مسأله ۹۰۰ – نجس كردن زمين و سقف و بام و طرف داخل ديوار مسجد حرام است۱ و هر كس بفهمد كه نجس شده است بايد فوراً نجاست آن را برطرف كند. و احتياط واجب۲ آن است كه طرف بيرون ديوار مسجد را هم نجس نكنند، و اگر نجس شود نجاستش را برطرف نمايند۳، مگر آن كه واقف آن را جزء مسجد قرار نداده باشد۴.
۱- مكارم: و احتياط واجب ان است كه طرف بيرون ديوار مسجد را هم نجس نكند، مگر آنكه واقف آن را جزء مسجد قرار نداده باشد.
بهجت: نجس كردن زمين، سقف، بام، ظاهر و باطن مسجد حرام است…
۲- زنجانی: احتیاط …
۳- گلپايگاني، صافي، زنجاني، وحید:[پایان مسأله]
خوئي، تبريزي: اگر نجس شود برطرف كردن آن لازم نيست، مگر در صورتي كه بقاء نجاست، موجب هتك مسجد باشد.
۴- بهجت: و بنابرأحوط، كافر نبايد وارد مساجد مسلمين شود.
*****
سيستاني: مسأله ۸۸۶ – نجس کردن زمین و سقف و بام و طرف داخل دیوار مسجد، و آلات و وسایلی که جزئی از بناء مسجد محسوب میشود ـ مثل درها و پنجره‌ها ـ حرام است، و همچنین آنچه که جزء شؤون مسجد شمرده میشود و فعلاً از آن در مسجد استفاده شده است، مثل فرش‌ها یا موکت‌ها یا حصیرهایی که در مسجد پهن می‌باشد یا پرده‌هایی که آویزان است،و هر کس بفهمد یکی از این جاها نجس شده است باید فوراً نجاست آن را برطرف کند، و احتیاط مستحب آن است که طرف بیرون دیوار مسجد را هم نجس نکنند، و اگر نجس شود برطرف کردن آن لازم نیست، ولی اگر نجس کردن طرف بیرون دیوار موجب هتک مسجد باشد البته حرام است، و برطرف کردن آن مقداری که رافع هتک باشد لازم است.
مظاهری: مسأله ۷۲۷- نجس کردن هر جایی از مسجد و حرم امامان علیهم السلام و فرش آنها حرام و تطهیر کردن آنها فورا واجب است ؛و اگر نتواند، ولو با کمک گرفتن، باید به کسی که می تواند اطّلاع دهد. و اگر برای تطهیر احتّیاج به خراب کردن باشد باید خراب کند و دوباره بسازد.
جوادی آملی: مسأله ۹۴۶- نجس كردن مسجد ـ زمین، دیوار درون و سقف آن ـ حرام است؛ همچنین نجس كردنِ سمت بیرون دیوار و بیرون سقف؛ یعنی بام آن، اگر جزء مسجد باشد، حرام است؛ وگرنه احتیاط، ترک آن است. برطرف كردن نجاست مسجد، بر كسی كه به آن آگاهی یافت، واجب است.
امام خامنه ای: رساله آموزشی مسأله ۱۱۵- نجس کردن زمین، سقف، دیوار و بام مسجد حرام است و اگر نجس شود واجب از فوراً آن را تطهیر کنند.
امام خامنه ای: رساله آموزشی مسأله ۱۱۶- تطهیر مسجد واجب کفایی است و مخصوص کسی که مسجد را نجس کرده یا سبب نجس شدن آن شده نیست بلکه بر همه افرادی که می توانند مسجد را تطهیر کنند واجب است.
مسأله ۹۰۱ – اگر نتواند مسجد را تطهير نمايد۱،يا كمك لازم داشته باشد و پيدا نكند، تطهير مسجد بر او واجب نيست۲، ولي اگر بي احترامي به مسجد باشد بنابراحتياط واجب، بايد به كسي كه مي تواند تطهير كند اطلاع دهد.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
۱- مكارم: مثل اينكه مسافر و در حال عبور باشد، يا احتياج به كمك دارد و پيدا نكند ،احتياط واجب آن است كه به ديگران كه مي توانند تطهير كنند اطلاع دهد.
۲- اراكي، خوئي، گلپايگاني، صافي: ولي بنابراحتياط واجب بايد به كسي كه مي تواند تطهير كند اطلاع دهد.
زنجاني، تبريزي: ولي بايد (تبريزي: بنابراحتياط واجب) به كسي كه احتمال مي دهد آن را تطهير مي كند اطّلاع دهد.
فاضل، وحید: ولي بايد به كسي كه مي تواند تطهير كند (وحید: و احتمال دهد که تطهیر می کند) اطلاع دهد.
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله۹۰۰.
*****
سيستاني: مسأله ۸۸۷- اگر نتواند مسجد را تطهیر نماید، تطهیر مسجد بر او واجب نیست ولی اگر باقی گذاشتن نجاست موجب هتک حرمت باشد، چنانچه بداند یا ـ بنا بر احتیاط واجب ـ احتمال معقول بدهد که اگر به دیگری اطّلاع دهد این کار انجام می‌گیرد باید به او اطّلاع دهد.
جوادی آملی: مسأله ۹۴۷- كسی كه از نجس شدن مسجد آگاه است و بر اثر سفر یا مانع دیگری نمیتواند آن را پاک کند، اگر ماندن نجاست، سبب اهانت به مسجد باشد، احتیاط واجب است به كسانی كه میتوانند آن را پاک كنند، اطلاع دهد.
مسائل اختصاصي
بهجت: مسأله ۷۴۲- بنابرأظهر در قراردادن مكاني به عنوان مسجد، صيغه وقف لازم نيست بلكه هر عملي كه دلالت برآن كند كافي است، اگر چه به كاربردن لفظ در ايجاب آن، و تلفّظ به وقفيّت به عنوان مسجديّت أحوط است، و همچنين در قبول متولّي يا حاكم شرع؛ و أظهر اعتبار قصد قربت است در وقف مسجد، و كافي است كه با نيّت و اراده بگويد:«جعلته مسجداً لله» و مسجديّت را اعلام كند، به معنايي كه در عرف مسلمين معمول است(در مقابل مسجد به معناي لغوي)؛ و در قبضش كافي است يك نفر كه نمازش محكوم به صحّت باشد با اذن واقف در آنجا نماز بخواند. و اقرب، ترتيب آثار مسجديّت است بر مساجد مخالفين، در صورتي كه محكوم به كفر نباشند؛ و كليساها و كنيسه ها در جهت حصول تقرّب، مانند مساجد مخالفين است، ولي در ساير جهات محلّ تأملّ است.
مكارم: مسأله ۸۲۴- هر گاه مسجد نجس شود بر همه لازم است كه به طور واجب كفايي نجاست را برطرف كنند، يعني اگر يك يا چند نفر اقدام به تطهير كنند از ديگران ساقط مي شود و گرنه همه گنهكارند و كسي كه مسجد را نجس كرده در اين حكم با ديگران تفاوتي ندارد.
مسأله ۹۰۲ – اگر جايي از مسجد نجس شود كه تطهير آن بدون كندن يا خراب كردن ممكن نيست بايد آنجا را بكنند يا اگر خرابي زياد لازم نمي آيد خراب نمايند۱ و هزينه پر كردن چاله و تعمير خرابي بر كسي است كه مسجد را نجس كرده است و بر اشخاصي كه براي تطهير مسجد جايي از آن را كندند، يا قسمتي از آن خراب نمودند پر كردن جايي كه كنده اند و ساختن جايي كه خراب كرده اند واجب نيست. ولي اگر آن كس كه نجس كرده بكند يا خراب كند در صورت امكان بايد پر كند و تعمير نمايد.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
۱- مكارم: و بنابراحتياط واجب جايي را که كنده اند يا خراب كرده اند به حالت اوّل بازگردانند؛ و بهتر است كسي كه نجس كرده تعمير آن را بر عهده گيرد و اگر مخارجي داشته باشد بنابراحتياط واجب ضامن است.
اراكی: بايد آنجا را بكنند يا خراب نمايند…
فاضل، نوری: اگر خرابی جزئی باشد خراب نمایند و پر كردن جايي كه كنده اند و ساختن جايي كه خراب كرده اند واجب نيست. ولي اگر آن كس كه نجس كرده بكند يا خراب كند در صورت امكان بايد پر كند و تعمير نمايد..
سبحانی: اگر خرابی جزئی باشد خراب نمایند و پر كردن جايي كه كنده اند و ساختن جايي كه خراب كرده اند واجب نيست. ولي اگر آن كس كه نجس كرده بكند يا خراب كند در صورت امكان بايد پر كند و تعمير نمايد.
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۹۰۰.
******
گلپايگاني، صافی: مسأله ۹۱۱- اگر جايي از مسجد نجس شود و تطهير آن بدون كندن يا خراب كردن مقدار كمي از آن ممكن نباشد، بايد آنجا را بكنند يا خراب نمايند و پر كردن و ساختن آن قسمت هم واجب نيست، مگر اين كه خود كسي كه نجس كرده خراب كند كه در اين صورت بنابراحتياط بايد آن قسمت را بسازد و يا پر كند. و اگر مسجد به نحوي نجس شده باشد كه براي تطهير ان ناچار باشند تمام مسجد را خراب كنند، چنانچه متبرّعي باشد كه بعد از تخريب آن را بسازد، خراب كردن آن جايز است و الا جايز نيست(۱) ولي اگر ممكن است، بايد ظاهر آن را بنابراحتياط تطهير نمايند. و اگر چيزي مانند آجر مسجد كه ممكن است آن را برگرداند، نجس شود، بايد بعد از تطهير (صافي: بنابراحتياط) آن را به مسجد برگرداند.
(۱) صافي: اگر مسجد به نحوي نجس شده باشد كه براي تطهير آن، ناچار باشند تمام مسجد را خراب كنند، خراب كردن آن جايز نيست؛ چنانچه متبرّعي هم باشد كه بعد از تخريب، آن را بسازد، جايز بودن خراب كردن آن، مشكل است…
زنجانی مسأله ۹۱۱ – اگر جايى از مسجد نجس شود كه تطهير آن بدون كندن يا خراب كردن ممكن نيست ، بايد آن جا را بكنند يا خراب نمايند و پر كردن جايي كه كنده اند و ساختن جايي كه خراب كرده اند بر كسي كه مسجد را نجس كرده لازم است و بر غير او لازم نيست.
خوئي، تبريزي، وحید: مسأله ۹۱۱، سیستانی: مسأله ۸۸۸- اگر جايى از مسجد نجس شود كه تطهير آن بدون كندن يا خراب كردن ممكن نيست ، بايد آن جا را بكنند يا خراب نمايند ، در صورتى كه خرابى كلى نبوده و مستلزم ضرر وقف نباشد(۱)، و پر كردن جايى كه كنده اند و ساختن جايى كه خراب كرده اند واجب نيست ، ولى اگر چيزى مانند آجر مسجد نجس شود ، در صورتى كه ممكن باشد ، بايد بعد از آب كشيدن به جاى اوّلش بگذارند.
(۱) سیستانی در صورتی که کندن یا خراب کردن جزئی باشد، یا آنکه رفع هتک متوقف برکندن یا خراب کردن کلّی باشد، و الاّ خراب کردن محل اشکال است…
جوادی آملی: مسأله ۹۴۸- اگر جایی از مسجد نجس شود و تطهیر آن، بدون كندن یا تراشیدن لایه‌های بیرونی ممكن نیست، باید كنده یا تراشیده شود. هزینه پر كردن و تعمیر مجدّد، به عهده كسی است كه مسجد را نجس كرده است. اگر سنگ یا آهن و اجزای مسجد نجس شد، پس از تطهیر باید به مسجد برگردد.
مسأله ۹۰۳ – اگر مسجدي را غصب كنند۱ و به جاي آن خانه و مانند ان بسازند۲، كه ديگر به ان مسجد نگويند باز هم بنابراحتياط واجب۳ نجس كردن آن حرام و تطهير آن واجب است.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
۱- مكارم: و آن را از صورت مسجد به كلّي درآورند به طوري كه ديگر به آن مسجد نگويند، باز هم نجس كردن آن بنابراحتياط حرام است و تطهير آن لازم است.
۲- خوئي، تبريزي: يا به طوري خراب شود كه نماز خواندن در آن ممكن نباشد بنابراحتياط باز هم نجس كردن آن حرام است ولي تطهير آن واجب نيست.
گلپايگاني، صافي: يا به طوري خراب شود كه نماز خواندن در آن ممكن نباشد باز هم نجس كردن آن حرام است و تطهير آن واجب است.
سيستاني: يا به طوري خراب شود كه به ديگر به آن مسجد نگويند، نجس كردن آن حرام نيست و تطهير آن واجب نيست.
فاضل: يا در طرح توسعه و تعريض كوچه و خيابانهاي شهرو روستا قسمتي از مسجد در كوچه و خيابان واقع شود بنابراحتياط واجب تنجيس آن جايز نيست و تطهير آن واجب است.
زنجاني: و عرفاً امكان بازگشت دوباره آن به حالت مسجديت نباشد يا به طوري خراب شود كه نماز خواندن در آن ممكن نباشد، بنابراحتياط مستحب آن را نجس نكنند و اگر نجس شد تطهير كنند.
وحید: نجس کردن آن –بنابراحتیاط- حرام است و تطهیر آن واجب نیست و لی نجس کردن مسجدی که خراب شده -هرچند در آن نماز نخوانند- جایز نیست و تطهیر آن لازم است.
۳- اراکی، مظاهری: باز هم نجس کردن آن حرام و تطهیر آن واجب است.
*****
جوادی آملی: مسأله ۹۴۹- اگر مسجدی با عامل طبیعی، مانند سیل، زلزله و رانش زمین، یا عامل انسانی، نظیر توسعهٔ معبر و تعریض بسترِ حركت عمومی، به گونه‌ای ویران شده كه بازسازی آن آسان نباشد، نجس كردن ابزار ساختمان ویران‌شدهٔ آن حرام نیست و احتیاط واجب، پرهیز از نجس كردن مكان آن است، مگر آنكه بازسازی آن ممكن نباشد.
امام خامنه ای: مسأله ۱۲۲- مسجدی که غصب یا خراب شده و به جای آن بنای دیگری ساخته شده و یا به خاطر متروک ماندن آثار مسجد بودن از آن محو شده است و امیدی هم به دوباره سازی آن نیست معلوم نیست که نجس کردن آن حرام باشد گرچه احتیاط مستحب آن است که آن را نجس نکنند.
مسائل اختصاصي
فاضل: مسأله ۹۱۴- جسد ميّت را پيش از غسل دادن در مسجد گذاشتن اگر موجب سرايت نجاست به مسجد يا مستلزم بي احترامي به مسجد نباشد مانعي ندارد، ولي بهتر آن است كه جنازه ميّت را در مسجد نگذارند، امّا بعد از غسل بي اشكال است.
امام خامنه ای: مسأله ۱۱۹- واجب است که شان و منزلت و جایگاه مسجد مراعات و از کارهایی که با شان و منزلت مسجد منافات دارد پرهیز شود.
امام خامنه ای: مسأله ۱۲۰- کارهایی از قبیل برگزاری کلاس‌های آموزشی در صورتی که با شأن مسجد منافات نداشته باشد و یا مزاحمتی برای برگزاری نماز جماعت و نمازگزاران ایجاد نکند اشکال ندارد.
امام خامنه ای: مسأله ۱۲۳- اگر مسجدی در طرح عمرانی شهرداری در خیابان افتاده و قسمتی از آن به علت اضطرار تخریب شده است و احتمال برگشت آن به حالت اولیه وجود نداشته باشد احکام شرعی مسجد را ندارد.
امام خامنه ای: مسأله ۱۲۴- احداث موزه یا کتابخانه و امثال آن در گوشه شبستان مسجد اگر مخالف کیفیت وقف شبستان مسجد باشد و یا موجب تغییر ساختمان مسجد گردد جایز نیست.
امام خامنه ای: مسأله ۱۲۵- اگر مکان متحرک و غیر ثابتی مانند وسیله نقلیه به عنوان مسجد واقع شده باشد بنابر احتیاط واجب مسجد شرعی بر آن صدق می‌کند و احکام مسجد بر آن جاری است.
مسأله ۹۰۴ – نجس كردن حرم امامان عليهم السلام۱ حرام است. و اگر يكي از آنها نجس شود، چنانچه نجس ماندن آن بي احترامي باشد، تطهير آن واجب است، بلكه احتياط واجب۲ آن است كه اگر بي احترامي هم نباشد آن را تطهير كنند۳.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
۱- فاضل، زنجانی: حرم پيامبراكرم صلي الله عليه و آله و سلم و حرم امامان عليهم السلام…
۲- اراكي، خوئي، فاضل، تبريزي، سيستاني، زنجاني، وحید، سبحانی: احتياط مستحبّ…
۳- امام خامنه ای ۱۱۷: چنانچه نجس ماندن مکان بی احترامی حساب شود تطهیر آن واجب است و اگر بی احترامی نباشد تطهیر آن عمل نیکویی است.
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۹۰۰.
*****
مكارم: مسأله ۸۲۸ – آلوده كردن حرم پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم و امامان عليهم السلام اگر موجب هتك باشد حرام است و در اين صورت تطهير آن نیز واجب است بلكه اگر بي احترامي هم نباشد احتياط آن است كه آن را تطهير كنند.
جوادی آملی: مسأله ۹۵۰- حرم مطهر پیامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) و امام معصوم (علیه السلام) ملحق به مسجد است و نجس كردن عمدی آن، حرام و تطهیر آن، واجب است. در این جهت، فرقی بین حرم معمور مانند عتبات عالیات و حرم مخروب مانند بقیع نیست.
مسأله ۹۰۵ – اگر حصير۱ مسجد نجس شود، بنابراحتياط واجب۲ بايد آن را آب بكشند۳ ولي چنانچه۴ بواسطه آب كشيدن، خراب مي شود و بريدن جاي نجس بهتر است، بايد آن را ببرند۵ و اگر كسي كه نجس كرده ببرد بايد خودش اصلاح كند.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
۱- فاضل، زنجاني: يا فرش…
۲- خوئي، تبريزي: بنابراحتياط…
[عبارت «بنابراحتياط واجب» در رساله آيات عظام: گلپايگاني، صافي و زنجاني نيست]
۳- فاضل:[پایان مسأله]
۴- خوئي، تبريزي، صافي: ولي چنانچه نجاست حصير بي احترامي به مسجد باشد و …
۵- خوئي، گلپايگاني، زنجاني، صافي، تبريزي:[پایان مسأله]
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۹۰۰.
*****
مكارم: مسأله ۸۲۹- نجس كردن فرش مسجد نيز حرام است و چنانچه نجس شود بايد آن را تطهير كرد. و اگر خسارتي لازم آيد، كسي كه آن را نجس كرده است ضامن است (بنابراحتياط واجب).
سيستاني: مسأله ۸۹۱- اگر حصير يا موكت مسجد نجس شود، بايد آن را آب بكشند، و اگر بريدن جاي نجس بهتر باشد، بايد آن را ببرند؛ ولي بريدن مقدار معتنابهي از آن يا تطهيري كه موجب نقص باشد محلّ اشكال است، مگر اين كه ترك آن موجب هتك باشد.
وحید: مسأله ۹۱۴- نجس کردن حصیر مسجد حرام است و کسی که آن را نجس کرده بنابراحتیاط باید تطهیر کند و بر غیر او احتیاط مستحب است که تطهیر کند، مگر این که نجاست آن بی احترامی به مسجد باشد که در این صورت باید تطهیر شود.
جوادی آملی: مسأله ۹۵۱- تطهیر فرش نجس‌شدهٔ مسجد لازم است و هزینهٔ آن به عهده نجس‌كننده آن است، مگر آنكه بودجه برای تطهیر تعیین شده باشد.
مسأله ۹۰۶ – بردن عين نجس مانند خون۱ در مسجد اگر بي احترامي به مسجد باشد حرام است۲ و همچنين بردن چيزي كه نجس شده۳، در صورتي كه بي احترامي به مسجد باشد حرام است.
۱- فاضل: و بول…
۲- گلپايگاني، صافي: بلكه احتياط مستحب آن است كه اگر بي احترامي هم نباشد عين نجس را در مسجد نبرند…
۳- فاضل: مانند لباس و كفش نجس…
*****
خوئي، تبريزي، وحید: مسأله ۹۱۵: سیستانی: ۸۹۲ مسأله – بردن عين نجس و متنجّس در مسجد اگر بي احترامي به مسجد باشد حرام است، بلكه احتياط مستحبّ آن است كه اگر بي احترامي هم نباشد عين نجس را در مسجد نبرند..
. سيستاني: مگر آن چه از توابع انساني است كه وارد مي شود، مانند خون زخمي كه در بدن يا لباس او است.
زنجاني: مسأله ۹۱۵- بردن عین نجس یا متنجس به مسجد اگر سبب نجس شدن مسجد شود یا بی احترامی به مسجد باشد حرام است ، و در غیر این صورت هم احتیاط مستحب آن است که آن را به در مسجد نبرند.
بهجت: مسأله ۷۴۴- گذاشتن لباس نجس و ساير چيزهاي نجس و متنجّس در مسجد، در صورتي كه نجاست آن به مسجد سرايت نكند و مو جب بي احترامي به آن نباشد، مانعي ندارد.
مكارم: مسأله ۸۳۰- بردن عين نجاست، مانند خون و بول در مسجد حرام است، هر چند بي احترامي به مسجد نباشد بنابراحتياط واجب، مگر چيز جزئي كه گاه در لباس و بدن شخص وارد شونده يا در لباس بچه هاي كوچك است؛ امّا بردن متنجّس (چيزي كه نجس شده مانند لباس و كفش نجس) در صورتي كه بي احترامي به مسجد نباشد و سبب آلودگي مسجد نيز نشود حرام نيست.
مظاهری: مسأله ۷۲۹- بردن عین نجس و متنجس در مسجد اشکال ندارد، مگر آنکه بی احترامی به مسجد باشد.
جوادی آملی: مسأله ۹۵۲- بردن عین نجس به مسجد ـ مانند خون یا ادرار كه در ظرف آزمایشگاه یا پارچه‌ای ریخته شده و مایه هتک حرمت باشد ـ حرام است؛ نیز بردن متنجّس و همراه داشتن آن، اگر اهانت به خانه خدا باشد، جایز نیست.
مسأله ۹۰۷ – اگر مسجد را براي روضه خواني چادر بزنند و فرش كنند و سياهي بكوبند و اسباب چاي در آن ببرند۱، در صورتي كه اين كارها به مسجد ضرر نرساند و مانع نماز خواندن نشود اشكال ندارد.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
۱- فاضل، مكارم: اگر براي مراسم عزاداري و روضه خواني و سوگواري يا جشنهاي مذهبي و مانند آن مسجد را چادر بزنند و سياهي بكوبند و اسباب چاي و غذا در مسجد ببرند…
*****
مظاهری: مسأله ۷۳۰- تشکیل مراسم مذهبی، نظیر سوگواری ها و جشن ها در مسجد اشکال ندارد.
جوادی آملی: مسأله ۹۵۳- انجام دادن مراسم دینی و نصب پارچه‌های مشكی و رنگی در مسجد به مناسبت مراسم متنوّع، اگر مانع اقامهٔ نماز نباشد، جایز است.
مسأله ۹۰۸ – بنابراحتياط واجب۱ مسجد را به طلا نبايد زينت نمايند۲ و همچنين نبايد۳ صورت چيزهايي كه مثل انسان و حيوان روح دارد در مسجد نقش كنند. و نقاشي چيزهايي كه روح ندارد ، مثل گل و بوته مكروه است.
۱- [عبارت «بنابراحتياط واجب» در رساله آيت الله اراكي نيست]
۲- بهجت: و همچنين نبايد صورت چيزي را نقاشي كنند و بكشند، مخصوصاً چيزهايي كه مثل انسان و حيوان روح دارد، كه در غير مسجد هم اشكال دارد و احتمال دارد نماز خواندن در اين مساجد مكروه باشد، ولي نوشتن قرآن و احاديث صحيحه در مسجد مانعي ندارد.
۳- اراكي: بنابراحتياط واجب…
فاضل: بنابراحتياط…
*****
گلپايگاني، صافي: مسأله ۹۱۰- زينت كردن مسجد به طلا حرام است بنابراحتياط واجب؛ و همچنين است نقش كردن مسجد به صورت چيزهايي كه مثل انسان و حيوان روح دارد. و نقّاشي چيزهايي كه روح ندارد، مثل گل و بوته مكروه است.
خوئي، تبريزي، زنجاني: مسأله ۹۱۷- احتياط مستحب اين است كه مسجد را به طلا و (زنجاني: يا نصب) صورت چيزهايي كه مثل انسان و حيوان روح دارد زينت نكنند.
امام خامنه ای: مسأله ۱۱۸- زینت کردن مسجد به طلا چنانچه اسراف حساب شود حرام است و در غیر این صورت مکروه است.
مكارم: مسأله ۸۳۲- تزيين كردن مسجد به طلا اشكال دارد؛ و همچنين احتياط واجب آن است كه عکس چيزهايي كه روح دارد، مثل انسان و حيوان را در مسجد نصب نكنند ولی در جای دیگر مانند کتابخانه مسجد مانعی ندارد.
سيستاني: مسأله ۸۹۴- احتياط واجب اين است كه مسجد را به طلا زينت نكنند و احتياط مستحب آن است كه به صورت چيزهايي كه مثل انسان و حيوان روح دارد نیز زينت نكنند.
وحید: مسأله ۹۱۷ – زینت کردن مسجد به طلا و صورت چیزهایی که مثل انسان و حیوان روح دارد ، بنابراحتیاط واجب جایز نیست؛ و نقاشی چیزهایی که روح ندارد، مثل گل و بوته مکروه است.
مظاهری: مسأله ۷۳۱- زینت کردن مسجد به طلا و صورت چیزهایی که روح دارد مکروه است.
جوادی آملی: مسأله ۹۵۴- طلاكاری مسجد، مكروه است؛ نیز تصویر صورت‌های دارای روح، مانند انسان و حیوان، كراهت دارد.
مسأله ۹۰۹ – اگر مسجد خراب هم شود نمي توانند ان را بفروشند يا داخل ملك و جاده نمايند.۱
۱- نوري: مگر اينكه وليّ فقيه براساس مصالح مهمتري اجازه بدهد.
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۹۱۰.
جوادی آملی: مسأله ۹۵۵- اگر مسجد خراب شود، به صورت ملک در نمیآید كه بتوان آن را مورد معامله قرار داد، مگر در زمینی كه «عَنْوةً» فتح شده و ملكیّت آن به تبع اثر عمرانی اوست؛ مانند برخی از مناطق ایران.
مسأله ۹۱۰ – فروختن در و پنجره و چیزهاي ديگر مسجد حرام است۱ و اگر مسجد خراب شود، بايد اينها را صرف تعمير همان مسجد كنند۲ و چنانچه به درد آن مسجد نخورد، بايد در مسجد ديگر مصرف شود، ولي اگر به درد مسجدهاي ديگر هم نخورد۳، مي توانند آن را بفروشند و پول آن را اگر ممكن است صرف تعمير همان مسجد و گرنه صرف تعمير مسجد ديگر نمايند۴.
۱- تبريزي: چه جزء بناء حساب بشود يا نه ،باطل است…
۲- بهجت: و چنانچه در آن مسجد قابل مصرف نيست و همان مسجد به پول آن نياز دارد بفروشند صرف نیاز آن مسجد كنند. و اگر آن مسجد به خود آن و به پول آن نیاز ندارد، در مساجد دیگر آن را مصرف کنند و اگر آنجا هم نیاز نباشد بفروشند و پول آن را صرف مسجد کنند. و غلّه و نذوراتي كه براي مسجد معيّنی قرار داده شده، در صورت بي نياز بودن آن مسجد و يا معذور بودن مصرف در آن مسجد، مي توان انها را در ساير مساجد مصرف كرد و همچنين است حكم غلات و نذورات موقوفه مشاهد مشرفّه؛ و با تعذّر مصرف در موارد معيّن شده و يا مماثل آن، مي توان آن غّلات و نذورات را در مطلق خيرات و مبرّات مصرف نمود.
۳- تبریزی: چنانچه جز بنا حساب نشود…
وحید: آنچه را که از اجزای مسجد شمرده نشود و وقف بر مسجد باشد ، می توانند با اذن ولی شرعی بفروشند و پول آن را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد و گرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند. و اگر آن هم ممکن نشد در سایر وجوه برّ و خیر صرف نمایند.
۴- زنجاني: پول آن را بايد اگر ممكن است به مصرفي برسانند كه به مقصود واقف نزديكتر است.
*****
مظاهری: مسأله ۷۳۲- اگر مسجد خراب شود فروختن آن و در و پنجره و چیزهای دیگر آن بدون اذن حاکم شرع جایز نیست. و اگر مسجد طوری خراب شود که تعمیر آن ممکن نباشد ، می توانند آن را خراب کنند و دوباره بسازند، بلکه می توانند مسجدی را که خراب نشده برای احتیاج مردم خراب کنند و بزرگتر بسازند.
جوادی آملی: مسأله ۹۵۶- اموال مسجد را، خواه اجزای ساختمان آن باشد ـ مانند در و پنجره ـ یا نباشد ـ مانند فرش ـ نمیتوان در غیر آن مسجد صرف كرد. در صورت خراب شدن مسجد میتوان آنها را فروخت و صرف تعمیر آن مسجد نمود و اگر تعمیر آن مسجد ممكن نباشد، صرف مسجد دیگر شود.
مسأله ۹۱۱ – ساختن مسجد و تعمير مسجدي كه نزديك به خرابي مي باشد مستحب است۱ و اگر مسجد طوري خراب شود كه تعمير آن ممكن نباشد، مي توانند آن را خراب كنند و دوباره بسازند بلكه مي توانند مسجدي را كه خراب نشده، براي احتیاج مردم ۲ خراب كنند و بزرگتر بسازند.
۱- وحید: ساختن مسجد و تعمیر آن مستحب است …
۲- وحید: برای احتیاج مردم به نماز …
سبحانی: برای توسعه آن که مورد نیاز باشد…
*****
امام خامنه ای: مسأله ۱۲۱ – خراب کردن تمام یا قسمتی از مسجد جایز نیست مگر به خاطر وجود مصلحتی که اهمیت ندادن و بی توجهی به آن ممکن نباشد.
مكارم: مسأله ۸۳۴ – ساختن مسجد مستحبّ است و هر قدر در جاي مناسب تر و بهتري باشد كه مسلمانان از آن بيشتر استفاده كنند بهتر است . تعمير مسجد نيز مستحبّ است و از بهترين كارها است واگر مسجد طوري خراب شود كه تعمير آن ممكن نباشد، مي توانند ان را بكلّي خراب كنند و دوباره بسازند.
مسجدي كه خراب نشده و قابل استفاده است اگر نياز به توسعه دارد مي توان آن را خراب كرد و بهتر و بزرگتر ساخت.
مظاهری: مسأله ۷۳۳- ساختن مسجد و تعمیر و تمیز کردن و روشن کردن چراغ در آن و مانند این ها مستحب است.[ونیز رجوع کنید به ذیل مساله ۹۱۰.]
جوادی آملی: مسأله ۹۵۷- احداث مسجد و تعمیر مسجدی كه نزدیک به ویرانی باشد مستحب است و اگر مسجدی بر اثر مرور زمان یا حوادث طبیعی به گونه‌ای ویران شود كه تعمیر آن ممكن نباشد، میتوان آن را خراب و نوسازی كرد، چنان‌كه در صورت نیاز نمازگزاران، میتوان مسجد كوچک را خراب کرده و به صورت مسجد بزرگ نوسازی نمود و به ثواب خاص مسجدسازی نایل آمد.
مسأله ۹۱۲ – تميز كردن مسجد و روشن كردن چراغ آن۱ مستحب است، و كسي كه مي خواهد مسجد برود، مستحب است خودرا خوشبو كند و لباس پاكيزه و قيمتي بپوشد۲ و ته كفش خود را وارسي كند كه نجاستي به آن نباشد۳ و موقع داخل شدن به مسجد۴، اوّل پاي راست و موقع بيرون آمدن، اوّل پاي چپ را بگذارد و همچنين مستحب است از همه زودتر به مسجد آيد و از همه ديرتر از مسجد بيرون رود.
۱- مكارم: و كوشش در تأمين حوائج آن…
۲- اراكي: لباس پاكيزه و فاخر بپوشد…
مكارم: لباس پاكيزه بپوشد…
فاضل: لباس پاكيزه و فاخر و قيمتي بپوشد…
۳- مكارم: كه الوده نباشد…
۴- مكارم: شايسته است…
*****
بهجت: مسأله ۷۴۹- چند چيز در مسجد مستحب است، از جمله: تميز كردن مسجد، روشن كردن چراغ آن، و قرار دادن محلّ تطهير از بول و غايط در خارج مسجد؛ و نيز مستحب است كسي كه مي خواهد مسجد برود ته كفش خود را وارسي كند كه نجاستي در آن نباشد و موقع داخل شدن به مسجد، اوّل پاي راست و موقع بيرون امدن ، اوّل پاي چپ را بگذارد.
امام خامنه ای: مسأله ۱۲۶- تمیز کردن و آباد کردن مسجد مستحب است و کسی که می خواهد به مسجد برود مستحب است خود را خوشبو کند لباس پاکیزه و نیکو بپوشد مراقبت کند کفش یا پای او به نجاست یا کثافتی آلوده نباشد، از همه زودتر به مسجد وارد شده و پس از دیگران از آن خارج شود ، هنگام ورود به مسجد و خروج از آن زبان ذاکر و قلب خاشع داشته باشد و بعد از وارد شدن به مسجد دو رکعت نماز به قصد تحیت مسجد بخواند البته اگر نماز واجب یا مستحب به دیگری بخواند کافی است.
جوادی آملی: مسأله ۹۵۸- تمیز كردن مسجد و برآوردن نیازمندیهای آن ـ مانند روشنایی، گرمایی و خنكی ـ مستحب است. كسی كه میخواهد به مسجد برود، مستحب است جامه نو و تمیز در بركند و خود را خوشبو نماید و زیر كفش را بررسی كرده تا آلوده نباشد و هنگام ورود، پای راست را و هنگام خروج، پای چپ را مقدّم بدارد؛ نیز مستحب است زودتر از دیگران به مسجد رفت و دیرتر از همه بیرون آمد.
مظاهری: مسأله ۷۳۴- برای کسی که می خواهد مسجد برود شش امر مستحب است: ۱- خود را خوشبو کند.۲- لباس پاکیزه بپوشد. ۳- ته کفش خود را وارسی کند که نجاستی به آن نباشد، ۴- موقع داخل شدن، اوّل پای راست را ، و موقع بیرون آمدن اوّل پای چپ را بگذارد. ۵- زودتر از دیگران به مسجد برود و دیرتر از دیگرن از مسجد بیرون بیاید، ۶- دو رکعت نماز به قصد تحیّت و احترام مسجد بخواند.
مسأله اختصاصي
بهجت: مسأله ۷۵۰- مستحب است مسجد داراي سقف نباشد، بلكه سايبان قرار دادن بر آن به غير بوريا مكروه است؛ مگر به سبب ضرورت و يا مرجّحات ديگري كه با وجود آنها، بنابرأقرب اين كراهت از بين می رود.
مسأله ۹۱۳ – وقتي انسان وارد مسجد مي شود، مستحب است دو ركعت نماز به قصد تحيت و احترام مسجد بخواند و اگر نماز واجب يا مستحب ديگري هم بخواند كافي است.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
امام خامنه ای، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۹۱۲.
*****
جوادی آملی: مسأله ۹۵۹- تحیّت و احترام مسجد، مستحب است و حرمت نهادن به آن با اقامهٔ نماز، اعم از واجب و مستحب، حاصل میشود، اگر وقت نماز واجب یا نافله آن نیست، مستحب است دو ركعت نماز به قصد احترام به مسجد انجام شود..
مسأله ۹۱۴ – خوابيدن در مسجد اگر انسان ناچار نباشد و صحبت كردن راجع به كارهاي دنيا۱ و مشغول صنعت شدن و خواندن شعري كه نصيحت و مانند آن نباشد مكروه است۲. و نيز مكروه است آب دهان و بيني و اخلاط سينه را در مسجد بيندازد۳ و گمشده اي را طلب كند و صداي خودرا بلند کند۴، ولي بلند كردن صدا براي اذان مانعي ندارد.
۱- زنجاني: و خريد و فروش…
۲- سبحانی: و همچنین گمشده اي را طلب كند و صداي خودرا بلند کند، ولي بلند كردن صدا براي اذان مانعي ندارد.
۳- سيستاني: بلكه در بعضي موارد حرام است…
۴- بهجت: و در هر صورت بايد از كارهايي كه با احترام مسجد منافات دارد يا مزاحم نمازگزاران است اجتناب كند…
*****
مكارم: مسأله ۸۳۸- خوابيدن در مسجد و سخن گفتن درباره كارهاي دنيا و خواندن اشعاري كه نصيحت و مانند آن در آن نباشد مكروه است؛ و همچنين انداختن آب دهان و بيني و اخلاط سينه در مسجد و بلند كردن صدا و داد و فرياد و آنچه با موقعيّت مسجد منافات دارد مكروه مي باشد.
مظاهری: مسأله ۷۳۵- در مسجد و حرم امامان علیهم السلام شش امر مکروه است: ۱- خوابیدن؛ ۲- انجام کاری یا صحبتی درباره دنیا؛ ۳- کثیف نمودن آنجا؛ ۴- بلند کردن صدا؛ ۵- راه دادن بچه یا دیوانه (در صورت ایجاد مزاحمت) ؛ ۶- وارد شدن کسی که بوی دهان یا لباس یا بدن او مردم را اذیت می کند.
جوادی آملی: مسأله ۹۶۰- برخی از كارها در مسجد مكروه است؛ مانند خوابیدن در غیر حال ناچاری، كارهای دنیایی كه مزاحم نماز دیگران نباشد، شعرسرایی غیرناصحانه، ریختن آب دهان، بینی و خلط سینه كه مستلزم اهانت به مسجد نباشد، طلب كردن گمشده‌ای، صدا را بلند نمودن.
امام خامنه ای: مسأله ۱۲۷- خوابیدن در مسجد کراهت دارد.
مسأله اختصاصی
امام خامنه ای: مسأله ۱۲۸ – تکیه و حسینیه حکم مسجد را ندارند.
مسأله ۹۱۵ – راه دادن بچه و ديوانه به مسجد مكروه است۱ و كسي كه پياز و سير و مانند اينها خورده كه بوي دهانش مردم را اذيت مي كند مكروه است به مسجد برود.
۱- فاضل: ولي اگر آوردن بچه ها مزاحمتي ايجاد نكند و باعث علاقمندي آنان به نماز و مسجد شود مستحب است
مکارم: راه دادن بچّه و ديوانه به مسجد مکروه است ولى در صورتى که آوردن بچّه ها توليد مزاحمتى نکند و آنها را به مسجد و نماز علاقه مند سازد مستحبّ است و گاه واجب…
سيستاني: راه دادن ديوانه به مسجد مكروه است و همچنين است راه دادن بچّه اگر موجب زحمت نمازگزاران شود و يا اين كه احتمال رود مسجد را نجس كند. و در غير اين دو صورت مانعي از راه دادن بچه به مسجد نيست بلكه گاهي اولويّت دارد…
زنجانی: راه دادن دیوانه به مسجد مکروه است و اگر جنب باشد باید از وارد شدن وی به مسجد جلوگیری شود…
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۹۱۴.
*****
بهجت: مسأله ۷۵۲- مستحب است كه در مسجد از خريد و فروش و ساير معاملات (عقود و ايقاعات) غير عبادي خودداري شود؛ و امّا مانند نذر و وقف و نكاح چون حيثيت عبادي دارند اشكالي ندارد، و مستحب است از ورود ديوانگان و اطفال غير مميز كه مراعات آداب مساجد را نمي نمايند به مساجد خودداري شود؛ و مكروه است كسي كه بوي بدي از او استشمام مي شود مثل بوي سير و پياز، داخل مسجد شود و بعيد نيست نمازي را كه با اين حال خوانده، اعاده اش مستحب باشد.
جوادی آملی: مسأله ۹۶۲- راه دادن بچه به مسجد كه نه مزاحم عبادت دیگران است و نه موجب آلودگی مسجد، منعی ندارد و اگر سبب رغبت وی به نماز و یادگیری احكام آن شود، مستحب است.
مسائل اختصاصي
بهجت: مسأله ۷۵۳- تعرّض به معابد يهوديان و مسيحيان كه در ذمّه اسلام هستند و آن معابد هم در دست خود آنها است جايز نيست و آن اماكن مثل مساجد محترم است و جايز نيست خراب كردن آنها مگر با شرايطي، كه در مساجد هم جاري است.
سبحانی: مسأله ۷۷۱- نهادن جسد میت در مسجد پیش از غسل دادن اگر موجب سرایت نجاست و مستلزم هتک مسجد نباشد مانع ندارد ، و بعد از غسل دادن بی اشکال است . و صحن مسجد اگر مسجد نباشد شستن و غسل دادن میت در آنجا اگر مخالف با وقف نباشد و موجب هتک نشود اشکال ندارد.
جوادی آملی: مسأله ۹۶۱- ارائه طرح و برنامه‌های علمی و عملی، جهت اصلاح امور امت اسلامی، حفظ استقلال اقتصادی و مانند آن، در مسجد بدون رجحان نخواهد بود؛ چنان‌كه تعلیم امور نظامی برای جهاد و دفاع دینی در غیر وقت نماز، هیچ كراهتی ندارد.