فقها در فهم فقهى آيات و روايات مربوط به اين موضوعات، تا چه حد تحت تأثير شرايط سياسى و اجتماعى بوده اند؟
پاسخ:
فهم فقها در مورد استنباط احكام شرعى از متون دينى، يعنى آيات و روايات، متأثر از شرايط و اوضاع متغير اجتماعى نيست؛ دليل آن اين است كه عمليه‌ى استنباط احكام شرعى عبارت است از: «تطبيق قواعد عام اصولى بر عناصر خاص آن در فقه» و اين موضوع به شرايط و اوضاع سياسى، اجتماعى و فرهنگى ارتباط ندارد. بلى! فقيه گاهى در تكوين و ترتيب نظرى و تئوريك قواعد عمومى در علم اصول و گاهى هم در تطبيق آن قواعد بر عناصر خاص آن در علم فقه، اشتباه و خطا مى‌كند. منشأ اين خطا يكى از عوامل زير است:
اول: توانايى فكرى ذاتى و شخصى فقيه؛ زيرا تفاوت فقها در اين توانايى، در تشخيص و تعيين قواعد و نظريات عمومى و ترتيب آنها در قالب دقيق و عميق و تطبيق درست آنها بر عناصر خاص آن، اثر زيادى دارد.
دوم: توانايى علمى قبلى فقيه؛ زيرا تفاوت فقها در اين توانايى نيز در ترتيب دقيق و عميق قواعد و تطبيق آنها، اثر بارزى دارد.
سوم: غفلت فقها از عناصر دخيل در تكوين يا تطبيق قواعد، نيز گاهى مى‌تواند منشأ اين اشتباه محسوب شود.
چهارم: تفاوت شرايط زندگى و محيطى كه فقها در آن به سر مى‌برند، نيز گاهى، و به ندرت، منشأ خطا است.
نتيجه اين كه، شرايط سياسى كشور و اوضاع عمومى اجتماعى، در فهم و استنباط احكام شرعى از قواعد عمومى اصولى، تأثيرى ندارد.