی است و اگر ممکن نباشد باید به نیت سجده با چشمها اشاره کند و ذکر آن را بگوید و اگر از این هم عاجز است، سجده واجب نیست و احتیاط مستحب آن است که در حال نماز به نیت سجده با دست اشاره کند و ذکر نیز بگوید و در هر دو صورت اخیر پس از بهبودی نماز را دوباره بخواند.

مكارم: مسأله 959 – هر گاه نتواند خم شود بايد با سر اشاره كند و الا با چشمها اشاره مي نمايد يعني آن را به قصد سجده مي بندد و به نيّت سر برداشتن باز مي كند و در هر صورت احتياط واجب آن است كه مهر را بلند كند و بر پيشاني بگذارد؛ اگر هيچ يك از اينها را نتواند احتياط اين است كه در قلبش نيّت سجده كند.

جوادی آملی: مسأله 1104- کسی که نمیتواند برای سجده خم شود و پیشانی را روی زمین بگذارد، باید پس از نشستن، سر را به اندازه‌ای که میتواند، به نیّت سجده پایین بیاورد و به قصد سر برداشتن از سجده، بالا بیاورد و اگر حرکت دادن سر، مقدور او نبود، با باز و بسته نمودن چشم‌ها به قصد سجده کردن اکتفا کند و در هر دو صورت، احتیاط لازم است چیزی را که پیشانی بر او گذارده میشود؛ مانند مُهر، بردارد و به پیشانی خود بگذارد و اگر سجده با اشارهٔ سر یا چشم‌ها ممکن نبود، در قلب نیّت کند و احتیاط لازم است که با دست و مانند آن، برای سجده و سر برداشتن از آن اشاره شود.

مسأله ۱۰۷۰- كسي كه نمي تواند بنشيند، بايد ايستاده نيّت سجده كند و چنانچه مي تواند براي سجده با سر اشاره كند و اگر نمي تواند با چشمها اشاره نمايد1 و اگراين را هم نمي تواند در قلب نيّت سجده كند و بنابراحتياط واجب با دست و مانند آن براي سجده اشاره نمايد.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای،  سبحانی و مظاهری نیست.

1- فاضل: يعني ان را به قصد سجده مي بندد و به نيّت سر برداشتن باز مي كند…

خوئي، بهجت، تبريزي، زنجاني، سيستاني، مكارم، وحید: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1069.

*****

جوادی آملی: مسأله 1105- کسی که نمیتواند بنشیند، باید ایستاده و با اشارهٔ سر نیّت سجده نماید و اگر ممکن نبود، با اشارهٔ چشم‌ها و اگر ممکن نبود، به نیّت قلبی اکتفا نماید و احتیاط لازم، اشاره کردن با دست و مانند آن است.

مسأله ۱۰۷۱- اگر1 پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد2 بايد نگذارد دوباره به جاي سجده برسد و اين يك سجده حساب مي شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بي اختيار دوباره به جاي سجده برسد3 روي هم يك سجده حساب مي شود و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد4.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- زنجاني: اگر پس از آن كه پيشاني به زمين رسيد و بدن آرام گرفت…

2- بهجت: چنانچه در موقع سجده استقرار پيدا كرده بود و حالا مي تواند خود را نگه دارد و به سجده بر نگردد…

3- سيستاني: همان يك سجده حساب مي شود، ولي اگر ذكر نگفته باشد احتياط واجب آن است كه آن را بگويد، ولي بايد به قصد قربت مطلقه باشد و قصد جزئيّت نكند.

4- خوئي، تبريزي: بنابراحتياط.

بهجت: و اگر استقرار پيدا نكرده بود، حتّي اگر مي تواند خود را نگه دارد بايد به سجده برگردد و روي هم يك سجده حساب می شود و باید ذکر را بگوید و اگر سجده اول است یک سجده دیگر بجا آورد.

وحید: روی هم یک سجده حساب شدن، محلّ اشکال است اگر چه یک سجده یقینا آورده شده ، پس اگر ذکر نگفته باشد ، بنابراحتیاط واجب به قصد آنچه امر دارد –اعم از واجب و مستحب- بگوید.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1080- اگر پيشاني بي اختياربه جاي سجده بخورد و بلند شود سجده  به عمل نيامده است و بايد سجده را به طور صحيح بجا آورد و بعد از تمام شدن احتياط مستحب آن است كه دو مرتبه نماز را بخواند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۳ – اگر هنگام سجده پیشانی به محل سجده برخورد کند و بی اختیار از زمین بلند شود باید دوباره پیشانی را بر زمین بگذارد و ذکر سجده را بگوید و روی هم یک سجده به حساب می آید.

مكارم: مسأله 960 – هر گاه پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود و برگردد يك سجده حساب مي شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه، ولي اگر اختيارا آن را بردارد اگر قبل از ذكر و از روي عمد باشد نمازش باطل است و الا اشكال ندارد.

جوادی آملی: مسأله 1106- اگر به قصد سجده، پیشـانی را بر زمین نهاده و بدون اختیار، پیشانی از زمین بلند شد و بدون اختیار دوباره به زمین گذارده شد، همگی یک سجده محسوب میشود و با انجام دادن سجدهٔ دوم به وظیفهٔ سجود عمل میشود و اگر این وضع برای سجدهٔ دوم پیش آمد، وظیفه سجود به طور کامل انجام شده است و اگر بدون اختیار از زمین بلند شد، لیکن حفظ آن ممکن بود، در‌صورتی که در سجدهٔ اوّل باشد، باید سجدهٔ دوم را انجام دهد و اگر در سجدهٔ دوم باشد، نباید به سجده برود. ترک ذکر سجده، در صورتی که بلند شدن سر از زمین، بدون اختیار باشد، اشکال ندارد.

مسأله ۱۰۷۲- جايي كه انسان بايد تقيه كند مي تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد 1و لازم نيست براي نماز به جاي ديگر برود2.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

۱- سبحانی: و اگر بدون زحمت می تواند در جای دیگر نماز بخواند برای نماز به جای دیگر برود.

۲-  خوئي، تبريزي، وحید: ولي اگر بتواند بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد، طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.

فاضل: ولي اگر در آن مكان حصير يا سنگ يا چيزي كه سجده بر ان صحيح است، وجود دارد و بتواند طوري بر آن سجده كند خلاف تقيه نباشد بايد برآن سجده نمايد.

امام خامنه ای ۲۷۵: ولی اگر در همان محل بتواند بدون زحمت بر حصیر یا سنگ و مانند آن سجده را انجام دهد بنابر احتیاط واجب باید بر این اشیا سجده کند.

سيستاني: يا نماز را تأخير بيندازد تا در همانجا بعد از رفع سبب تقيه بجا آورد؛ ولي اگر بتواند در همان مكان بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد طوري سجده كند كه مخالفت تقيه نكرده باشد نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.

مکارم: ولی اگر در همانجا بتواند روی سنگ یا حصیر و مانند ان سجده کند واجب است.

مظاهری: چنانچه می تواند لازم است برای نماز به جای دیگر برود.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1081- جايي كه انسان بايد تقيه كند اگر بتواند بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد، نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد و اگر نمي تواند احتياط لازم (صافي: احتياط) آن است كه درصورت امكان براي  نماز به جاي ديگر برود؛ و الا در همانجا نماز بخواند.‍‍‍‍‍‍‍ و بر فرش و مانند آن سجده نماید.

.‍‍‍‍‍‍‍ صافي: هر چند ظاهر اين است كه در مورد تقيه به جهت تحبيب و تأليف قلوب لازم نيست كه براي نماز به جاي ديگر برود.

زنجاني: مسأله 1081- جايي كه انسان مي تواند تقيه كند تا مي تواند نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد؛ و اگر بتواند بر حصير ياچيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد نبايد بر فرش و مانند ان سجده  كند؛ بلکه اگر لازم باشد بايد براي نماز به جاي ديگر برود؛ بلكه اگر در صورت ناچاري هم بر فرش و مانند آن سجده نمايد بايد نماز را دوباره بخواند.

جوادی آملی: مسأله 1107- پیشانی در سجود باید بر زمین یا چیزی گذارده شود که از زمین میروید و خوراکی و پوشاکی نیست ـ چنان‌که خواهد آمد ـ مگر در حال صحّت تقیه، که در این حال میتواند بر فرش و مانند آن، سجده کند و احتیاط واجب است که با تمکّن از سجده روی سنگ یا حصیر و… به صورتی که مخالف تقیه نباشد، بر فرش و مانند آن سجده نشود.

مسأله ۱۰۷۳- اگر روي چيزي كه بدن روي آن آرام نمي گيرد سجده كند باطل است1 ولي روي تشك پر2، يا چيز ديگري كه بعد از سر گذاشتن و مقداري پايين رفتن آرام مي گيرد سجده كند اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- اراكي: [پایان مسأله]

2- بهجت: روي تشك…

*****

گلپايگاني، صافي مسأله 1082- اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که بدن روی آن آرام نمی گیرد سجده کند باطل است ولي چنانچه بعد از سر گذاشتن و مقداري پايين رفتن، بدن آرام بگيرد اشكال ندارد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۰- اگر سجده بر روی تشک و مانند آن (که ابتدا بدن حرکت دارد و سپس آرام میگیرد) انجام شود چنانچه در هنگام آرامش بدن، ذکر گفته شود،  نماز صحیح است.

خوئی، تبریزی، 1082،  سیستانی: مسأله 1059- اگر روی تشک پر و مانند آن  در صورتی که بدن روی آن آرام نمی گیرد سجده کند باطل است.

زنجانی: مسأله 1082- اگر روی تشک فنری یا چیز دیگری که بدن روی ان آرام نمی گیرد سجده کند باطل است.

وحید: مسأله 1082 – اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که استقرار بر آن حاصل نمی شود سجده کند باطل است.

مكارم: مسأله 962 –  سجده کردن روی چیزی که بدن روی ان آرام نمی گیرد اشكال دارد ولي چنانكه قبلاً نيز گفتيم اگر در كشتي و قطار و مانند آن بتواند واجبات نماز را در حال حركت رعايت كند نمازش صحيح است. اگر انسان روي تشك يا چيز ديگري سجده كند كه بدن در اول آرام نيست و بعد آرام مي گيرد مانعي ندارد.

مظاهری: مسأله 857- اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که بعد از سر گذاشتن و مقداری پایین رفتن آرام می گیرد سجده کند اشکال ندارد.

جوادی آملی: مسأله 1108- سجده باید در حال آرام بودن بدن، نیز آرام بودن محلّ پیشانی در سجود باشد؛ وگرنه سجده باطل است. نمازگزاردن و سجده کردن روی تشک فنری یا پَر و مانند آن، که پس از نهادنِ پیشانی، مقداری پایین میرود و آرام میشود، اشکال ندارد.

مسأله ۱۰۷۴- اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل نماز بخواند۱ بنابراحتياط  واجب بايد در حالي كه ايستاده است  براي سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام:  امام خامنه ای، بهجت و سبحانی نیست .

۱- اركي: مي تواند ايستاده نماز بخواند و براي سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند.

*****

خوئي، گلپايگاني، زنجانی، تبريزي، صافي: ۱۰۸۳، سيستاني: ۱۰۶۰،  نوري: ۱۰۷۵، فاضل: مسأله ۱۰۸۹- اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل(۱) نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدون لباس براي او مشقت(۲) ندارد، بايد(۳)  سجده و تشهّد را به طور معمول بجا آورد و اگر مشقت دارد(۴)  مي تواند(۵) در حالي كه ايستاده براي سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند(۶) و اگر(۷) سجده و تشهّد را به طور معمول هم بجا آورد، نمازش صحيح است.

(۱) زنجاني: گل آلود…

(۲) فاضل: مشقّتي كه معمولاً تحمل نمي شود…

زنجانی: مشقّت زیاد…

(۳) گلپايگاني، صافي: بايد بنابراحتياط لازم…

(۴) زنجاني: اگر مشقت زیاد دارد…

(۵) [كلمۀ مي تواند دررساله آيت الله سيستاني نيست]

(۶) خوئي، تبريزي، سيستاني: و نمازش صحيح است.

(۷) گلپايگاني، صافي: و اگر در عين مشقت…

وحید: مسأله ۱۰۸۳ – اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند چنانچه آلوده شدن بدن و لباس برای او  حرجی نیست باید سجده و تشهّد را به طور معمول بجا آورد و اگر حرجی باشد در حالی که ایستاده برای سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند و نمازش صحیح است.

مكارم: مسأله ۹۶۳- هر گاه زمين گل باشد كه اگر بخواهد سجده كند بدن و لباس او آلوده مي شود مي تواند ايستاده نماز بخواند و براي سجده با سر اشاره كند.

مظاهری: مسأله ۸۵۸- اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند می تواند سجده و تشهّد را ایستاده بخواند  و اگر سجده و تشهّد را به طور معمول هم بجا آورد  نمازش صحیح است.

جوادی آملی: مسأله ۱۱۰۹- هرگاه ناچار شود که در زمین گِل نماز بگزارد و نشستن و تشهّد و سجود مستلزم آلوده شدن بدن و لباس میشود، میتواند ایستاده نماز را اقامه نماید و برای سجده با سر اشاره کند.

مسأله ۱۰۷۵- در ركعت اول و ركعت سومي كه تشهّد ندارد، مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا۱ اگر بعد از سجده دوم بدون آن كه مقداري بنشيند براي ركعت بعد برخيزد نمازش صحيح است۲ ولي بنابرحتياط واجب۳ بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.

۱- اراكي، سبحانی: بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.

گلپايگاني، صافي، نوري: بنابراحتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد(گلپايگاني، صافي: و اين عمل را جلسه استراحت مي گويند).

خوئي، تبریزی، زنجانی، وحید: بنابراحتياط مستحب بعد  از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.

سيستاني: احتياط واجب این است که بعد از سجده دوم قدری بی حرکت بنشیند  و بعد برخیزد.

۲- بهجت: بنابرأظهر…

۳- بهجت: بنابراحتياط مستحبّ…

*****

فاضل: مسأله ۱۰۹۰- بعد از سجده دوم در جايي كه تشهّد واجب نيست مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا بهتر است لحظه اي بنشيند سپس براي ركعت بعد برخيزد و اين عمل را جلسه استراحت مي گويند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۳- در رکعت اول تمام نماز ها و نیز در رکعت سوم نماز های چهار رکعتی، بنابر احتیاط واجب باید بعد از سجده ی دوم بنشیند و سپس برای رکعت بعد برخیزد البته اگر بدون این که مقداری بنشیند برای رکعت بعد برخیزد نماز باطل نیست.

مكارم: مسأله ۹۶۴ – بعد از سجده دوم در جايي كه تشهّد واجب نيست بهتر است لحظه اي بنشيند سپس براي ركعت بعد برخيزد.

مظاهری: مسأله ۸۵۹- در رکعت اول و رکعت سومی که تشهّد ندارد باید جلسه استراحت بجا آورد یعنی بعد از سجدۀ دوم مقداری آرام بنشیند و بعد برخیزد و اگر بدون نشستن برخیزد ، نماز باطل است.

جوادی آملی: مسأله ۱۱۱۰- احتیاط واجب آن است که پس از سجدهٔ دوم در رکعت اوّل و سوم که تشهد ندارد، مقداری بنشیند، (جلسه استراحت).

دسته بندی این مسأله و طرح دو سؤال از آن:

۱- جلسه استراحت چیست؟

جلسه استراحت این است که: نمازگزار پس از سجده دوم رکعت اول و سجده دوم رکعت سوم نمازهای چهار رکعتی که تشهد ندارد قدری بی حرکت بنشیند و سپس برخیزد.

۲- در اینکه آیا رعایت جلسه استراحت در نماز واجب است یا خیر چهار قول است.

{۱}‌ آیات عظام: اراکی، سبحانی، و مظاهری:

رعایت جلسه استراحت، واجب است.

{۲}‌ آیات عظام: امام خمینی، گلپایگانی، امام خامنه ای، صافی گلپایگانی، سیستانی، نوری همدانی، جوادی آملی:

رعایت جلسه استراحت، احتیاط واجب است.

{۳}‌ آیات عظام: خوئی، تبریزی، بهجت، شبیری زنجانی، وحید خراسانی:

رعایت جلسه استراحت، احتیاط مستحب است.

{۴}‌ آیات عظام: فاضل لنکرانی، مکارم:

رعایت جلسه استراحت، بهتر است.

چيزهایی كه سجده بر آن ها صحيح است

(مسأله 1076) بايد بر زمين و چيزهاي غير خوراكي كه از زمين مي رويد مانند چوب و برگ درخت سجده كرد و سجده بر چيزهاي خوراكي و پوشاكي1 صحيح نيست و نيز سجده كردن بر چيزهاي معدني مانند طلا و نقره و عقيق و فيروزه باطل است2 ، امّا سجده كردن بر سنگ هاي معدني مانند سنگ مرمر و سنگ هاي سياه اشكال ندارد.

1- گلپايگاني، صافي: و معدني مانند عقيق صحيح نيست.[پايان مسأله]

2- اراكي: [پایان مسأله]

*****

خوئي، تبریزی: 1085، سیستانی: مسأله 1062- بايد بر زمين و چيزهاي غير خوراكي و پوشاكي كه از زمين مي رويد، و مانند چوب و برگ درخت سجده كرد. و سجده بر چيزهاي خوراكي و پوشاكي،  مانند گندم و جو و پنبه و انچه كه از اجزاء زمين شمرده نشود*مانند طلا و نقره و قير و زفت. و امثال اينها صحيح نيست.

* سيستاني: مانند طلا و نقره و امثال اينها صحيح نيست، ولي قيروزفت –كه نوع پستي از قير است- در موقع ناچاري ، بر چيزهاي ديگري كه سجود بر آنها صحيح نيست مقدّم مي باشند.

.تبريزي: قير و نفت…

وحید: مسأله 1085 – باید بر زمین و چیزهای غیر خوراکی و پوشاکی که از زمین می روید ،مانند چوب و برگ درخت، باشد. و سجده بر چیزهای خوراکی و پوشاکی  و گندم و جو و پنبه، و چیزهایی که از زمین و  روییدنی از زمین بر آنها صدق نمی کند ، مانند طلا و نقره و قیر و زفت، و امثال این ها صحیح نیست و هم چنین است بنابراحتیاط واجب ، سجده بر سنگ های گرانبها  مانند زمرد و فیروزه.

مكارم: مسأله 965 – هنگام سجده بايد پيشاني بر زمين يا چيزهايي كه از زمين مي رويد، مانند چوب و برگ درختان باشد، ولي سجده بر چيزهاي خوراكي و پوشاكي –هرچند از زمين برويد- جايز نيست و همچنين سجده كردن بر فلزات مانند طلا و نقره باطل است، اما سجده بر سنگ هاي معدني مانند سنگ مرمر و سنگ هاي سفيد و سياه و حتي عقيق اشكال ندارد.

زنجاني: مسأله 1085- بايد بر زمين يا روييدني هايي كه خوراكي و پوشاكي نيست، مانند چوب و برگ درخت، سجده كرد و سجده بر چيزهاي ديگر مانند: روييدني هاي خوراكي يا پوشاكي (گندم، جو، پنبه) و آنچه از اجزاء زمين شمرده نمي شود و روييدني هم نيست مانند طلا و نقره و قير و زفت، صحيح نيست.

بهجت: مسأله 886- بايد بر زمين و چيزهاي غير خوراكي و پوشاكي كه از زمين مي رويد سجده كرد و سجده بر چيزهايي خوراكي و پوشاكي صحيح نيست، و منظور از خوراكي چيزهايي است كه خام يا پخته آن، عادتاً خورده مي شود؛ پس سجده بر گندم و جو و نخاله آنها كه در ضمن خورده مي شود، صحيح نيست ولي سجده بر پوست برنج و خربزه و هندوانه و انار –حتي در حال اتصال- مانعي ندارد؛ و همچنين سجده بر گياهان دارويي- كه اختصاص به مريض دارد و به هيچ وجه از آن در حال سلامت استفاده نمي شود- جايز است؛ و سجده بر تنباكو و مانند آن –که خوراكي نيست-  جایز است به خلاف مثل قهوه و چای، و منظور از پوشاکی چیزی است که عادتا پوشیده می شود  ولو بعد از ریسيدن وبافتن ، مثل پنبه و كتان و كنف؛ ولي سجده بر برگ درختان و چوب ها و آنچه كه از چوب ساخته مي شود و حصير و بادبزن و امثال آن، جايز است. سجده کردن بر چیزهای معدنی مانند طلا و نقره و عقيق و فيروزه و مرمر اصيل باطل است، اما سجده كردن بر سنگ های  معدني مانند سنگ مرمر معمولي و سنگهاي معمولي و سنگ هاي سياه بنابراظهر اشكال ندارد.

مظاهری: مسأله 860- باید بر زمین یا چیزهایی که مربوط به زمین است مانند سنگ، چوب و علف سجده کرد ولی سجده بر چیزهای خوراکی مانند گندم، و پوشیدنی مانند پنبه، و معدنی مانند طلا و نقره صحیح نیست اما سجده کردن بر سنگ های معدنی مانند سنگ مرمر و سنگ های سیاه اشکال ندارد.

جوادی آملی: مسأله 1111- سجده باید بر زمین، خاک، سنگ یا چیزهایی باشد که از زمین روییده میشود و خوراکی یا پوشاکی نیست؛ مانند گیاه، برگ درخت، چوب و… . سجده بر چیزهای معدنی؛ مانند طلا، نقره، عقیق، فیروزه و… جایز نیست، سجده بر اقسام سنگ‌های معدنی، صحیح است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۴- هنگام سجده پیشانی باید روی چیزی قرار گیرد که سجده بر آن صحیح است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۵- در سجده نماز باید پیشانی بر زمین یا گیاهان غیر خوراکی و پوشیدنی که از زمین می روید گذاشته شود، مانند سنگ، خاک، چوب، برگ درختان و مانند آن و سجده بر چیز های خوراکی و پوشیدنی هر چند از زمین بروید مانند گندم و پنبه و چیزهای معدنی که از جنس زمین محسوب نمی شود مانند فلزات و شیشه و مانند آن صحیح نیست.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۶- سجده بر سنگ مرمر و دیگر سنگ هایی که جهت ساخت یا زینت بنا به کار می رود همچنین بر عقیق، فیروزه، درّ و مانند آن صحیح است هرچند احتیاط مستحب آن است که بر دسته آخر (*) سجده نکنند.

(*) منظور عقیق و فیروزه و درّ است.

(مسأله 1077) احتياط واجب آن است كه بر برگ درخت مو، اگر تازه باشد سجده نكنند1.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست.

1- اراكي: و چنانچه خشك شده باشد مانع ندارد.

خوئي، تبريزي: قبل از خشك شدنش سجده نكنند.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1078

بهجت: رجوع کنید به ذیل مسأله 1076.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1086- احتیاط واجب آن است که بر برگ درخت مو  سجده نكنند.

فاضل: مسأله 1092- سجده كردن بر برگ درخت انگور، اگر تازه باشد جايز نيست ولي پس از خشك شدن مي توان بر آن سجده كرد.

سيستاني: مسأله 1063- سجده كردن بر برگ درخت انگور در زماني كه لطيف است و خوردن آن معمول مي باشد جايز نيست و در غير اين صورت سجده كردن بر آن اشكال ندارد.

مكارم:  مسأله 966 –  احتیاط واجب آن است که بر برگ درخت مو كه بعضي آن را در غذا مصرف مي كنند سجده نكنند.

وحید: مسأله 1086 – سجده بر برگ مو تا  وقتی که معمولا خوردنی است جایز نیست.

زنجاني: مسأله 1086-  باید بر برگ درخت مو سجده نكنند.

جوادی آملی: مسأله 1112- احتیاط واجب است که بر برگ مَو در حالتی که تازه است و موردِ خوراکی برخی است، سجده نشود؛ ولی سجده بر آن در حالت خشک شدن که خورده نمیشود، اشکال ندارد.

(مسأله1078) سجده بر چيزهايي كه از زمين مي رويد و خوراك حيوان است مثل علف و كاه صحيح است.1

1- مظاهری: بلکه بر مثل درخت مو و داروهای خوراکی و بر گیاهی که خوردن ان  در بعضی از شهرها معمول است و بر میوه نارس نیز صحیح  است.

*****

زنجاني:مسأله 1087- سجده بر روييدني هايي كه پوشاك و خوراك انسان نيست ولي خوراك حيوان است؛ مانند علف و كاه، صحيح است.

مکارم: مسأله 967 – سجده بر علف و کاه و مانند این ها که از زمین می روید و خوراک حیوان است اشکال ندارد و هم چنین سجده بر گل هایی که خوراکی انسان نیستند؛ اما گل ها و گیاهانی که از قبیل داروی خوراکی هستند مانند گل بنفشه، و گل گاو زبان، بنابراحتیاط، سجده بر آنها صحیح نیست، همچنین سجده بر گیاهانی که در بعضی از شهرها خوراکی است و در بعضی  از شهرها خوراکی نیست.

جوادی آملی: مسأله 1113- سجده برگیاهانی که خوراک حیوان است، نه انسان، صحیح است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۸- سجده بر چیزهایی که از زمین می روید و فقط خوراک حیوان است مانند علف و کاه صحیح است.

مسأله اختصاصی

امام خامنه ای: مسأله  ۲۶۹- سجده کردن بر برگ سبز  چای بنابر احتیاط واجب صحیح نیست ولی سجده بر برگ درخت قهوه که خود برگ استفاده خوراکی ندارد صحیح است.

(مسأله 1079) سجده بر گل هايي كه خوراكي نيستند صحيح است1 ولي2 سجده بر دواهاي خوراكي كه از زمين مي رويد3، مانند گل بنفشه و گل گاو زبان صحيح نيست4.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.

1- زنجاني: هر چند مانند گل بنفشه براي مداوا خورده شوند.[پايان مسأله]

2- خوئي، تبريزي، سيستاني: بلكه…

3- سيستاني: و آن را دم كرده يا مي جوشانند و آبش را مي نوشند…

وحید: چنانچه خود آنها خوردنی باشد سجده بر آنها صحیح نیست. و بنابراحتیاط مستحب بر دواهایی که می جوشانند یا دم می کنند و از آب آنها استفاده می کنند سجده نکنند.

4- خوئي، سيستاني، تبريزي: صحيح است.

مكارم، مظاهری:  رجوع کنید به ذیل مسأله 1078.

*****

جوادی آملی: مسأله 1114- سجده بر گُل‌هایی که فقط به عنوان دارو پس از جوشاندن، نوشیده میشود، صحیح است، هرچند احتیاط مستحب، ترک سجده بر آن‌هاست.

امام خامنه ای: مسأله ۲۷۰- سجده بر گل هایی که خوراکی نیستند و نیز داروهای گیاهی که از زمین می روید و فقط برای معالجه بیماری ها به کار می آید مانند گل ختمی و گل بنفشه صحیح است ولی سجده بر گیاهانی که در موارد غیر معالجه نیز برای خواص طبی شان به مصرف خوراکی می رسد، مثل خاکشیر و مانند آن صحیح نیست.

(مسأله 1080) سجده بر گياهي كه خوردن آن در بعضي از شهرها معمول است1 و در شهرهاي ديگر معمول نيست2 و نيز سجده بر ميوه نارس صحيح نيست3.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت: در آن شهرها جايز نيست و بنابراحتياط در شهرهاي ديگر نيز كه خورده نمي شود، سجده نكنند و نيز سجده بر ميوه نارس صحيح نيست.

2- سيستاني: در صورتي كه در آنجاها هم خوردني محسوب شود، صحيح نيست…

3- گلپايگاني، صافي: اگر چه مأكول نباشد.

سيستاني: بنابراحتياط صحيح نيست.

فاضل، نوري: ولي سجده بر توتون جايز است.

مكارم، مظاهری:  رجوع کنید به ذیل مسأله 1078

*****

زنجاني: مسأله 1089- سجده بر ميوه نارس صحيح نيست و سجده بر گياهي كه خوردن آن در بعضي مناطق معمول است و در منطقه هاي ديگر معمول نيست صحيح نمي باشد؛ بلي اگر چيزي درنوع مناطق خوردني نباشد كسي كه در آن مناطق است مي تواند بر آن سجده كند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۷۱- گیاهانی که در بعضی از مناطق یا بین بعضی از مردم خوردنی شمرده می‌شود ولی دیگران از آن استفاده خوردنی نمیکنند خوراکی حساب میشود و سجده بر آنها صحیح نیست.

جوادی آملی: مسأله 1115- سجده بر میوهٔ نارس، گرچه فعلاً خورده نمیشود، صحیح نیست و سجده بر گیاهی که فقط در برخی از شهرها خورده میشود، در همان شهرها صحیح نیست و در شهرهایی که خوردن آن معمول نیست، احتیاط واجب، ترک سجود بر آن است.

(مسأله 1081) سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ صحيح است1 بلكه به  گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلي و مانند آن هم مي شود سجده كرد2.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- جوادی آملی: هرچند پخته شوند، چنان‌که سجده بر آجر و کوزهٔ گِلی که پخته شده‌اند، جایز است.

مكارم: چه قبل از پخته شدن و چه بعد از آن صحيح است؛ همچنين بر آجر و سفال و سيمان نيز جايز است.[پايان مسأله]

بهجت: بنابرأظهر…

2- گلپايگاني، اراكي: جايز نيست كه در حال اختيار به گچ و آهك پخته وآجر و كوزه گلی (گلپايگاني: و مانند آن)سجده كنند.

خوئي، تبريزي، وحید: احتياط مستحب آن است كه در حال اختيار به گچ و آهك پخته و اجر و كوزه گلي و مانند اينها سجده نكنند.

صافي: جواز سجده در حال اختيار به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلي و مانند آن مورد تأمّل است.

سيستاني: سجده بر گچ و اهك پخته و آجر و كوزه گلي نيز اشكال ندارد.

*****

زنجانی: مسأله 1090- سجده برانواع سنگ های معدنی که از اجزا زمین است، مانند سنگ مرمر و سنگ آهک و سنگ گچ صحیح است. و احتیاط آن است که در حال اختیار به گچ و آهک پخته و آجر و کوزه گلی و مانند آنها سجده نکنند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۷- سجده بر آجر، سفال، گچ، آهک و سیمان صحیح است.

مظاهری: مسأله 862- سجده بر گچ، آهک و آجر، سیمان، موزاییک و ظروف سفالی و مانند این ها جایز است.

(مسأله 1082) اگر كاغذ را از چيزي كه سجده بر آن صحيح است مثلا از كاه1 ساخته باشند، مي شود بر آن سجده كرد2 و سجده بر كاغذي كه از پنبه و مانند آن ساخته شده اشكال ندارد3.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- فاضل: يا چوب…

2- بهجت: و جواز سجده بر كاغذي كه احتمال دارد از چيزهايي درست شده باشد كه سجده بر آن جايز نيست مورد تأمل است لذا احتياطا سجده ننمايند.

وحید: ولی سجده بر کاغذی که از پنبه و مانند آن ساخته شده باشند محل اشکال است.

3- گلپايگاني، صافي: اشكال دارد؛ و نيز سجده كردن بر كاغذي كه انسان نمي داند از چيزي كه سجده بر آن صحيح است ساخته شده يا از چيزي كه از سجده بر آن صحيح نيست اشكال دارد.

فاضل: سجده بر كاغذي كه از پنبه تهيه مي شود اشكال ندارد.

*****

خوئي، تبريزي، زنجاني: 1091، نوري: مسأله 1083- سجده بر كاغذ (خوئي، زنجاني، تبريزي: اگر چه از پنبه و مانند ان ساخته شده باشد) صحيح است.

سيستاني: مسأله 1068– اگر کاغذ نوشتن را از چیزی که سجده بر آن صحیح است مانند – چوب و کاه- ساخته باشند می شود برآن سجده کرد و همچنین اگر از پنبه یا کتان ساخته باشند. ولی اگر از حریر یا ابریشم و مانند این ها ساخته باشند، سجده بر آن صحیح نیست و اما دستمال کاغذی فقط در صورتی  می توان بر آن سجده کرد که معلوم باشد از چیزی ساخته شده است که سجده بر آن صحیح است.

مکارم: مسأله 969 – سجده بر کاغذ مطلقاً صحیح است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۷۲- سجده بر کاغذی که از چوب و گیاه (غیر از کتان و پنبه) تهیه می شود صحیح است.

مظاهری: مسأله 863- سجده بر انواع کاغذها نظیر دستمال کاغذی و کاغذ دیواری و کاغذی که روی آن نوشته شده است صحیح است.

جوادی آملی: مسأله 1117- سجده بر کاغذی که آن را از چیزی که سجده بر آن صحیح است ـ مانند چوب و برگ درخت ـ ساخته باشند، صحیح است و اگر آن را از چیزی که سجده بر آن صحیح نیست ـ مانند پوشاکی و خوراکی ـ ساخته باشند، صحیح نیست و اگر غالب کاغذها از غیرخوراکی و غیر پوشاکی ساخته میشود و کاغذی مورد شک واقع شود، میتوان بر آن سجده نمود.

(مسأله 1083) براي سجده بهتر از هر چيز ، تربت حضرت سيدالشهدا عليه السلام مي باشد بعد از آن خاك1، بعد از خاك سنگ و بعد از سنگ گياه است.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1-زنجانی: خاک های دیگر…

*****

بهجت: مسأله 892- برای سجده بهتر از هر چیز تربت حضرت سیدالشهدا علیه السلام می باشد، بعد از آن خاک است.

مكارم: مسأله 970 – بهتر از هر چیز برای سجده خاك، مخصوصا تربت حضرت سيدالشهدا عليه السلام است كه يادآور خونهاي شهيدان مي باشد.

مظاهری: مسأله 864- برای سجده بهتر از هر چیز تربت حضرت سیدالشهدا علیه السلام می باشد که موجب قبولی نماز است. و روایت شده که حجاب ها را پاره می کند و در محضر ربوبی می رسد یعنی چیزهایی که مانع از قبولی نماز است به واسطه سجده کردن بر تربت حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام رفع می شود، بعد از آن خاک و بعد از خاک سنگ و بعد از سنگ، گیاه است.

جوادی آملی: مسأله 1118- سجده بر تربت حضرت سید الشهداء عليه السلام افضل از سجده بر سایر چیزهایی است که سجده بر آن‌ها صحیح است. پس از آن، در فضیلت، خاک و سپس سنگ و پس از سنگ، گیاه است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۷۷- نیکوترین سجده سجده بر خاک و روی زمین است که نشانه خضوع و خشوع در برابر خداوند است و برای سجده هیچ خاکی در فضیلت به تربت مقدس سیدالشهدا علیه السلام نمی رسد.

 (مسأله 1084) اگر چيزي كه سجده بر ان صحيح  است  ندارد يا اگر دارد بواسطه سرما يا گرماي زياد1 و مانند اينها نمي تواند بر آن سجده كند2، بايد به لباسش اگر از كتان يا پنبه است؛ سجده كند3 و اگر چيز ديگر است بر همان چيز سجده كند و اگر آن هم نيست بايد بر پشت دست4 و چنانچه آن هم ممكن نباشد به چيز معدني5 و مانند انگشتر عقيق سجده نمايد6.

1- فاضل: يا تقيّه…

2-  خوئي، تبريزي: بايد به لباسش سجده كند و اگر فراهم نباشد بايد بر پشت دست يا چيز ديگر كه درحال اختيار سجده بر او جايز نيست سجده نمايد، ولي احتياط مستحب آن است كه تا سجده بر پشت دست ممكن است بر آن چيز سجده نكند.

گلپايگاني: چنانچه لباس او از كتان يا پنبه است بايد به لباسش سجده كند و اگر از چيز ديگر است، بايد بر پشت دست يا چيز معدني مانند انگشتر عقيق سجده نمايد، ولي احتياط لازم آن است كه تا سجده بر پشت دست ممكن است بر چيز معدني سجده نكند.

صافي: بايد به لباسش سجده كند و اگر بر آن هم نشود بايد بر پشت دست یا چیز معدنی مانند انگشتر عقیق سجده نماید. ولی احتياط لازم آن است كه تا سجده بر پشت دست ممكن است بر چيز معدني سجده نكند.

سيستاني: سجده بر قير و زفت مقدّم بر سجده بر غير آنهاست ولي اگر سجده بر آنها ممكن نباشد بايد بر لباسش يا هر چيز ديگر كه در حال اختيار سجده بر آن جايز نيست سجده نمايد ولي احتياط مستحب آن است كه تا سجده بر لباسش ممكن است بر چيز ديگر سجده نكند.

وحید: باید به لباسش سجده کند به شرط آنکه از حریر وابریشم نباشد و احوط این است که  لباسی که از پنبه  و کتان است را بر غیر آن، مانند لباسی که از پشم و کرک است مقدّم بدارد و اگر لباس میسر نشد  -بنابراحتیاط واجب- بر فیروزه و عقیق و امثال این ها و بر کاغذی که از پنبه ساخته اند سجده کند، و اگر آن هم فراهم نشد بر کاغذی که از ابریشم و حریر ساخته اند سجده کند و اگر آن هم میسّر نشد بر هر چیز دیگری که در حال اختیار سجده برآن جایز نیست، سجده نماید ولی احتیاط مستحبّ آن است که تا سجده بر پشت دست ممکن است، بر غیر آن از چیزهایی که سجده بر انها جایز نیست سجده نکند. و اگر پشت دست هم میسّر نشد تا پنبه و کتان و قیر و زفت فراهم نشود بر چیز دیگر سجده نکند.

3- مكارم: و اگر از چيز ديگر است (مثلا از پشم است) بر همان يا بر فرش سجده نمايد و اگر آن هم ممكن نيست بر فلزات و اشياء معدني سجده كند و اگر مطلقا چيزي پيدا نمي كند كه بتوان بر آن سجده كرد، بر پشت دست خود سجده مي كند بنابراين پشت دست آخرين چيزي است كه مي توان بر آن سجده كرد.

سبحانی: و اگر از چیز دیگر است (مثلا از پشم است) بر همان چیز یا فرش سجده کند و اگر آن هم نیست بر اشیاء معدنی مانند عقیق و فیروزه سجده کند و اگر آن هم نیست باید بر پشت دست سجده کند.

امام خامنه ای ۲۷۳: یا چیز دیگری از جنس پنبه و کتان دارد باید بر آن سجده کند و احتیاط واجب آن است که تا سجده بر لباسی که از پنبه و کتان است ممکن باشد در غیر آن (یعنی غیر از لباسی که از این جنس باشد) سجده نکند و اگر چنین چیزهایی در اختیار ندارد بنابر احتیاط واجب بر پشت دست خود سجده کند.

مظاهری: بر هر چیزی که می تواند باید سجده کند[پایان مسأله].

4- اراكي، نوري: بايد به لباسش اگر از كتان يا پنبه است سجده كند و اگر آن هم نيست (نوري: اگر از چيز ديگر است) بايد بر پشت دست  …

5- فاضل: بنابراحتياط به چيز معدني…

6- بهجت: بنابراظهر و اگر آن هم نشد، تا نزديك زمين خم مي شود و يا اينكه با اشاره سر، سجده مي نمايد.

*****

زنجاني: مسأله 1093- اگر در تمام وقت چيزي كه سجده برآن  صحيح است ندارد يا اگر دارد به جهتي مانند سرما يا گرماي زياد نمي تواند بر آن سجده كند، چنانچه جنسي كه از پنبه و كتان است در اختيار دارد بايد بر آن سجده كند و اگر ندارد بايد بر پشت دست سجده كند.

جوادی آملی: مسأله 1119- اگر در تمام وقت نماز چیزی که سجده بر آن صحیح است، ندارد یا دارد، ولی بر اثر مانع طبیعی؛ مانند سرما و گرما یا مانع اجتماعی؛ مانند تقیه نمیتواند بر آن سجده کند، بر لباس پنبه‌ای یا کتانی خود سجده نماید (هرچند خصوصیتی برای آن نیست) و اگر آن مقدور نبود، بر پشت دست خود سجده نماید و اگر آن نیز ممکن نبود، بر کالاهای معدنی؛ مانند عقیق يا فیروزه سجده کند.

(مسأله 1085) سجده بر گل و خاك سستي كه پيشاني روي آن آرام نمي گيرد1 اگر بعد از آن كه مقداري فرو رفت آرام بگيرد اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای، سبحانی و مظاهری نیست.

1- اراكي، خوئي، گلپايگاني، تبريزي، سيستاني، صافي، زنجاني، وحید: باطل است.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1073.

*****

جوادی آملی: مسأله 1120- محل سجده باید آرام باشد، هرچند پس از گذاردن پیشانی بر آن، مقداری ناآرام باشد؛ ولی بعد از چند لحظه آرام میشود؛ مانند خاک سستی که با گذاردن پیشانی روی آن ناآرام شده؛ ولی بعداً آرام میشود. البته ذکر سجده باید کاملاً در حال آرامش محلّ سجده باشد.

(مسأله 1086) اگر در سجده اول، مهر به پيشاني بچسبد1 و بدون اين كه مهر را بردارد دوباره به سجده رود اشكال دارد2. بلكه نماز باطل است و بايد اعاده كند.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- خوئي، تبريزي، سيستاني، زنجاني، وحید: بايد براي سجده دوم مهر را بردارد.

امام خامنه ای ۲۷۶: باید برای سجده دوم مهر را از پیشانی جدا کند و اگر مهر را از پیشانی جدا نکند و به همان حال به سجده ی دوم برود اشکال دارد.

مكارم: بايد آن براي سجده دوم از پیشانی جدا کند؛ و اگر به همان حال به سجده دوم رود اشكال دارد.

2- نوري: [پایان مسأله]

گلپايگاني، صافي: بلكه بايد مهر را از پيشاني بردارد و بعد به سجده رود.

فاضل: اشكال ندارد و دو سجده حساب مي شود ولي بهتر است مهر را از پيشاني جدا كند.

بهجت، مظاهری: اشكال ندارد (بهجت: اگر چه خلاف احتياط است).

*****

جوادی آملی: مسأله 1121- اگر در سجدهٔ اوّل، چیزی که بر آن سجده نمود ـ مثلاً مهر ـ به پیشانی وی چسبید و بدون آنکه آن چیز(مهر) را بردارد، دوباره به سجده رَوَد، مانعی ندارد، هرچند بهتر است که آن چیز (مهر) را بردارد و به سجده برود.

(مسأْله 1087) اگر در بين نماز چيزي كه بر آن سجده مي كند گم شود و چيزي كه سجده بر آن صحيح است نداشته باشد1 چنانچه وقت  وسعت دارد2 بايد نماز را بشكند و اگر وقت تنگ است3، بايد به لباسش اگر از پنبه يا كتان است سجده كند و اگر از چيز ديگري است4 بر همان چيز و اگر آن هم ممكن نيست بر پشت دست5، و اگر آن هم نمي شود به چيز معدني 6 مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.

1- سيستاني: و نتواند بدون باطل کردن نماز، آن را به دست آورد، مي تواند به ترتيبي كه در مسأله [1084] ذکر شد عمل نمايد خواه وقت تنگ باشد يا ان كه وسعت داشته باشد كه نماز را بشكند و ان را دوباره بخواند.[پايان مسأله]

2- فاضل: و در جاي ديگر، چيزي كه سجده بر آن صحيح است وجود داشته باشد…

زنجاني، صافي: بايد نماز را رها كند (زنجاني: و بعد از تهيه مهر دوباره نماز بخواند) و اگر وقت تنگ است بايد به ترتيبي كه در مسأله [1084] گفته شد عمل نمايد.[پايان مسأله]

سبحانی: باید نماز را تمام کند ودوباره بخواند و اگر وقت تنگ است باید به ترتیبی که [در مسأله ۱۰۸۴] گفته شد عمل کند.

3- فاضل: يا چيزي كه سجده بر آن صحيح است وجود نداشته باشد…

خوئي، تبريزي، وحید، امام خامنه ای ۲۷۴: بايد به ترتيبي كه در مسأله [۱۰۸۴] گفته شد عمل نمايد.[پايان مسأله]

مظاهری: باید به هر چیزی که می تواند سجده کند[پایان مسأله]

4- گلپايگاني: بر پشت دست يا چيز معدني، مانند انگشتر عقيق سجده نمايد و احتياط لازم آن است كه تا سجده بر پشت دست ممكن است به چيز معدني سجده نكند.

5- اراكي، نوري: بايد به لباسش اگر از پنبه يا كتان است سجده كند و اگر آن هم ممكن نيست(نوري: اگر از چيز ديگري است) بر پشت دست…

6- فاضل: بنابراحتياط به چيز معدني …

*****

مكارم: مسأله 973 – هر گاه در اثناء نماز چيزي را كه سجده بر آن صحيح است از دست بدهد، مثلا بچه اي آن را  بردارد چنانچه وقت نماز باقي است نماز را تمام كرده و بنابراحتياط دوباره مي خواند و اگر وقت تنگ است قضا ندارد؛ در هر دو صورت به ترتيبي كه در دو مسأله قبل [1084و 1086] گفته شد عمل نمايد.

جوادی آملی: مسأله 1122- هرگاه در بین نماز چیزی که سجده بر آن صحیح است، از بین برود و بر اثر تنگی وقت یا مانع دیگر، نتواند نماز را رها کند و دوباره اقامه نماید، باید بر لباس پنبه‌ای یا کتانی (هرچند خصوصیتی برای آن نیست) سجده کند و اگر آن نیز مقدور نبود، بر پشت دست سجده نماید و در غیر این صورت، بر کالاهای معدنی ـ مانند عقیق يا فیروزه ـ سجده کند.

(مسأله 1088) هر گاه در حال سجده بفهمد پيشاني را بر چيزي گذاشته كه سجده بر آن باطل است اگر ممكن باشد بايد پيشاني را از روي آن به روي چيزي كه سجده بر آن صحيح است بكشد1 و اگر وقت تنگ است به دستوري كه در مسأله پيش گفته شد عمل كند.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای و سبحانی نیست.

1- اراكي: و اگر ممكن نباشد ولي وقت وسعت دارد بايد نماز را بشكند…

گلپايگاني: و اگر ممكن نباشد چنانچه وقت نماز وسعت دارد بايد نماز را رها كند و اگر وقت تنگ است در صورتي كه لباسش از پنبه يا كتان است بايد پيشاني را از روي آن به روي لباسش بكشد و اگر از چيز ديگر است پيشاني را از روي آن به پشت دست يا چيز معدني بكشد با مراعات احتياطي كه در مسأله پيش گفته شد.

صافی: و اگر ممکن نباشد چنانچه وقت نماز وسعت دارد، باید نماز را رها کند و اگر وقت تنگ است به ترتیبی که در مسأله [1084] گفته شد عمل نماید.

مظاهری:  و اگر ممکن نیست چنانچه وقت وسعت دارد باید نماز را بشکند، و اگر وقت تنگ است نماز را تمام کند. و نماز او صحیح است.

*****

 خوئي: مسأله-  هر گاه در حال سجده بفهمد پیشانی را بر چیزی گذاشته که سجده بر آن باطل است  بايد پيشاني را از روي آن برداشته و بر چيزي كه سجده بر آن صحيح است سجده نمايد . و اگر ممكن نباشد چنانچه وقت نماز وسعت دارد بايد نماز را بشكند و اگر وقت تنگ است به ترتيبي كه در مسأله[1084] گفته شد عمل نمايد.

. تبريزي: بايد پيشاني را بر چيزي كه سجده بر آن صحيح است بكشد …

زنجانی: مسأله – هر گاه در حال سجده بفهمد که پیشانی را بر چیزی گذاشته که سجده بر آن باطل است باید پیشانی را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و اگر نداشته باشد چنانچه وقت وسعت داشته باشد باید نماز را رها کند و بعد از تهیۀ مهر دوباره نماز بخواند و اگر وقت تنگ است باید به ترتیبی که در مسألۀ {1084} گفته شد عمل نماید. در هر صورت باید در حال خمیده سر را روی یکی از آن چیزها بگذارد بلکه در صورت امکان سر را روی آن بکشد؛ و احتیاط مستحب آن است که پس از تمام کردن نماز، دوباره نماز را بخواند.

وحید: مسأله 1097 – هر گاه در حال سجده بفهمد پیشانی را بر چیزی گذاشته که سجده بر آن باطل است چنانچه وقت نماز وسعت دارد و ممکن است بر چیزی که سجده بر آن صحیح است سجده نماید  پیشانی را از روی آن برداشته وبر چیزی که سجده بر آن صحیح است سجده نماید و بنابراحتیاط واجب دو سجده سهو بجا آورد، و اگر ممکن نیست نماز را از سر بگیرد و چنانچه وقت تنگ است به ترتیبی  که در مسأله [1084] گذشت عمل نماید.

سيستاني: مسأله-  هر گاه در حال سجده بفهمد پیشانی را بر چیزی گذاشته که سجده بر آن باطل است چنانچه پس از بجا آوردن ذكر واجب ملتفت شود مي تواند سر از سجده بردارد و نمازش را ادامه دهد و اگر قبل از بجا آوردن ذكر واجب ملتفت شود  بايد پيشاني خود را به چيزي كه سجده بر آن صحيح است بكشد و ذكر واجب را انجام دهد ولي اگر كشيدن پيشاني ممكن نباشد مي تواند ذكر واجب را در همان حال بجا آورد و نمازش در هر دو صورت صحيح است.

مكارم: مسأله 974 – هر گاه در حال سجده متوجه شود پيشاني را بر چيزي گذارده كه سجده بر آن جایز نیست، اگر ممكن است و منافات با صورت نمازگزار  ندارد پيشاني را به روي چيزي كه سجده بر آن صحيح است بكشد و اگر دسترسي ندارد و وقت تنگ است به دستور مسأله  پیش [1087] عمل كند.

جوادی آملی: مسأله 1123– هرگاه در حال سجده آگاه شود که پیشانی را بر چیزی نهاده است که سجده بر آن باطل است، باید پیشانی را بدون برداشتن از زمین به روی چیزی بکشد که سجده بر آن صحیح است و اگر بر اثر تنگی وقت یا مانع دیگر، نتواند نماز را رها کند و دوباره اقامه نماید، باید برابر حکم مسألهٔ قبلی عمل نماید.

(مسأله 1089)  اگر بعد از سجده بفهمد پيشاني را روي چيزي گذاشته كه سجده بر آن باطل است اشكال ندارد1.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای و سبحانی نیست.

1- خوئي: بايد بر چيزي كه سجده بر آن صحيح است سجده نمايد و بنابراحتیاط  مستحب نماز را از سر به جا آورد. و اگر این کار بر دو سجده از یک رکعت اتفاق افتاد، یک سجده را تدارک نماید و احتیاط واجب آن است که نماز را دوباره بخواند.

وحید: باید بر چیزی که سجده بر آن صحیح است سجده نماید و بنابراحتیاط واجب دو سجده سهو بجا آورد و اگر این کار در دو سجده از یک رکعت اتفاق افتاد ، نمازش باطل است.

زنجانی: باید بر چیزی که سجده بر آن صحیح است سجده نماید و اگر نداشته باشد چنانچه وقت وسعت داشته باشد باید نماز را رها کند و بعد از تهیه مهر دوباره نماز بخواند. و اگر وقت تنگ است باید به ترتیبی که در مسأله [1084] گفته شد عمل نماید و در این مسأله فرقی نیست که این کار در یک سجده رخ داده باشد، یا در دو سجده از یک رکعت.

تبريزي: عيبي ندارد و بنابراحتياط مستحب نماز را دوباره بجا آورد و همچنين است اگر در دو سجده از يك ركعت اتفاق افتاد.

بهجت: رجوع کنید به ذیل مسأله اختصاصی 875، بعد از مسأله 1065 متن اصلی.

*****

مكارم: مسأله 975 – هر گاه بعد از نماز يا بعد از سجده متوجه شود بر چيزي سجده كرده كه سجده بر آن جايز نبوده نمازش صحيح است.

جوادی آملی: مسأله 1024- هرگاه پس از سجده آگاه شود که پیشانی را بر چیزی نهاده است که سجده بر آن باطل است، اشکال ندارد، هرچند بعد از دو سجده از یک رکعت، آگاه گردد.

(مسأله 1090) سجده كردن براي غير خداوند متعال حرام مي باشد و بعضي از مردم عوام1 كه مقابل قبر امامان عليهم السلام پيشاني را بر زمين مي گذارند اگر براي شكر خداوند متعال باشد اشكال ندارد و گرنه حرام است2.

این مسأله در رساله آيات عظام فاضل ،بهجت و سبحانی نیست.

1- گلپايگاني، صافي، زنجاني، نوري، وحید، سیستانی: بعضي از مردم….

2- سيستاني: اشكال ندارد و گرنه مشكل است.

امام خامنه ای ۲۸۰: اشکال ندارد و در غیر این صورت حرام است.

مكارم: اگر به قصد سجده براي امام عليهم السلام باشد کار حرامی است، و اگر براي شكر خدا باشد اشكال ندارد، ولي اگر در نظر بينندگان چنين نشان دهد كه سجده بر امام عليه السلام است يا بهانه به دست دشمنان دهد اشكال دارد.

*****

مظاهری: مسأله 872- سجده کردن برای غیر خداوند متعال به قصد عبادت حرام است و بعضی از مردم که مقابل قبر امامان علیه السلام پیشانی را  بر زمین می گذارند ف چون برای تعظیم است نه عبادت اشکال ندارد.

جوادی آملی: مسأله 1125- سجده برای غیر خدا حرام است. سجدهٔ فرشتگان برای حضرت آدم نبود، زیرا وی به مثابهٔ قبله بود، چنان‌که سجدهٔ حضرت یعقوب و فرزندان او برای حضرت یوسف نبود، بلکه به منظور شکر خدا بود. آنچه برخی از زائران قبور امامان معصوم: به صورت سجده انجام میدهند، اگر به منظور شکر نعمت توفیق به زیارت آنان باشد، اشکال ندارد و اگر مقصود خضوع در برابر آن‌ها باشد، حرام است و برای پرهیز از توهّم برخی، سزاوار است که چنین کاری انجام نشود.

مستحبّات و مکروهات سجده

مسأله ۱۰۹۱ – در سجده چند چيز مستحب است۱:

۱- كسي كه ايستاده نماز مي خواند بعد از ان كه سر از ركوع برداشت و كاملا ايستاد و كسي كه نشسته نماز مي خواند، بعد از آن كه كاملاً نشست براي رفتن به سجده تكبير بگويد۲.

۲- موقعي كه مرد مي خواهد به سجده برود، اول دستها را و زن اول زانوها را به زمين بگذارد.

۳ – بيني را۳ به مهر يا چيزي كه سجده بر آن صحيح است بگذارد۴.

۴- در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد به طوري كه سر آنها رو به قبله باشد.

۵- در سجده دعا كند و از خدا حاجت بخواهد و اين دعا را بخواند۵. «يا خير المسؤولين و يا خير المعطين۶ ارزقني وارزق عيالي من فضلك۷ فانك ذوالفضل العظيم.» يعني اي بهترين كسي كه از او سوال مي كنند و اي بهترين عطا كنندگان روزي بده به من و عيال من از فضل خودت،۸ پس به درستي كه تو داراي فضل بزرگي.

۶- بعد از سجده بر ران چپ بنشيند و روي پاي راست را بر كف پاي چپ بگذارد۹.

۷- بعد از هر سجده وقتي نشست و بدنش آرام گرفت تكبير بگويد۱۰.

۸- بعد از سجده اول بدنش كه آرام گرفت «استغفرالله ربي و اتوب اليه» بگويد۱۱.

۹- سجده را طول بدهد۱۲ و در موقع نشستن دستها را روي رانها بگذارد.

۱۰- براي رفتن به سجده دوم در حال آرامي بدن «الله اكبر» بگويد۱۳.

۱۱- در سجده ها صلوات بفرستد۱۴ و اگر آن را به قصد ذكري كه در سجده ها دستور داده اند بگويد اشكال ندارد.

 ۱۲- در موقع بلند شدن دست ها را بعد از زانوها از زمين بردارد۱۵.

 ۱۳- مردها آرنجها و شكم را به زمين نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شكم را بر زمين بگذارند و اعضاي بدن را به يكديگر بچسبانند و مستحبات ديگر سجده در كتابهاي مفصل گفته شده است۱۶.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

۱- مكارم: چند چيز در سجده به رجاء ثواب الهي مطلوب است…

مظاهری: در سجده ، سیزده مورد مستحب است…

۲- مكارم: ۱- بعد از سر برداشتن از ركوع در حالي كه بدن آرام است براي رفتن به سجده تكبير گويد و همچنين بعد از سجده اول و نيز براي رفتن به سجده دوم…

۳- فاضل: علاوه بر پيشاني، بيني را…

4- زنجاني: بلكه اين امر، مطابق احتياط استحبابي موكّد است…

۵- فاضل: يكي از دعاهاي مناسب در سجده اين است…

زنجانی: خوب است این دعا را بخواند…

مكارم: از دعاهاي خوب و مناسب اين دعا است…

۶- مكارم: يا خير المسؤولين و اوسع المعطين…

۷- وحید: من فضلک الواسع…

۸- وحید: از فضل فراگیر خودت

۹- فاضل، مكارم: و اين را تورُّک گويند…

۱۰- [مورد ۷ در رساله آيت الله مكارم نيست]

۱۱- مكارم: ۷- در ميان دو سجده هنگامي كه بدن آرام است «استغفرالله ربي و اتوب اليه » گويد…

۱۲- مكارم: و تسبيح و حمد و ذكر خدا گويد…

۱۳- [مورد ۱۰ در رساله آيت الله مكارم نيست]

۱۴-خوئي، فاضل، صافي، تبريزي، سيستاني، مكارم، زنجاني، وحید: [پايان مورد ۱۱]

گلپايگاني: ولي ان را به قصد ذكري كه در سجده دستور داده اند نگويد[پايان مورد۱۱]

۱۵- گلپايگاني، صافي: ۱۲- در موقع بلند شدن، مرد اول زانوها و زن اول دست ها را از زمين بردارد…

مكارم: ۱۰- به هنگام بلند شدن ، اول زانوها را از زمين بردارد و بعد دست ها را…

۱۶- مظاهری: مردها آرنج ها را به زمین نچسبانند و بازوها از پهلو جدا نگه دارند و زن ها آرنج ها را بر زمین بگذارند و اعضای بدن را به یکدیگر بچسبانند.

[مورد 13 در رساله آيت الله مكارم نيست.]

*****

بهجت: مسأله ۸۸۵- مستحب است تكبير گفتن در موقع رفتن به سجده و بعد از سربرداشتن از آن؛ و مستحب است در حال تكبير دستها را بلند كند؛ و براي مرد مستحب است در موقع سجده رفتن، دستها را زودتر از زانوها بر زمين بگذارد و در موقع بلند شدن براي قيام، زانوها را زودتر از دست ها از زمين بردارد و زن در حال رفتن به سجده، اول زانوها را به زمين مي گذارد بعد دستها را، و مستحب است در حال سجده بيني نيز به خاك و يا هر چه سجده بر آن جايز است گذاشته شود و بين دو سجده دعاهايي كه وارد شده بخواند، مثل استغفار و مانند آن و مستحب است در بين دو سجده به حال تورك بنشيند(يعني بر ران چپ بنشيند و قدم راست را بر كف قدم چپ بگذارد) و بر روي دو پا نشستن مكروه است؛ و براي زن مستحب است نشستن بر نشيمنگاه و بالا اوردن زانوها و چسباندن رانها به يكديگر؛ و همچنين مستحب است نمازگزار در وقت بلند شدن براي ايستادن بگويد:«بحول الله و قوته اقوم و اقعد» [و نيز رجوع كنيد به مسأله اختصاصي 925،بعد از مسأله 1121 متن اصلی].

امام خامنه ای: مسأله ۲۷۸- بعضی از مستحبات سجده عبارت است از:  ۱- پیش از سجده و پس از آن در حالی که بدن آرام است تکبیر بگوید. ۲- بین دو سجده در حالی که بدنش آرام است بگوید “استغفرالله ربی و اتوب الیه‌”. ۳- سجده را طولانی کند و در آن ذکر بگوید و دعا برای حاجت های دنیا و آخرت بخواند و صلوات بفرستد. ۴- ذکر سجده را تکرار کند و به عدد فرد ختم می کند‌. ۵-بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر کف پای چپ بگذارد. ۶- در حال برخاستن برای رکعت بعدی ذکر “بحول الله وقوته اقوم و اقعد” بگوید.

جوادی آملی: مسأله ۱۱۲۶- برای سجده چند چیز مستحب است: ۱. نمازگزار پس از سر برداشتن از رکوع، در نمازِ ایستاده یا نشسته، برای رفتن به سجده تکبیر بگوید. ۲. مرد، هنگام رفتن به سجده، اوّل دست‌ها را و زن، اوّل زانو‌ها را بر زمین بگذارد. ۳. بینی را در حال سجده بر چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد. 4. در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد و سر انگشتان رو به قبله باشد. 5. در سجده دعا کند و رفع حاجت خود را از خدا بخواهد و دعاهای وارد شده را بخواند. 6. پس از سجده، بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر کف پای چپ بگذارد. 7. پس از هر سجده و نشستن و آرام شدن تکبیر بگوید. 8. بعد از سجدهٔ اوّل و نشستن و آرام شدن بدن بگوید: «أَستَغفِرُاللهَ رَ‌‌بِّي وَ أَتـُوبُ إِلَیهِ». 9. سجده را طول بدهد. 10. موقع نشستن، دست‌ها را روی ران‌ها بگذارد.11. برای رفتن به سجدهٔ دوم در حال آرامی بدن، تکبیر بگوید. 12. در سجده‌ها صلوات بفرستد. 13. موقع برخاستن، زانوها را پیش از دست‌ها از زمین بردارد و امور دیگری که در کتاب‌های مبسوط آمده است.

(مسأله 1092) قرآن خواندن در سجده مكروه است و نيز مكروه است براي برطرف كردن گرد و غبار جاي سجده را فوت كند، و اگر در اثر فوت كردن، دو حرف از دهان بيرون آيد1، نماز باطل است2 و غير اينها مكروهات ديگري هم در كتابهاي مفصل گفته شده است.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و مظاهری نیست.

1- خوئي، تبريزي: حرفي از دهان عمداً بيرون آيد…

سيستاني: دو حرف از دهان عمدا بيرون آيد…

وحید: اگر در اثر فوت کردن  حرفی از دهان عمدا بیرون آید حکم آن در مبطلات نماز(ششم)  ذکر شده است.

مكارم: اگر در اثر فوت كردن عمداً كلمه دو حرفي از دهان بيرون آيد، نماز اشكال دارد.[پايان مسأله]

2- تبريزي: بنابراحتياط…     سيستاني: بنابراحتياط واجب…

زنجانی: چنانچه این کار از روی علم و عمد باشد  نمازش باطل است …

*****

امام خامنه ای: مسأله ۲۷۹- قرآن خواندن در حال سجده مکروه است.

جوادی آملی: مسأله 1127- مکروه است که در حال سجده قرآن خوانده شود، چنان‌که خواندن آن در رکوع مکروه است؛ نیز فُوت‌کردن جای سجده برای بر طرف نمودن گرد و غبار. اگر بر اثر فُوت کردن، دو حرف از دهان نمازگزار عمداً خارج شود، نماز باطل است؛ همچنین نگه‌داشتن دو دست بر زمین و بلند نکردن آن‌ها بین دو سجده و انجام دادن امور دیگر در حال سجده، مکروه است که در کتاب‌های مبسوط فقهی مطرح‌اند.

سجده واجب قرآن

(مسأله1093) در هر يك از چهار سوره «والنجم، اقرء، الم تنزيل و حم سجده» يك آيه سجده است كه اگر انسان بخواند يا گوش به آن دهد، بعد از تمام شدن آن آيه، بايد فورا سجده كند و اگر فراموش كرد هر وقت يادش امد بايد سجده نمايد1.

این مسأله و توضیح در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- خوئي، تبريزي: و ظاهر اين است كه در شنيدن بدون اختيار سجده واجب نيست اگر چه بهتر سجده نمودن است.

سيستاني: ودر شنيدن بدون اختيار سجده واجب نيست اگر چه بهتر است سجده نماید.

وحید: مگر در حال نماز باشد، که در این صورت باید به دستوری که در مسائل [983 و 984 و 985] گذشت عمل کند؛ و اما اگر بدون اختیار آیه سجده را بشنود احتیاط مستحب این است که سجده کند.

مكارم: و اگر گوش ندهد بلكه آيه سجده به گوشش بخورد بنابراحتياط واجب بايد سجده كند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۸۱-

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1102- در هر يك از چهار سوره الم تنزيل «32»  و حم سجده «41» و النجم «53» و أقرا«96» يك آيه سجده است كه اگر انسان بخواند يا استماع كند بعد از تمام شدن آيه  بايد فوراً سجده كند و اگر فراموش كرد هر وقت يادش آمد  بايد سجده نمايد؛ و فرق نيست در استماع بين اين كه از خود گوينده بشنود يا به وسيله بلندگو و راديو بشنود؛ و همچنين است حكم در سماع بنابراحتياط.

فاضل: مسأله 1107- در چهار سوره از قرْآن مجيد آيه سجده است:«سوره هاي والنجم(53) اقرا(96) الم تنزيل(32) و حم سجده(41) و هر گاه انسان آيه سجده را بخواند يا گوش كند بايد فورا به سجده رود و اگر فراموش كرد هر زمان يادش آيد سجده واجب است و اگر گوش ندهد بلكه آيه سجده به گوشش بخورد بنابراحتياط واجب بايد سجده كند.

زنجاني: مسأله 1102- آيه هاي 15 سوره سجده، و 37 سوره فصلت و 62 سوره نجم و 19 سوره علق آيات سجده واجب است که اگر انسان بخواند یا گوش دهد بعد از تمام شدن آن آیه، باید فورا سجده کند هر چند هنگام خواندن يا گوش دادن، به قرآن بودن آن توجه  نداشته باشد  و اگر فراموش کرد هر وقت یادش آمد باید سجده کند و كسي كه گوش نمي دهد ولي آيه را مي شنود بنابراحتياط مستحب سجده كند.

جوادی آملی: مسأله 1128- در چهار سورهٔ قرآن، آیهٔ سجده هست: آیهٔ 15 سورهٔ «سجده»، آیهٔ 37 سورهٔ «فصّلت»، آیهٔ 62 سورهٔ «نجم» و آیهٔ 19 سورهٔ «علق». هر کس یکی از این چهار آیه را بخواند یا گوش فرا دهد، پس از تمام شدن آیه، فوراً باید سجده کند و اگر آن را فراموش کرده، هر وقت یادش آمد، باید سجده نماید.

مسائل اختصاصی

امام خامنه ای: مسأله ۲۸۲- سبب وجوب سجده مجموعه‌ آیه است و با قرائت یا گوش دادن قسمتی از آیه، سجده واجب نمی شود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۸۳- با خواندن و گوش دادن به ترجمه آیات مذکور سجده واجب نمی شود.

(مسأله 1094) اگر انسان موقعي كه آيه سجده را مي خواند از ديگري  بشنود1 چنانچه گوش داده دو سجده نمايد و اگر به گوشش خورده يك سجده كافي است2.

1- گلپايگاني، صافي: بنابراحتياط واجب، بايد دو سجده نمايد.

فاضل، مظاهری: بايد دو سجده انجام دهد.

مكارم، سبحانی: يك سجده كافي است.

2- بهجت: اگر چه احتياط در دو سجده است. و اگر انسان چند دفعه آيه سجده را شنيد و يا خود، قرائت كرد اگر بعد از اولي سجده كرد واجب است باز هم براي دفعات بعد سجده كند؛ و اگر سجده نكرد، بنابراحتياط واجب براي هر قرائت يا شنيدن آيه، سجده كند.

*****

خوئي، تبريزی: مسأله 1103- اگر انسان موقعي كه آيه سجده را گوش مي دهد خودش نيز بخواند بنابراحتياط واجب بايد دو سجده نمايد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۸۵- اگر هنگام خواندن آیه ی سجده ی واجب، آن را از شخص دیگری یا دستگاه ضبط و مانند آن گوش کند باید دو سجده انجام دهد.

زنجاني، وحید 1103 : سیستانی: مسأله 1080- اگر انسان موقعي كه آيه سجده را گوش مي دهد خودش نيز بخواند بايد دو سجده نمايد.

جوادی آملی: مسأله 1129- هرگاه کسی آیهٔ سجده را بخواند يا خواندن دیگری را استماع كند ـ يعنی گوش فرا دهد ـ دو سجده بر او واجب است و اگر به گوش او برسد، بدون آنکه درصدد گوش دادن آن باشد، یک سجده کافی است، هرچند احتیاط مستحب، دو بار سجده نمودن است.

(مسأله 1095) در غير نماز اگر در حال سجده آيه سجده را بخواند1 يا به آن گوش بدهد بايد سر از سجده بردارد و دوباره سجده كند.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست.

1-  خویی، زنجانی، تبریزی، سیستانی: یا گوش کند باید سر از سجده بردارد و دوباره  سجده کند.(زنجاني: و حكم خواندن و گوش دادن آيات سجده در حال نماز، در مسائل [985-983] گذشت)

گلپایگانی، صافی: یا بشنود باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.

*****

جوادی آملی: مسأله 1130- در حال سجدهٔ تلاوت، اگر خود آیهٔ سجده را بخواند یا به خواندن دیگری گوش فرا دهد، باید بعد از سر برداشتن از سجدهٔ قبلی، دوباره سجده کند.

(مسأله 1096) اگر آيه سجده را از كسي كه قصد خواندن قرآن ندارد بشنود1 يا از مثل گرامافون2 آيه سجده را بشنود لازم نيست سجده نمايد3، ولي اگر از آلتي4 كه صداي خود انسان را مي رساند5 بشنود واجب است سجده كند.

1-  مظاهری: یا از رادیو و ضبط صوت و مانند این ها آیه سجده را بشنود، واجب است سجده کند.

2-  اراكي: و ضبط صوت…

بهجت: از ضبط صوت…

3- اراكي: بنابراحتياط واجب بايد سجده نمايد…

4- اراكي، بهجت: اگر از مثل بلندگو..

5- نوری: در حال خواندن آیه سجده و یا ضبط کرده است …

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1105- اگر انسان از بچه غيرمميز -كه خوب و بد را نمي فهمد- يا از كسي كه قصد خواندن قرآن  ندارد آيه سجده را بشنود احتياط واجب آن است كه  سجده كند؛ و همچنين است اگر از مثل نوار آيه سجده را بشنود.

خوئي، تبريزی: مسأله1105- اگر انسان از گرامافون (خوئي: یا ضبط صوت) يا از بچه غير مميز -كه خوب و بد را نمي فهمد- يا از كسي كه قصد خواندن قرآن ندارد آيه سجده را بشنود يا گوش دهد سجده واجب نيست؛ و همچنين است راديو اگر به طور نوار و ضبط صوت باشد، ولی اگر شخصي در ايستگاه راديو آيه سجده را به قصد اين كه از قرآن است بخواند و انسان به وسيله راديو گوش دهد، سجده واجب است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۸۴ – اگر به آیه ی سجده ای که از رادیو یا تلویزیون یا ضبط صوت و مانند آن پخش می گردد گوش دهد، سجده واجب میشود.

زنجاني: مسأله 1105- اگرشخصی در ایستگاه رادیو یا تلویزیون آیه سجده را بخواند، و به طور مستقیم پخش شود، بر کسی که به آن گوش می دهد سجده واجب است، بلکه اگربه طور مستقيم هم نباشد باید سجده کند و همچنین است اگر  آيه سجده بوسیله  ضبط صوت و مانند آن، پخش شود  يا بچه غير مميز -كه خوب و بد را نمي فهمد- آن را بخواند.

فاضل: مسأله 1121- اگر آيه سجده را از صدا و سيما يا ضبط صوت يا رايانه بشنود، لازم نيست سجده كند؛ بلي اگر به صورت مستقيم از صدا و سيما پخش شود؛ مثل اينكه از بلندگو بشنود بايد سجده كند.

سيستاني: مسأله 1082- اگر انسان از شخص خواب يا ديوانه يا از بچه اي كه قران را تشخيص نمي دهد آيه سجده را گوش دهد سجده واجب است ولي اگر از ضبط صوت یا لوح های فشرده (‌CDیا DVD) و مانند آن بشنود، سجده واجب نيست و همچنين راديو اگر پخش زنده نباشد ولي اگر راديو آيه سجده را پخش زنده کند سجده واجب است.

مكارم: مسأله 982 – هر گاه آيه سجده را از مثل نوار يا راديو گوش کند احتياط  واجب ان است كه سجده كند.

سبحانی: مسأله 893- اگر آیه سجده را از نوار و یا رادیو بشنود لازم است سجده نماید.

وحید: مسأله 1105 – اگر انسان از بچه غیر ممیز -که خوب و بد را نمی فهمد-  یا از کسی که قصد خواندن قرآن ندارد یا مثلا از گرامافون یا  نوار ضبط صوت آیه سجده را استماع کند سجده واجب نیست ولی اگر شخصی در ایستگاه رادیو  آیه سجده را به قصد اینکه از قرآن است بخواند و انسان به وسیله رادیو گوش دهد سجده واجب است.

جوادی آملی: مسأله 1131- شنیدن اختیاری آیهٔ سجده، از کسی که قصد خواندن قرآن ندارد، سجده ندارد؛ نیز گوش فرا دادن به ضبط صوت، موجب سجده نمیشود؛ ولی گوش دادن به صدای قاری قرآن که مستقیم از رسانه پخش میشود، سجده دارد.

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله902- در وجوب سجده براي كسي كه آيه سجده را مي شنود فرق نمي كند كه قرائت كننده مكلف باشد يا نباشد، و آن كه قرائت كننده خودش هم سجده كند يا نكند، و آن كه صحيح قرائت كند يا غلط، اما به صورتي كه معلوم و مشخص باشد كه آيه سجده را تلاوت كرده؛ و همينطور فرق نمي كند كه به صورت حرام، مثل غنا بخواند يا نه، و آن كه شنيدن به صورت حرام باشد مثل التذاذ از صداي اجنبيّه يا نه، و باز هم فرق نمي كند كه وقت گوش دادن، بداند كه به آيه سجده گوش مي دهد يا بعد از گوش دادن بفهمد ايه سجده بوده است. و اما اگر قرائت كننده طفل غیرمميز باشد و يا از شخص خواب بشنود سجده واجب نمي شود؛ و همچنين است اگر شنونده كلمات و حروف را تشخيص ندهد و فقط همهمه اي را بشنود.

جوادی آملی: مسأله 1132 – گوش دادن به قرائتِ نابالغ و نامحرم سجده دارد؛ ولی گوش دادن به خواندن کودک غیرممیز و انسان خوابیده یا دیوانه، سجده ندارد.

جوادی آملی: مسأله 1133 – خواندن یا گوش دادن به ترجمهٔ آیهٔ سجده، سبب وجوب سجده نمیشود.

(مسأله 1097) در سجده واجب قرآن نمي شود بر چيزهاي خوراكي و پوشاكي سجده كرد1 ولي  ساير شرايط سجده كه در نماز است لازم نيست مراعات كنند.

1- مكارم: در سجده واجب قرآن بايد پيشاني را بر چيزي بگذارد كه سجده نماز بر آن جایز است بنابراحتياط واجب؛ و هم چنين ستر عورت و غصبي نبودن را رعايت كند…

*****

اراکی: 1189، گلپايگاني، صافي: مسأله 1106- در سجده واجب قرآن بايد جاي انسان غصبي نباشد (اراكي: و جاي پيشاني او از جاي زانوها و سر انگشتانش بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد) ولي لازم نيست با وضو يا غسل و رو به قبله باشد و عورت خود را بپوشاند و بدن و جاي پيشاني او پاك باشد؛ و نيز چيزهايي كه در لباس نمازگزار شرط مي شود در لباس او شرط نيست اما اگر لباس او غصبي است چنانچه سجده كردن تصرف در آن لباس باشد سجده باطل است.

خوئي، تبريزی، وحید: 1106 : سیستانی: 1082- در سجده واجب قرآن بايد *جاي انسان غصبي نباشد و بنابراحتياط واجب . جاي پيشاني او از جاي سر انگشتانش بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد. ولي لازم نيست با وضو يا غسل و رو به قبله باشد و عورت خود را بپوشاند و بدن و جاي پيشاني او پاك باشد و نيز چيزهايي كه در لباس نمازگزار شرط مي باشد در لباس او شرط نيست.

* سيستاني: بنابراحتیاط واجب…

. عبارت «بنابراحتیاط واجب» در رساله آیت الله تبریزی نیامده است.

. سیستانی: بنابراحتیاط مستحب جای پیشانی او از جای زانوها و سر انگشتانش بیش از چهار انشگت بسته بلندتر و یا پست تر نباشد…

فاضل: مسأله 1111- بنابراحتياط واجب در سجده واجب قرآن، نمي شود بر چيزهاي خوراكي و پوشاكي سجده كرد ولي ساير شرايطي كه در سجده نماز لازم است در اين سجده واجب نيست.

امام خامنه ای: مسأله ۲۸۶- در سجده ی واجب قرآن باید بر چیزهایی سجده کند که در نماز میتوان بر آنها سجده کرد، ولی دیگر شرایط سجده ی نماز مانند رو به قبله بودن، با وضو بودن و مانند آن لازم نیست.

زنجاني: مسأله 1106- در سجده واجب قرآن بنابراحتياط ، جاي انسان غصبي نباشد و باید جاي پيشاني از جاي پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر نباشد؛ لكن با وضو يا غسل بودن، و رو به قبله بودن و پوشاندن بدن، و پاك بودن جاي پيشاني و رعايت شرائط لباس نمازگزار در سجده واجب لازم نيست، امّا اگر لباس او غصبي است چنانچه سجده كردن تصرف در آن لباس باشد حرام و، بنابراحتياط سجده باطل است.

بهجت: مسأله 903- در سجده واجب قرآن بايد نيّت سجده كردن را داشته باشد و مكان هم مباح باشد و طوري باشد كه اگر مردم ديدند، بگويند سجده كرد، ولي ساير شرايطي كه در سجده نماز معتبر است لازم نيست مانند پوشانیدن عورت و پاك بودن مهر يا چيزي كه بر آن سجده مي كنند و بلندتر نبودن محل سجده از محلّ پا و گذاشتن دستها و زانوها  و نوك انگشتان بزرگ پا بر زمين و مانند اينها اگر چه رعايت اين امور مورد احتياط است.

مظاهری: مسأله 878- در سجده واجب قرآن می شود بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد ، و نیز سایر شرایط سجده را که در نماز است لازم نیست مراعات نماید بلکه فقط باید پیشانی روی زمین قرار گیرد.

جوادی آملی: مسأله 1134- واجب است که سجدهٔ تلاوت، طوری باشد که عرفاً آن را سجده گویند و بنا بر احتیاط واجب، پیشانی بر چیزی گذاشته شود که سجده بر آن صحیح است. رعایت سایر شرایط سجدهٔ نماز، مانند قبله، طهارت، ستر عورت و… لازم نیست.

(مسأله 1098) در سجده واجب قرآن بايد طوري عمل كند كه بگويند سجده كرد1.

این مسأله در رساله آيات عظام: امام خامنه ای و مكارم نیست.

1- فاضل: يعني نيّت و صورت ظاهري سجده كفايت مي كند.

بهجت، جوادی آملی: رجوع كنيد به ذيل مسأله1097.

*****

خوئي، گلپایگاني، تبریزی، صافی: 1107 سیستانی: مسأله 1084- احتياط واجب آن است که (تبريزي: بايد ) در سجده واجب قرآن پيشاني را بر مهر يا چيز ديگري كه سجده بر آن صحيح است گذاشته و (گلپايگاني، صافي، سيستاني: بنابراحتياط مستحب) جاهاي ديگر بدن را به دستوري كه در سجده نماز ذکر شد بر زمين بگذارد.

وحید: مسأله 1107 – در سجده واجب قرآن باید پیشانی را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است گذاشته و بنابراحتیاط واجب، جاهای دیگر بدن را  که در سجده نماز ذکر شد بر زمین بگذارد.

زنجانی: مسأله 1107– در سجده واجب قرآن باید پیشانی را برمهر یا چیز دیگری که سجده بر آن صحیح است بگذارد و جاهای دیگر بدن را نیز – به دستوری که در سجده نماز گفته شد – بر زمین بگذارد.

مسائل اختصاصي

مكارم: مسأله 985- در سجده قرآن رو به قبله بودن شرط نيست و به هر سوی مي تواند سجده كند ولي بهتر روبه قبله بودن است.

فاضل: مسأله 1114- سجده واجب قرآن، تكبيره الاحرام ، تشهّد و سلام ندارد و احتياط  واجب آن است كه پس از سر برداشتن از سجده تكبير بگويد.

(مسأله 1099) هر گاه در سجده واجب قرآن پيشاني را به قصد سجده به زمين بگذارد اگر چه ذكر نگويد كافي است و گفتن ذكر  مستحب است1 و بهتر است بگويد2: «لا اله الا الله حقا حقا، لا اله الا الله ايمانا و تصديقا، لا اله الا الله عبودية و رقّا، سجدت لك يا رب تعبداً و رقا لا مستنكفا و لا مستكبرا بل انا عبد ذليل ضعيف خائف مستجير.»

1- گلپايگاني، صافي: و مطابق با احتياط است…

2- مكارم: براي سجده واجب قرآن كافي است به سجده رود و ذكر گفتن واجب نمي باشد اما بهتر است ذكر بگويد و بهتر است اين ذكر را انتخاب كند…

امام خامنه ای ۲۸۷: در سجده ی واجب قران همین که پیشانی را برای سجده بر زمین بگذارد کافی است و گفتن ذکر لازم نیست؛ هرچند مستحب است و بهتر است گفته شود:…

*****

زنجاني: مسأله 1108- براي سجده واجب قران اگر با شرايطي كه در مسأله قبل گفته شد پيشاني را بر زمين بگذارد كافي است هر چند ذكر نگويد و گفتن ذكر مستحب است و بهتر آن است كه اين ذكر را بگويد: «سجدت لك تعبداً و رقا، لا مستكبراً عن عبادتك و لا مستنكفا و لا متعظما، بل انا عبد ذليل خائف مستجير.»

جوادی آملی: مسأله 1135- در سجدهٔ آیهٔ قرآنی، ذکر واجب نیست، چنان‌که تشهد و تسلیم و مانند آن، واجب نیست. هرچند ذکر سجدهٔ تلاوت، مستحب است و به هر ذکری میتوان اکتفا نمود؛ لیکن بهتر است که گفته شود: «لاَ إلَهَ إلَّا اللهُ حَقّاً حَقّاً، لاَ إلَهَ إلَّا اللهُ إیمَاناً وَ تَصدِیقاً؛ لاَ إلَهَ إلَّا اللهُ عُبُودیةً وَ رِقّاً، سَجَدتُ لَكَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً لاَ مُستَنکِفاً وَلاَ مُستَـکبِراً بَل أَنَا عَبد ذَلیلٌ ضَعِیفٌ خَائِفٌ مُستَجِیرٌ» یا گفته شود: «أَعُوذُ بِرِضَاكَ مِن سَخَطِكَ وَ بِمُعَافَاتِكَ عَن عُقُوبَتِكَ وَ أَعُوذُ بِكَ مِنكَ، لاَ اُحصِي ثَنَائاً عَلَیكَ؛ أَنتَ کَمَا أَثنَیتَ عَلَی نَفسِكَ».

سجده شکر {اختصاصی آیةالله جوادی آملی}

جوادی آملی: مسأله 1136 – مستحب است در برابر نعمتِ رسیده یا نقمت رفع شده، سجده انجام شود. نعمت، گاهی مادّی است و زمانی معنوی ـ مانند ادای فریضه یا نافله ـ و گاهی سیاسی است و زمانی اجتماعی. نظام اسلامی را تقویت کردن و وحدت جامعه را تأمین نمودن، همگی سجدهٔ شکر دارد. صحّت سجدهٔ شکر، مشروط به ذکر نیست و فقط نهادن پیشانی به قصد تعظیم پروردگار بر زمین، کافی است. مستحب است که گفته شود: «شکراً لله».