نظر شريعت مقدس درباره عمليات خلق انسان با شيوه شبيه سازى ژنتيك[1] چيست؟
پاسخ:
اين عمل در ذات خود از نگاه شريعت جايز است و اشكالى ندارد، مگر اين كه جنبه هاى منفى و مفاسد نوعى داشته باشد كه توازن جامعه را برهم زند و به اختلال اجتماع و انحطاط آن از نگاه اقتصادى، فرهنگى، علمى و صاحى و در نتيجه سقوط و فروپاشى آن بيانجامد كه در اين حالت جايز نيست.
[1] . با توجه به اهميت موضوع شبيه سازى هم در اين مبحث و هم در مباحث بعدى، لازم است با استفاده از منابع پزشكى توضيحات اندكى در اين مورد داده شود.
شبيه سازى(cloning ) يكى از پيشرفته ترين دست يافته هاى بشر در زمينه علم پزشكى و مهندسى ژنتيك است كه هر مرحله پيشرفت آن جنجالهاى بسيار زيادى را به همراه دارد.
امكان شبيه سازى انسان زمانى مطرح شد كه دانشمندان اسكاتلندى در مؤسسه روسلين،« دالى» را توليد كردند.« دالى» كه به« دالى گوسفنده» شهرت داشت گوسفندى بود كه توليد آن در سراسر دنيا با عكس العمل هاى متفاوتى از لحاظ علمى و اخلاقى مواجه شد. اين كار كه در سال 1997 ميلادى از سوى مجله« نيچر» به عنوان مهم ترين تحقيق علمى سال برگزيده شد، در. 9 كنار نگرانيهاى اخلاقى بسيار زيادى كه در برداشت- چه از سوى علماى مسيحيت و اسلام چه از سوى مقامات كشورهاى مختلف- افق جديدى در علم ژنتيك پيش روى دانشمندان گشود و اميدوارى هاى زيادى براى بهبود زندگى بشر ايجاد كرد. به دليل حساسيتى كه توليد« دالى» دربرداشت، رسانه ها توجه خاصى به پديده شبيه سازى نشان دادند. اما اين نوع شبيه سازى تنها يك نوع خا عس از چندين روش شبيه سازى موجود در علم پزشكى و ژنتيك است كه به شبيه سازى باز توليدى مشهور است. علاوه بر اين نوع شبيه سازى، چند نوع ديگر شبيه سازى هم وجود دارد كه مى توان از آن ها علاوه بر باز توليد يك ارگانيزم خاصى در انجام ديگر تحقيقات پزشكى هم استفاده كرد. سه نوع شبيه سازى بيشتر قابل توجه است:
1- شبيه سازى دى ان اى يا فناورى دى ان اى بازتركيب شده.
2- شبيه سازى بازتوليدى.
3- شبيه سازى درمانى.
فناورى دى ان اى بازتركيب شده:
در اين قسمت مى توان فناورى دى ان اى بازتركيب شده، شبيه سازى دى ان اى، شبيه سازى مولكولى يا شبيه سازى ژنى را در كنار هم دسته بندى كرد؛ چون همه از يك پروسه مشترك پيروى ميكنند. انتقال دستواره( تكه اى از دى ان اى اصلى كه براى تكثير از آن جدا ميشود) از يك ارگانيزم به يك عنصر ژنتيك خود همانندساز مانند پلازميد باكتريايى. دانشمندانى كه بر روى يك زن خاص كار مى كنند معمولًا از پلازميد باكتريايى براى توليد كپى هاى چندگانه همان زن استفاده مى كنند. پلاز ميدها كروموزوم هاى اضافى خود همانند ساز مولكول دايره اى دى ان اى هستند كه جدا از زنوم هاى معمولى باكتريايى هستند. پلاز ميدها و ديگر گونه هاى ناقل شبيه سازى، توسط محققان ژنوم انسان براى تكثير زنها و ديگر تكه هاى كروموزوم كه مواد شناسايى كافى براى تحقيق بيشتر توليد مى كنند استفاده مى شوند. براى شبيه سازى يك زن، يك تكه از دى ان اى كه زن موردنظر را شامل ميشود از دى ان اى كروموزومى توسط آنزيمهاى محدودكننده جدا ميشود و سپس با يك پلازميد كه توسط همان آنزيمهاى محدودكننده جداشده است، تركيب مى شود. هنگامى كه يك تكه از دى ان اى كروموزومى به ناقل شبيه سازى در آزمايشگاه وصل مى شود، به آن مولكول دى ان اى بازتركيب شده گفته مى شود. با انتقال اين مولكول به سلول ميزبان مناسب، دى ان اى باز تركيب شده در كنار دى ان اى سلول ميزبان باز توليد مى شود.
شبيه سازى بازتوليدى:
شبيه سازى بازتوليدى فناورى است براى توليد يك حيوان كه از همان هسته دى ان اى بهره مى برد كه حيوانى ديگر در همان زمان يا پيش از آن، آن هسته دى ان اى را داشته يا دارد. دالى گوسفند معروف اسكاتلندى ها با همين روش شبيه سازى شده بود. در اين پروسه كه انتقال هسته سلول تكثيرشونده نام دارد، دانشمندان مواد ژنتيك هسته يك سلول بالغ اهداكننده را به يك تخم كه هسته و همين طور مواد ژنتيك آن جدا شده اند منتقل مى كنند. اين تخم كه دى ان اى يك سلول اهداكننده را در خود دارد بايد با جريان هاى شيميايى يا الكتريكى مراقبت شود تا براى تقسيمات سلولى تحريك شود. هنگامى كه جنين شبيه سازى شده به سطح مناسبى از پيشرفت مى رسد به رحم يك ميزبان مؤنث منتقل مى شود؛ جايى كه تا تولد به پيشرفت خود ادامه مى دهد. موجودى كه با روش انتقال هسته توليد مى شود، نمونه شبيه سازى شده واقعى حيوان اهداكننده نيست و فقط دى ان اى كروموزومى و هسته اى آن همانند حيوان اهداكننده است. در اين زمينه موفقيت پروزه دالى بسيار چشمگير است؛ چرا كه اثبات كرد مواد ژنتيك يك سلول بالغ مى تواند براى توليد يك ارگانيزم جديد كامل مورد استفاده قرار گيرد. پيش از اين دانشمندان بالاتفاق تصور ميكردند هنگامى كه سلولى به كبد، قلب، استخوان يا هر نوع ديگرى از بافت هاى بدن تخصيص داده مى شود، ديگر استفاده از آنها در بافتهاى ديگر امكان ندارد و ديگر ژن هايى كه در سلول بودند و نيازى به آنها نبود غيرفعال مى شوند. برخى محققين براين باورند كه اشتباه يا كاملى انجام ندادن پروسه باز برنامه ريزى، سبب مرگ، نقص عضو و معلوليت حيوانات شبيه سازى شده خواهد شد.
شبيه سازى درمانى:
اين شبيه سازى كه به شبيه سازى جنينى هم معروف است در واقع توليد جنين هاى انسانى براى استفاده در تحقيقات است. هدف از انجام اين شبيه سازى توليد انسان هاى شبيه سازى شده نيست، بلكه هدف كشت سلول هايى است كه مى توانند در تحقيقات پيشبردى انسان و همچنين درمان بيمارى ها مورد استفاده قرار گيرند. اين سلولها براى محققان بيومكانيك بسيار با اهميت هستند؛ براى اين كه مى توان از آن ها براى توليد هر نوع سلولى كه در بدن انسان وجود دارد استفاده كرد. اين سلولها پس از گذشت 5 روز از تقسيم تخم، از آن استخراج مى شوند. پروسه استخراج باعث از بين رفتن جنين مى شود كه اين مسأله نگرانيهاى اخلاقى فراوانى را در پى دارد. محققان اميدوارند روزى اين سلولهاى ساختگى، جايگزين مناسبى براى سلول هايى شوند كه بر اثر بيمارى هايى نظير آلزايمر، سرطان و … از بين رفته اند.
پس از آشنايى جزيى با روشهاى مختلف شبيه سازى، اين سوال مطرح مى شود كه اصلًا چرا انسان بايد شبيه سازى شود؟ يا اين كه آيا تا به حال هيچ انسانى شبيه سازى شده است؟ در مورد شبيه سازى انسان بايد گفت كه تا به حال هيچ انسانى از كشت سلول هاى يك انسان ديگر توليد نشده است. اما در مورد اينكه چرا انسان بايد شبيه سازى شود، اين گروه از دانشمندان موارد ذيل را ذكر مى كنند. يكى از كاربردهاى شبيه سازى مى تواند براى زوج نابارورى اتفاق بيفتد كه تمايل بسيار زيادى به فرزند دارند. اين فرزند كه از يكى از والدين شبيه سازى مى شود، مسلماً در دوران كودكى فشارهاى فيزيولوزيكى بسيار زيادى را متحمل خواهد شد. كاربرد ديگر شبيه سازى مى تواند شبيه سازى استعدادهاى بشرى براى چند نسل باشد. مثلًا مى توان با استفاده از دى ان اى اينشتين، وى را شبيه سازى كرد. اما هيچ تضمينى نيست كه اينشتين جديد همانند آلبرت با هوش ما همان راهى را برگزيند كه اينشتين به خاطر آن به شهرت رسيده است. يكى ديگر از موارد شبيه سازى، توليد جنين هاى تحقيقاتى است كه پيشتر بدان اشاره شد. با همه علاقه اى كه بشر به شبيه سازى دارد، اين پديده داراى خطرات و ايراداتى است كه به صورت مختصر به آنها اشاره خواهد شد. شبيه سازى بازتوليدى بسيار گران و اميد انجام مطلوب آن بسيار كم است. نزديك به 90 درصد اقدام هاى شبيه سازى در اين زمينه به نتيجه نمى رساند و براى انجام يك شبيه سازى موفق، بايد نزديك به 100 بار انتقال هسته اى صورت گيرد و در همين يك مورد موفق هم، حيوان شبيه سازى شده نسبت به عفونت ها بسيار غيرمقاوم است. نمونه آن هم دالى بود كه بر اثر عفونت ريه مرد. علاوه بر آن رشد تومورها در آن به سرعت انجام مى شود و كوچك ترين بيمارى براى اين نوع حيوانات مى تواند منجر به مرگ شود. اكثر اين حيوانات رشد غير طبيعى دارند و گاه به دلايل نامشخص به يك باره مى‌ميرند.
از ميان حيواناتى كه تاكنون شبيه سازى شده اند، مى توان به گوسفندها، موش ها، گاوها و حيوانات خانگى از قبيل گربه اشاره كرد. اما يكى از وسوسه انگيزترين شبيه سازى ها، شبيه سازى حيوانات ماقبل تاريخ مانند دايناسورها است، بدين ترتيب كه با استفاده از دى ان اى بازمانده از آنها در سنگواره ها، آنها را شبيه سازى كرد. هنگامى كه اين فرضيه مطرح شد، موافقت ها و مخالفت هاى زيادى با آن صورت گرفت. اما اين التهابات به زودى فروكش كرد؛ چون اين موجودات بيش از 65 ميليون سال پيش از بين رفته اند و اين در حالى است كه دى ان اى، فقط 10 هزار سال عمر مى كند. نظريه بعدى شبيه سازى ماموت ها بود كه كمتر از 10 هزار سال پيش زندگى مى كرده اند. با اين حال پيداكردن دى ان اى مناسب ماموت ها غير ممكن به نظر مى رسد. با اين تفاسير شبيه سازى موجودات منقرض شده فعلًا امكان پذير نيست. البته شايد روزى فرزندان شبيه سازى شده دانشمندان امروزى بتوانند دايناسورها را هم اهلى كنند.( مترجم)