مراتب ارث
(مسأله 2728) كساني كه بواسطه خويشي1 ارث مي برند سه دسته هستند:
دسته اوّل: پدر و مادر و اولاد ميت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد، هر چه پايين روند هر كدام آنان كه به ميّت نزديكتر است ارث مي برد2 و تا يك نفر از اين دسته هست دسته دوم ارث نمي برند3،
دسته دوم: جد يعني پدر بزرگ و پدر او هر چه بالا رود و جدّه يعني مادر بزرگ و مادر او هر چه بالا رود پدري باشند يا مادري و خواهر و برادر4 و با نبودن برادر و خواهر، اولاد ايشان5 هر كدام آنان كه به ميّت نزديكتر است ارث مي برد6و تا يك نفر از اين دسته هست دسته سوم ارث نمي برند.
دسته سوم: عمو و عمه و دايي و خاله (هر چه بالا روند7) و اولاد آنان هر چه پايين روند 8 و تا يك نفر از عمو ها و عمه ها و دايي ها و خاله هاي ميت زنده اند، اولاد آنان ارث نمي برند9 ولي اگر ميّت عموي پدري و پسر عموي پدر و مادري داشته باشد (و غير از اينها وارثي نداشته باشد10) ارث به پسر عموي پدر و مادري مي رسد و عموي پدري ارث نمي برد11.
1- وحید: به واسطه نسب…
2- بهجت: بدين معني كه مثلاً اگر نوه ميّت هست نيتجه او ارث نمي برد…
3- بهجت: مگر اين كه كسي كه از طبقه اول وجود دارد، شرعاً از ارث ممنوع شود كه در اين صورت نوبت به طبقه دوم مي رسد…
4- گلپايگاني، خوئي، تبريزي، سيستاني، صافي، وحید: دسته دوم: جد يعني پدر بزرگ و جدّه، يعني مادر بزرگ و خواهر و برادر است…
5- مكارم: و اولاد اولاد ايشان…
6- بهجت: كه معناي آن در طبقه اوّل گفته شد…
7- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيت الله نوري نيست]
8- مكارم: (البتّه هر كدام نزديكترند ارث مي برند) و تا يك نفر از عمو و عمه ها و دايي و خاله ها زنده اند اولاد آنان ارث نمي برند و تا اولاد آنها زنده اند اولاد اولاد آنها ارث نمي برند و تنها يك استثنا دارد و آن اينكه: اگر ميت عموي پدري و پسر عموي پدري و مادري داشته باشد عموي پدری ارث نمي برد و مال به پسر عموي پدر و مادري مي رسد.
خوئي، گلپايگاني، تبريزي، سيستاني، صافي: دسته سوّم: عمو و دايي و خاله و اولاد آنان است…
9- سيستاني: ولي اگر ميّت يك عموي پدري و يك پسر عموي پدر ومادري داشته باشد، و دايي و خاله نداشته باشد، ارث به پسر عموي پدر و مادري مي رسد، و عموي پدري ارث نمي برد، ولی اگر عمو يا پسر عمو متعدد باشد و يا اين كه همسر ميّت حيات داشته باشد، اين حكم خالي از اشكال نيست.
وحید: ولى اگر وارث میت منحصر به یك عموى پدرى و یك پسر عموى پدر و مادرى باشد ارث به پسر عموى پدر و مادرى مى رسد و عموى پدرى ارث نمى برد، و در غیر این صورت احتیاط واجب ـ خصوصاً در صورتى كه با آنها دو دایى یا خاله باشد ـ آن است به مصالحه تمام شود.
10- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: اراكي، خوئي، گلپايگاني، صافي و تبريزي نيست]
11- بهجت: [و] اگر ميّت وارثي از قبيل پسر يادختر عمو، يا پسر يا دختر عمه، يا پسر يا دختر دايي، يا پسر يا دخترخاله كه از طرف پدر و مادر هستند و از طرف ديگر عمو يا عمه يا دايي يا خاله از طرف پدر يا فقط مادر دارد، احتياط در اين است كه دو طبقه با هم صلح نمايند.
*****
فاضل: مسأله ۲۸۶۹- افراد به دو واسطه از متوفي ارث مي برند: الف: نسبي . ب: سببي.
الف: وارث نسبي يعني كساني كه با متوفّي نسبت فاميلي دارند و به سه دسته عمده تقسيم مي شوند كه هر دسته را يك طبقه مي گويند و تا يك نفر از طبقه اول باشد افراد طبقه دوم ارث نمي برند.
ب: وارث سببي يعني كساني كه به سبب ازدواج ارث مي برند و در كنار وارث نسبي و همراه آنها ارث مي برند و تفصيل آن بعداً بيان مي شود.
زنجاني: مسأله ۲۷۳۷- كساني كه به واسطه خويشاوندي نسبي ارث مي برند سه طبقه هستند:
طبقه اوّل: از دو صنف تشكيل شده است: صنف اول: پدر و مادر. صنف دوم: فرزند (مستقيم يا غير مستقيم، هر چه پايين روند). با توجه به قاعده اي كه در مقدمه (قسمت الف/ قاعده دوم) گفته شد، تا يكي ازفرزندان ميّت وجود داشته باشد نوبت به نوه نمي رسد و تا يك نوه وجود داشته باشد، نوبت به نتيجه نمي رسد، ولي پدر و مادر هم، همراه فرزند ارث مي برند و هم همراه نوه و هم همراه نتيجه و …؛ و در هر حال تا يك نفر از طبقه اوّل هست، طبقه دوّم ارث نمي برند.
طبقه دوم: از دو صنف تشكيل شده است: صنف اوّل: پدر بزرگ و مادر بزرگ (مستقيم يا غير مستقيم، هر چه بالا روند). صنف دوم : برادر و خواهر و برادرزاده و خواهر زاده (مستقيم يا غير مستقيم، هر چه پايين روند). و در هر صنف، هر كس كه به ميّت نزديكتر است ارث مي برد و با وجود او كسي كه دورتر است ارث نمي برد، بنابراين پدر بزرگ يا مادر بزرگ مستقيم (هرچند مادري باشد) بر پدر بزرگ يا مادر بزرگ غير مستقيم (هر چند پدري باشد) مقدّم است، همچنين برادر يا خواهر يا برادر زاده يا خواهر زاده مقدّم است و نيز برادر زاده يا خواهر زاده بر نوه برادر يا نوه خواهر مقدّم است، ولي بين افراد يك صنف با افراد صنف ديگر، نزديكي يا دوري از ميّت ملاحظه نمي شود، و در هر حال تا يك نفر از طبقه اول يا دوم هست، طبقه سوم ارث نمي برند.
طبقه سوم: كه همگي يك صنف هستند: عمو و عمّه و دايي و خاله (هر چه بالا روند) و اولاد آنان (هر چه پايين روند). و تا يك نفر از عموها و عمّه ها و دايي ها و خاله هاي ميّت زنده اند، اولاد آنها ارث نمي برند و درمورد اولاد آنان هم تا يك نفر از اولاد نزديكتر وجود دارد ، اولاد دورتر ارث نمي برند، ولي اگر ميّت عموي پدري و پسر عموي پدر و مادري داشته باشد، ارث به پسر عموي پدر و مادري مي رسد و عموي پدري ارث نمي برد، توضيح اين حكم در مقدمه (قسمت الف –استثناء قاعده دوم و سوم) گذشت.
جوادی آملی: مسأله 2762. آنان که از راه خویشاوندی از میت ارث مى‌برند به ترتیب سه رتبه اند:
يکم: پدر و مادر و فرزندانِ میت و با نبودن فرزندان، اولادِ فرزندان هرچه پایىن روند [مانند: نوه، نتیجه، نبیره، ندیده] هرکدام آنان که به میت نزدیکتر است ارث مى‌برد به این معنا که با زنده بودن فرزندِ میت ، نوهٔ او ارث نمى‌برد و… و تا یک نفر از این رتبه زنده باشد افراد رتبه دوم ارث نمى‌برند؛ جز اینکه فردی از رتبه یکم که زنده است، به لحاظ شرعی از ارث ممنوع شود، در این صورت نوبت به رتبه دوّم مى‌رسد. البته، پدر و مادر، هم همراه فرزند ارث مى‌برند و هم همراه نوه و نتىجه و… .
دوم: جد و جده و برادر و خواهر. جد و جده ـ ىعنى پدربزرگ و مادربزرگ هر چه بالا روند جد و جده يکم، جد و جده دوم، جد و جده سوم و… در این رتبه قرار دارند؛ خواه پدرى باشند یا مادرى. خواهر و برادر و با نبودن آنان، فرزندان یا نوادگان ایشان نیز، در این رتبه جای دارند. هر کدام از جد و جده و برادر و خواهر که به میت نزدیکتر است ارث مى‌برد؛ ىعنی جد و جدهٔ یکم ـ هرچند مادرى باشد ـ بر جد و جدهٔ دوم ـ هرچند پدرى باشد ـ مقدّم است، نىز برادر یا خواهر بر برادرزاده یا خواهرزاده مقدّم است، همچنىن برادرزاده یا خواهرزاده بر نوهٔ برادر یا نوهٔ خواهر مقدّم است و تا فردی از این گروه زنده باشد افراد رتبه سوم ارث نمى‌برند.
سوم: عمو و عمه و داىى و خاله ـ هرچه بالا روند ـ و اولاد آنان هرچه پاىىن روند هرکدام نزدیکتراند ارث مى‌برند؛ ىعنی تا یک نفر از عموها و عمه‌ها و داىى‌ها و خاله‌هاى میت زنده‌اند، فرزندان آنان ارث نمى‌برند، ولى اگر میّت عموى پدرى و پسر عموى پدر و مادرى داشته باشد و جز اینها وارثى نداشته باشد ارث به پسر عموى پدر و مادرى مى‌رسد و عموى پدرى ارث نمى‌برد.
مظاهری: ارث دسته اوّل: پدر و مادر و اولاد ميت، و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هر چه پايين روند.
(مسأله 2729) اگر عمو و عمه و دايي و خاله خود ميت و اولاد آنان واولاد اولاد آنان نباشند1، عمو و عمه و دايي و خاله پدر ومادر ميت ارث مي برند و اگر اينها نباشند اولادشان ارث مي برند و اگر اينها هم نباشند عمو و عمه و دايي و خاله جدّ و جدّه ميّت و اگر اينها نباشند، اولادشان ارث مي برند.
این مسأله در رساله آیات عظام: فاضل و مظاهری نیست.
1- زنجاني: اگر عمو و عمّه و دايي و خاله خود ميّت نباشند، اولاد مستقيم و غير مستقيم آنان ارث می برند و اگر این ها هم نباشند…
وحید: اگر عمو و عمّه و دایى و خاله خود میت و اولاد آنان هر چه پایین روند نباشند…
مکارم:اگر عمو و عمه و دایی و خاله خود میّت و اولاد آنان وجود نداشته باشند…
جوادی آملی:اگر عمو، عمه، داىى و خاله خود میت و فرزندان آنان و نوادگان آنان نباشند…
(مسأله 2730) زن و شوهر به تفصيلي كه بعداً (درمسائل 2770 تا 2779) گفته مي شود از يكديگر ارث مي برند1.
این مسأله در رساله آیات عظام: فاضل و مظاهری نیست.
زنجاني: به همراه هر سه طبقه، از يكديگر ارث مي برند.