چیزهایی که تیمم بر آنها صحیح است – چهارده مرجع

مسأله ۶۸۴- تیمّم به خاک و ریگ و کلوخ و سنگ اگر پاک باشند صحیح است، و به گل پخته مثل آجر و کوزه نیز صحیح است۱.

۱- اراکی: به گل پخته مثل آجر و کوزه، هرچند کوبیده شود و نرم گردد صحیح نیست.

نوری: به گل پخته مثل آجر و کوزه و همچنین به گچ و آهک پخته صحیح نیست.

بهجت: به آجر و کوزه قبل از پخته شدن نیز صحیح است، ولی اگر پخته شده باشد و چیز دیگری برای تیمّم  ندارد احتیاطاً هم به اینها و هم به مانند گل یا غبار تیمّم نماید.

*****

گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی مسأله:۶۹۲، سیستانی مسأله ۶۷۳- تیمّم به خاک و ریگ و کلوخ و سنگ صحیح است، ولی احتیاط مستحب آن است که اگر خاک ممکن باشد به چیز دیگر تیمّم نکند. و اگر خاک نباشد با ریگ، و اگر ریگ نباشد با کلوخ و چنانچه کلوخ هم نباشد با سنگ تیمّم نماید.

. خوئی، تبریزی: و اگر خاک نباشد، با ریگ یا کلوخ، ‌و چنانچه ریگ و کلوخ هم نباشد با سنگ تیمّم نماید.

. سیستانی: و اگر خاک نباشد، با ماسه بسیار نرمی که خاک بر آن صدق میکند تیمّم کند؛ و اگر آن هم ممکن نباشد با کلوخ و اگر ممکن نباشد با ریگ و چنانچه ریگ و کلوخ هم نباشد با سنگ تیمّم نماید.

مکارم: مسأله ۶۳۷- تیمّم بر چند چیز جایز است: خاک، شن، ریگ، کلوخ (خاکهای به هم چسبیده) و سنگ، به شرط این که پاک باشند

زنجانی: مسأله ۵۸۰- در حال اختیار تیمّم باید به خاک یا چیزهایی که از زمین بوده و پودر شده؛ مانند سنگ پودر شده و گچ پودر شده صورت گیرد، و تیمّم به گچ و آهک پخته و آجر پخته که پودر شده است در حال اختیار جایز است.

مظاهری: مسأله ۵۷۱- تیمّم بر خاک، سنگ، ریگ، کلوخ، شن، موزائیک و دیوار گلی صحیح است؛ همچنین تیمّم بر چیزهای پخته مثل گچ ، آجر، کوزه و سیمان صحیح است ،ولی خوب است اگر نپخته این ها در دسترس باشد بر پخته این ها تیمّم نکند، چنانکه خوب است اگر خاک دارد آن را بر همه چیز مقدّم بدارد.

وحید: مسأله ۶۹۱- تیمّم به خاک و ریگ و کلوخ و سنگ و هر چه در عرف ، او را از اجزاء زمین می دانند صحیح است، ولی احتیاط مستحب آن است که اگر خاک ممکن باشد به چیز دیگر تیمّم نکند ، و اگر خاک نباشد  با ریگ و کلوخ و چنانچه ریگ و کلوخ هم نباشد با سنگ تیمّم نماید.

سبحانی: مسأله ۵۸۴- تا انجا که ممکن است باید به خاک پاک تیمّم کرد، و اگر خاک نباشد می توان بر ریگ و شن و کلوخ و سنگ، در صورتی که به هنگام تیمّم گردی از آنها بر دست بنشیند، تیمّم کرد.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۲. تیمم بر هر آنچه از زمین محسوب شود، مانند خاک، شن، ریگ، کلوخ (خاک های به هم چسبیده)، سنگ (سنگ گچ، سنگ آهک، سنگ سیاه و مانند آن) صحیح است و همچنین بر گچ و آهک پخته و آجر و امثال آنها.

مسأله ۶۸۵- تیمّم بر سنگ گچ و سنگ آهک و سنگ مرمر سیاه و سایر اقسام سنگها صحیح است ولی تیمّم به جواهر مثل سنگ عقیق و فیروزه باطل می باشد۱ و احتیاط واجب آن است که با بودن خاک یا چیز دیگری که تیمّم به آن صحیح است، به گچ و آهک پخته هم تیمّم نکند و اگر دسترسی به خاک و مانند آن ندارد و امر دایر است بین گچ یا آهک پخته و بین غبار  یا گل  باید به احتیاط واجب جمع کند بین تیمّم به هر دو.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

۱- نوری، مظاهری: [پایان مسأله].

فاضل: و احتیاط واجب آن است که به گچ و آهک پخته هم تیمّم نکند.[پایان مسأله]

مکارم: و احتیاط واجب آن است که بر گچ و آهک پخته و همچنین بر آجر و سفال تیمّم نکند.[پایان مسأله]

*****

خوئي، تبریزی، گلپایگانی، صافی: مسأله ۶۹۳، وحید مسأله ۶۹۲- تيمّم بر سنگ گچ و سنگ آهك صحيح است. و بنابراحتیاط واجب در حال اختیار به گچ و آهک پخته و آجر پخته و به سنگ معدن مثل سنگ عقیق تیمّم ننمایند(۱).

(۱) گلپایگانی: و با بودن چيزي كه تيمّم بر آن صحيح است، أحوط آن است كه به گچ و آهك پخته تيمّم نكند ولي به سنگ معدني مثل سنگ عقيق تيمّم باطل مي باشد.

صافی: و با بودن چيزي كه تيمّم بر آن صحيح است، أحوط آن است كه به گچ و آهك پخته تيمّم نكند.

وحید: بنابراحتیاط مستحب در حال اختیار به گچ و آهک پخته و آجر پخته تیمّم ننماید؛ و اما بر مثل سنگ فیروزه و عقیق و مانند این ها تیمّم جایز نیست.

تبریزی: بنابراحتیاط در حال اختیار به گچ و اهک پخته و به سنگ معدن مثل سنگ عقیق تیمّم ننماید.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۲. تیمم بر اشیای معدنی که جزو زمین محسوب نمی‌شود، مانند طلا و نقره و امثال آن صحیح نیست، ولی تیمم بر سنگ های مرغوبی که عرفاً به آن سنگ معدنی گفته می‌شود، مانند مرمر و غیره صحیح است. و رجوع کنید به ذیل مسأله ۶۸۴.

زنجانی: مسأله 582- تیمّم بر سنگ و هر چیزی که مانند سنگ با زدن دست هیچ چیزی از آن به دست نمی چسبد، در حال اختیار یا غیر اختیار جایز نیست. و کسی که تنها سنگ در اختیار دارد، بنابراحتیاط مستحب با آن تیمّم نموده و نماز بخواند، ولی باید بعداً نماز را قضا نماید. سنگ گچ و سنگ آهک حکم سایر سنگها را دارد و تیمّم به جواهر، مانند عقیق، هرچند پودر شده باشد، جایز نیست.

سیستانی: مسأله 674- تیمّم با سنگ گچ و سنگ آهک صحیح است و همچنین تیمّم با گرد و غباری که روی فرش و لباس و مانند اینها جمع می شود چنانچه به قدری باشد که در نظر عرف، خاک نرم محسوب شود صحیح است. اگر چه احتیاط مستحبّ آن است که در حال اختیار با آن تیمّم ننمایند. و همچنین بنابراحتیاط مستحبّ در حال اختیار با گچ و آهک پخته و آجر پخته و با سنگ معدن مثل سنگ عقیق تیمّم ننمایند.

بهجت: مسأله 588- تیمّم بر سنگ گچ و سنگ آهک قبل از پخته شدن صحیح است،و اگر سنگ گچ و آهک پخته شده است و چیز دیگری ندارد  احتیاطاً هم به آنها و هم به گل یا غبار اگر برایش ممکن است، تیمّم نماید. ولی تیمّم به جواهر، مانند سنگ عقیق و فیروزه باطل می باشد.

مسأله اختصاصی

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۲. تیمم بر سیمان و موزاییک اشکال ندارد، اگر چه احوط استحبابی ترک تیمم بر سیمان و موزاییک است.

مسأله ۶۸۶- اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گرد و غباری که روی فرش۱ و لباس و مانند اینهاست تیمّم نماید (واگر غبار در لای لباس و فرش باشد تیمّم به آن صحیح نیست مگر آن که اول دست بزند تا روی آن غبار آلوده شود بعد تیمّم کند۲) و چنانچه گرد پیدا نشود، باید به گل تیمّم کند۳ و اگر گل هم پیدا نشود، احتیاط مستحب۴ آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند۵ و بنابراحتیاط بعداً قضای آن را بجا اورد۶.

۱- خوئی، فاضل، تبریزی: در فرش…

۲- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: اراکی، مکارم، تبریزی و فاضل نیست]

۳- خوئی: و چنانچه گرد پیدا نشود باید به گِل تیمم کند و در هر دو صورت احتیاط واجب آن است که در صورت تمکّن، به یکی از امور گذشته (گچ، آهک، آجر، سنگ معدن) نیز تیمّم کند، و اگر غبار و گل میسور نشد فقط به یکی از این امور تیمّم نماید، و اگر هیچیک از اینها پیدا نشود احتیاط مستحبّ آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند، ولی واجب است بعداً قضای آن را بجا آورد.

۴- فاضل، سبحانی: احتیاط واجب…

۵- اراکی: و بعدا قضای آن را بجا آورد.

فاضل: واجب است بعداً قضای آن را بجا آورد.

نوری: و بنابر احتیاط واجب بعدا قضای آن را بجا آورد.

۶-  تبریزی: اگر گل هم پیدا نشود واجب است، بعداً قضای آن را بجا آورد.

*****

گلپایگانی، صافی: مسأله ۶۹۴- اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گرد و غباری که در فرش و لباس و مانند اینها نشسته اگر ظاهر است تیمّم کند و اگر گرد و غبار آنها ظاهر نیست، ولی وقتی دست به آن می زنند گرد بر می خیزد، احتیاط، جمع بین تیمّم به آن و تیمّم به گل است و چنانچه اصلاً گرد پیدا نشود، باید به گل تیمّم کند واگر گل هم پیدا نشود، احتیاط آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند، ولی واجب است بعدا قضای آن را بجا آورد.

سیستانی: مسأله ۶۷۵- اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گل تیمّم کند و اگر گل هم پیدا نشد باید بر روی فرش یا لباس و مانند اینها که گرد و غبار در لای آنها می باشد یا آنکه بر روی آنها نشسته ولی به مقداری نیست که از نظر عرف، خاک محسوب شود تیمّم کند و اگر هیچ یک از اینها پیدا نشود احتیاط مستحبّ آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند،  ولی واجب است بعداً قضای آن را بجا آورد.

بهجت: مسأله ۵۸۹- اگر خاک، ریگ، کلوخ و سنگ پیدا نشود باید با تکان دادن لباس و فرش و مانند آن خاک تهیّه کند. همچنین اگر با خشک کردن گل بتواند خاک تهیّه کند باید این کار را انجام دهد و اگر تهیّه خاک  به هیچ صورتی ممکن نیست، دست خود را بر لباس یا فرش و مانند آن بزند تا روی آن غبار آلود شود و بر آن تیمّم کند و اگر غبار در لای لباس یا فرش باشد تیمّم بر آن صحیح نیست؛‌چنانچه گرد و غبار هم پیدا نشود باید به گل تیمّم کند، و اگر گل هم پیدا نشود، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند و بنابرأقوی بعداً قضای آن را بجا آورد.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۶. اگر چیزهایی که تیمم بر آن صحیح است پیدا نشود باید به گرد و غباری که بر روی فرش و لباس و امثال آن نشسته است تیمم کند، و اگر آن نیز پیدا نشود ولی گِل تر در دسترس باشد باید به آن تیمم کند، و در صورتی که به هیچ یک از اینها دسترسی نباشد – مانند کسی که در هواپیما و امثال آن است- بنابر احتیاط واجب باید نماز را در وقت بدون وضو و تیمم بخواند و سپس با وضو یا تیمم قضا کند.

زنجانی: مسأله 581- در صورتی که خاک و مانند آن پیدا نشود باید به گرد و غباری که روی اشیاء نشسته تیمّم کند و اگر آن هم پیدا نشد باید به گل تیمّم کند و در صورتی که گل هم پیدا نشد بنابراحتیاط  مستحب بدون تیمّم نماز بخواند ، ولی باید بعداً نماز را قضا نماید.

مکارم: مسأله 636- هر گاه چیزهایی که در مسأله سابق گفتیم پیدا نشود، باید بر گرد و غباری که روی لباس و مانند آن است تیمّم کند و چنانچه غبار پیدا نشود باید بر گل تیمّم کند و اگر گل هم پیدا نشود احتیاط واجب ان است که نماز را بدون تیمّم بخواند و بعدا قضای آن را نیز بجا آورد و چنین کسی را «فاقد الطّهورین» نامند.

وحید: مسأله 693- اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ حتی سنگ گچ و سنگ آهک پیدا نشود ، باید به گرد و غباری که در فرش و لباس و مانند اینهاست تیمّم نماید ، و چنانچه گرد هم  پیدا نشود باید به گل تیمّم کند، و اگر گل هم پیدا نشود احتیاط مستحب ان است که نماز را بدون تیمّم بخواند، ولی واجب است بعد قضای ان را بجا اورد.

مظاهری: مسأله 573- هر گاه چیزهایی که در مسأله سابق گفته شد پیدا نشود ،می تواند به فرش و لباس و مانند اینها  که غبار دار باشند تیمّم کند.

مسأله ۶۸۷- اگر بتواند با تکاندن فرش و مانند آن خاک تهیّه کند، تیمّم به گرد۱ باطل است۲ و اگر بتواند گل را خشک کند و از آن خاک تهیّه نماید، تیمّم به گل باطل می باشد.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

۱- سیستانی: ‌تیمّم با چیز گرد آلود…

۲- سبحانی: با وجود خاک، تیمّم به گرد باطل است …

بهجت: رجوع کنید به ذیل مسأله ۶۸۶.

*****

مظاهری: مسأله ۵۷۴- چنانچه غبار پیدا نشود باید به گل تیمّم کند و باید بعد از دست زدن به گل ، گل را از دست پاک کند و بعد  به صورت بکشد.

مسأله ۶۸۸- کسی که آب ندارد اگر برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممکن است باید آن را آب کند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید۱ و اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارد، احتیاط مستحب۲ آن است که نماز را بدون وضو و تیمّم بخواند۳ و بنابراحتیاط واجب بعداً قضا کند۴.

۱- مکارم: [پایان مسأله].

۲- سبحانی: احتیاط واجب…

۳- اراکی: و بعداً قضا کند.

بهجت: و بعداً باید قضای آن را هم بخواند.

فاضل: احتیاط واجب آن است که نماز را بدون وضو و تیمّم بخواند و به هر حال باید بعداً قضا کند.

۴- گلپایگانی، صافی: اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارد، احتیاط واجب (صافی: احتیاط) آن است که با برف یا یخ اعضاء وضو یا غسل را نمناک کند، و اگر این هم ممکن نیست به یخ یا برف تیمّم نماید؛ ولی در دو صورت اخیر، نمازی را که خوانده باید قضا کند.

تبریزی: اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارد، لازم است نماز خود را  در خارج وقت قضا نماید.

خوئی، سیستانی: اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم برآن صحیح است ندارد، لازم است نماز خود را در خارج وقت قضا نماید و بهتر آن است که با برف یا یخ، اعضاء وضو یا غسل را نمناک کند (سیستانی: و در وضو با رطوبت دست، سر و پاها را مسح نماید) و اگر این هم ممکن نیست به یخ يا برف تیمّم نماید و در وقت نیز نماز را بخواند (سیستانی: ودر هر دو صورت قضا لازم است).

زنجانی: مسأله – کسی که آب ندارد اگر برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممکن است باید آن را آب کند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید و اگر ممکن نیست، باید تیمّم کند؛ ولی اگر چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارد، باید با برف یا یخ اعضای وضو یا غسل را نمناک کند و نماز خوانده و در خارج وقت قضای نماز را نیز بخواند ، و اگر نمناک کردن اعضا با برف و یخ هم ممکن نیست بنابراحتیاط مستحبّ با یخ و برف تیمّم کند و در وقت نماز بخواند، ولی لازم است نماز خود را در خارج وقت قضا نماید.

وحید: احتیاط مستحب آن است که با برف و یخ، اعضای وضو یا غسل را نمناک کند و نماز را بخواند، ولی باید نمازی را که خوانده قضا کند.

*****

مظاهری: مسأله ۵۷۵- اگر چیزی که تیمّم بر آن صحیح است پیدا نشود، باید نماز را بدون تیمّم بخواند.

مسأله ۶۸۹- اگر با خاک (و ریگ۱) چیزی مانند کاه که تیمّم به آن باطل است مخلوط شود، نمی تواند به آن تیمّم کند، ولی اگر آن چیز به قدری کم باشد که در خاک (یا ریگ۲) از بین رفته حساب شود، تیمّم به آن خاک (و ریگ۳) صحیح است۴.

۱.۲.۳- [قسمت های داخل پرانتز در رساله آیت الله زنجانی نیست]

۴- بهجت: بلکه اگر آن چیز کم باشد و از بین رفته هم حساب نشود ولی عرفاً خاک و ریگ گفته شود بعید نیست تیمّم صحیح باشد.

مسأله ۶۹۰- اگر چیزی ندارد که بر آن تیمّم کند چنانچه ممکن است۱، باید به خریدن و مانند آن تهیّه نماید.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

۱- وحید: و حرجی نیست…

مسأله ۶۹۱- تیمّم به دیوار گِلی صحیح است و احتیاط مستحب آن است که با بودن (زمین یا) خاک خشک، به (زمین یا) خاک نمناک تیمّم نکند.

این مسأله در رساله آیات عظام: مظاهری و سبحانی نیست

*****

بهجت: مسأله ۵۹۲- تیمّم به دیوار گلی صحیح است و همچنین است تیمّم به زمین و خاک نمناك؛ و تيمّم به گِل سفت شده نيز صحيح است، بنابراين گلي كه تيمّم به آن با وجود زمين و خاك خشك صحیح نیست، گِلی است که تر باشد.

زنجانی: مسأله ۵۸۷- تیمّم به دیوار گلی که با زدن دست بر آن، دست انسان خاکی می شود صحیح است و احتیاط مستحب آن است که با بودن خاک خشک به خاک نمناک تیمّم نکند.

جوادی آملی: شروط چیزهای مورد تیمم:

یکم: پاک بودن

مسأله ۶۹۲- چیزی که بر آن تیمّم می کند باید پاک باشد و اگر چیز پاکی که تیمّم به آن صحیح است ندارد،  نماز براو واجب  نیست۱ ولی باید قضای آن را بجا آورد۲.

۱-  سبحانی: بنابراحتیاط واجب بدون تیمّم نماز بخواند…

۲- خوئی: و بهتر آن است که در وقت نیز نماز بخواند.

گلپایگانی، صافی: احتیاط آن است که نماز را بی تیمّم بخواند، ولی واجب است بعد قضای آن را بجا آورد.

تبریزی: نماز را بنابراحتیاط  با تیمّم بخواند و نیز قضای آن را  بجا آورد.

بهجت: احتیاط در این است که نماز را بدون تیمّم بخواند و بعداً با وضو یا غسل یا تیمّم نماز را دو مرتبه بخواند.

فاضل: بنابراحتیاط واجب بدون تیمّم و وضو نماز را بخواند و باید قضای آن را بعداً بجا آورد.

مظاهری: باید بر چیز نجس تیمّم کند و نماز بخواند .

وحید: بنا برا حتیاط مستحب به همان چیز نجس تیمّم نماید و نماز بخواند و باید بعد قضای آنرا بجا آورد.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله ۶۸۴.

*****

زنجانی: مسأله ۵۸۸- اگر چیز پاکی که تیمّم به آن صحیح است ندارد، بنابراحتیاط به چیز نجس تیمّم کرده و نماز خوانده و بعداً قضای آن را نیز بجا آورد.

سیستانی: مسأله ۶۸۱- چیزی که بر آن تیمم می‏کند باید شرعاً پاک باشد، ـ و بنا بر احتیاط واجب ـ عرفاً نیز پاکیزه باشد، یعنی آلوده به چیزی که موجب تنفر است نباشد. و اگر چیز پاکی که تیمم به آن صحیح است ندارد، نماز بر او واجب نیست ولی باید قضای آن را به‌جا آورد، و بهتر آن است که در وقت نیز نماز بخواند. مگر در موردی که نوبت به فرش گرد آلود و مانند آن رسیده است که اگر نجس باشد احتیاط واجب آن است که به آن تیمم کند و نماز بخواند و بعداً هم قضا کند.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۴. شرایط کیفیت تیم: پیشانی و دستها را از بالا به پایین مسح کند. ترتیب را رعایت کند (ترتیب). کارهای تیمم را پشت سر هم به‌جا آورد (موالات). کارهای تیمم را خودش در حال اختیـار انجـام دهـد (مباشرت).

۱. چیزی که بر آن تیمم می‌کند پاک باشد.

چیزی که بر آن تیمم می‌کند باید پاک باشد.

مسأله ۶۹۳- اگر یقین داشته باشد که تیمّم به چیزی صحیح است و به آن تیمّم نماید، بعد بفهمد تیمّم به آن باطل بوده نمازهایی را که با آن تیمّم خوانده باید دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام: مکارم و بهجت نیست.

جوادی آملی: دوم: مباح بودن

مسأله ۶۹۴- چیزی که برآن تیمّم می کند۱ باید غصبی نباشد۲.

1- خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی، مظاهری:  و مکان آن چیز…

2- خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی، وحید: پس اگر بر خاک غصبی تیمّم کند، یا خاکی را که مال خود اوست بی اجازه، در ملک دیگری بگذارد و برآن تیمّم کند، تیمّم او باطل است.(وحید: و اما غصب نبودن مکان تیمّم کننده در صحت تیمّم معتبر نمی باشد).

سیستانی: پس اگر بر خاک غصبی تیمّم کند تیمّم او باطل است.

مکارم: بنابراحتیاط واجب. امّا اگر نداند غصبی است یا فراموش کرده باشد، تیمّم او صحیح است مگر آنکه خودش آن را غصب کرده باشد.

زنجانی: بنابر احتیاط، غصبی نباشد، همچنین مکان آن چیزی که بر آن تیمّم می‌کند در صورتی که تیمّم تصرّف در چیز غصبی به شمار آید، بنابر احتیاط، غصبی نباشد، پس اگر بر خاک غصبی تیمّم کند، یا خاکی را که مال خود اوست بی‌اجازه در ملک دیگری بگذارد و بر آن تیمّم کند، تیمّم او بنابر احتیاط، باطل می‌باشد.

امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۲۴. چیزی که بر آن تیمم می‌کند باید مباح (غیر غصبی) باشد، ولی در صورتی که نداند یا فراموش کرده باشد که غصبی است تیمم او صحیح است.

مسأله ۶۹۵- تیمّم در فضای غصبی باطل نیست۱ پس اگر در ملک خود، دستها را به زمین بزند و بی اجازه داخل ملک دیگری شود و دستها را به پیشانی بکشد، تیمّم او باطل نمی شود۲.

این مسأله در رساله آیات عظام: مکارم، بهجت، مظاهری و سبحانی نیست.

۱- اراکی، گلپایگانی، خوئی،صافی، تبریزی: باطل است…

۲- اراکی، گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی: باطل است.

سیستانی: تیمّم او صحیح می باشد، اگر چه گناه کرده است.

جوادی آملی: هرچند به لحاظ غَصبِ فضا گناه كرده است.

امام خامنه ای رجوع کنید به ذیل مسأله ۶۹۴.

*****

زنجانی: مسأله 591- تیمّم در فضای غصبی بنابراحتیاط باطل است.

وحید: مسأله 702- تیمّم در فضای غصبی –مثل اینکه در ملک خود، دست ها را بر زمین بزند و بی اجازه داخل ملک دیگری شود و دستها را به پیشانی بکشد- بنابراحتیاط باطل است.

مسأله ۶۹۶- اگر نداند محل تیمّم غصبی است۱ و یا فراموش کرده باشد تیمّم او صحیح است۲، اگرچه  فراموش کننده خود غاصب باشد.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت  و مظاهری نیست.

۱- جوادی آملی: اگر نداند چيزی كه به آن تيمّم میكند، غصبی است…

۲- فاضل: مگر آنکه فراموش کننده خود، غاصب باشد، که بنابراحتیاط تیمّمش باطل است.

امام خامنه ای، مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله ۶۹۴.

*****

گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی: مسأله ۷۰۴- تیمّم به چیز غصبی، یا در فضای غصبی یا بر چیزی که در ملک غصبی است؛ در حالی که فراموش کرده یا غفلت داشته باشد صحیح است. ولی اگر چیزی را خودش غصب کرده و فراموش کند  که غصب کرده ( و برآن تیمّم کند، یا ملکی را غصب کند و فراموش کند که غصب کرده*) و چیزی را که بر آن تیمّم می کند در آن ملک بگذارد، یا در فضای آن ملک تیمّم نماید. حکم او حکم عامد است.

. گلپایگانی، صافی: در صورتی باطل است که انسان بداند غصب است و عمداً تیمّم کند و چنانچه نداند یا فراموش کرده باشد تیمّم او صحیح است…

* [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله تبریزی نیست].

.گلپایگانی، صافی: باطل است.

سیستانی: مسأله ۶۸۵- تیمّم با چیز غصبی در حالی که فراموش کرده یا غفلت داشته باشد صحیح است، ولی اگر چیزی را خودش غصب کند و فراموش کند که غصب کرده تیمّم او با آن چیز بنابراحتیاط واجب صحیح نیست.

زنجانی: مسأله ۵۹۲- اگر تیمّم به جهت غصب باطل  باشد، در صورت عذر، مانند فراموشی یا غفلت صحیح است،ولی فراموشی و غفلت برای خود غاصب عذر نیست، بنابراین تیمّم او بنابراحتیاط باطل است؛ و کسی  که به جهت ندانستن مسأله به چیز غصبی تیمّم کند، چنانچه در ندانستن مسأله کوتاهی نکرده باشد تیمّم او صحیح است.

وحید: مسأله ۷۰۳- تیمّم به چیز غصبی یا بر چیزی که در ملک غصبی است، هر چند نداند غصب است، باطل است، و همچنین در فضای غصبی بنابراحتیاط واجب.و در صورت فراموشی یا غفلت از غصب صحیح است، مگر آنکه خودش غاصب بوده و از غصب توبه نکرده باشد که تیمّمش بر چیز غصبی یا بر چیزی که در ملک غصبی است باطل، و اگر توبه کرده باشد بنابراحتیاط باطل است.

مسأله ۶۹۷- کسی که در جای غصبی حبس است۱، اگر آب و خاک او غصبی است، باید با تیمّم نماز بخواند۲.

۱- مکارم: می تواند بر خاک یا سنگ آن تیمّم نماید و نماز بخواند.

۲- اراکی: چنانچه آن آب دارای قیمت است باید با تیمّم نماز بخواند و چنانچه قیمت ندارد، احتیاط واجب آن است که با تیمّم نماز بخواند، بعداً نماز را اعاده  یا قضا نماید.

بهجت: در صورتی که تیمّم موجب تصرفی بیشتر از ماندن در آنجا نشود یا صاحب آن زمین به تیمّم کردن او راضی باشد.

مظاهری: هر گونه تصرّفاتی که زیان اور نباشد برای او جایز است، بنابراین وضو وغسل و تیمّم او صحیح است.

سیستانی: ولی لازم است هنگام تیمم، دستها را به زمین نزند بلکه به گذاشتن دست‌ها بر زمین اکتفا کند.

سبحانی: احتیاطا با تیمّم نماز بخواند.

جوادی آملی: مستحبات و مکروهات تیمم

مسأله ۶۹۸- مستحبّ است چیزی که بر آن تیمّم می کند گردی داشته باشد که به دست بماند و بعد از زدن دست برآن، مستحب است دست را بتکاند که گرد آن بریزد.

*****

خوئی، تبریزی: مسأله ۷۰۶- چیزی که بر آن تیمّم می کند بنابراحتیاط در صورت امکان باید گردی داشته باشد که به دست بماند و بعد از زدن دست بر آن، (تبریزی: بنابراحتیاط مستحب) دست را بتکاند که گرد آن بریزید.

سیستانی: مسأله ۶۸۷- چیزی که برآن تیمّم می کند، بنابراحتیاط لازم باید گردی داشته باشد که به دست بماند و بعد از زدن دست برآن، نباید دست را به شدت بتکاند که همه گرد آن بریزد.

بهجت: مسأله ۵۹۶- مستحبّ است بعد از زدن دست بر چيزي كه تيمّم بر آن صحيح است دست را بتكاند كه گرد آن بريزد.

وحید: مسأله ۷۰۵- بنابراحتیاط واجب چیزی که بر آن تیمّم می کند ، در صورت امکان باید گردی داشته باشد که به دست بماند و بعد از زدن دست بر آن، مستحب است دست را بتکاند.

زنجانی: مسأله ۵۹۴- در صورت امکان باید چیزی که بر آن تیمّم می کند، گردی داشته باشد که به دست بماند و بعد از زدن دست، مستحب است دست را بتکاند که بیشتر گرد آن بریزید.

مكارم: مسأله ۶۴۶- بهتر است تا آنجا که امکان دارد چیزی که بر آن تیمّم می کند گردی داشته باشد که بردست بماند و بعد از زدن دست بر آن، مستحبّ است دست را بتکاند که گرد و خاک اضافی آن بریزد.

سبحانی : مسأله ۵۹۵- واجب است چیزی را که بر آن تیمم می کند گردی داشته باشد که به دست بماند.

مسأله ۶۹۹- تیمّم به زمین گود و خاک جاده و زمین شوره زار که نمک روی آن را نگرفته مکروه است و اگر نمک روی آن را گرفته باشد باطل است.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و سبحانی نیست.

*****

مکارم: مسأله ۶۴۷- بهتر است از تیمّم بر زمین های آلوده، زمین گود، کنار جاده ها، و زمین شوره زار در صورتی که نمک روی آن را نگرفته باشد خودداری کند و اگر نمک روی آن را گرفته است باطل است . {و} اگر آلودگی طوری است که از تیمم بیم بیماری می رود، بنابراحتیاط واجب باید بدون تیمّم نماز بخواند و بعداً قضا کند.