انواع ربا
در اين‌جا دو نوع ربا وجود دارد:
نوع اول- رباى ثابت
به ربايى گفته مى‌شود كه نرخش ثابت و شناخته شده است و تغيير نمى‌كند. براى نمونه، شخصى از بانك به مدت پنج سال 100 دلار قرض مى‌گيرد و هر سال سه دلار به عنوان سود مازاد بر قرض به بانك پرداخت مى‌كند. بعد از پنج سال نيز 100 دلارى را كه از بانك قرض گرفته بود، به بانك برمى‌گرداند و در اين مدت نسبت رباى پايدار و ثابت، 3 درصد بوده است.
نوع دوم- رباى متغير
رباى متغير به ربايى گفته مى‌شود كه بر حسب عرضه و تقاضا تغيير مى‌كند و ثابت نيست، مانند شاخص لايبور. مثلا شخصى 100 دلار براى مدت پنج سال از بانك قرض مى‌گيرد و هر سال سود قرض را بر اساس لايبور پرداخت مى‌كند. پس از پنج سال هم 100 دلار را به بانك برمى‌گرداند كه ممكن است مقدار سود اين وام در سال نخست 2 درصد، در سال دوم 3 درصد و به همين ترتيب، به نسبت لايبور تغيير پيدا كند.
مبادله ربوى قراردادى بين دو نفر است. براى نمونه، بين دو نفر به مدت پنج سال 100 دلار مبادله ربوى صورت مى‌گيرد. زيد 100 دلار را از حسن قرض ربوى گرفته است و از ابتداى سال به صورت ثابت، سالانه 3 دلار به حسن مى‌پردازد. حسن به زيد هر سال مبلغى را به نرخ لايبور مى‌پردازد، اما اين مبلغ سالانه در حال تغيير است. مثلا در سال اول، سه دلار و در سال دوم، چهار دلار است و همين گونه ممكن است بالاتر برود.
مبادله ربوى بر شاخص ربوى هم‌چون لايبور استوار است، ولى ربايى وجود ندارد؛ زيرا قرضى شكل نگرفته است. بنا بر اين، با توجه به نبود قرض، آيا اين معامله جايز است؟
پاسخ: اين نوع مبادله نيز جايز است و از نظر شرعى اشكال ندارد. بر اين نوع مبادله نه عنوان خريد و فروش صدق مى‌كند و نه عنوانى ديگر از عنوان‌هاى قراردادهاى شرعى، اما دليلى بر حرمت اين نوع مبادله نيز وجود ندارد، بلكه بعيد نيست اين معامله تحت عنوان «تِجارَةً عَنْ تَراضٍ» داخل گردد؛ به اعتبار اين‌كه نزد عقلا نوعى از تجارت محسوب مى‌شود. مى‌توان گفت لايبور در بازار موثر است و تنها يك رقم مى‌باشد نمى‌توان آن را قرض دانست؛ زيرا پرداخت آن بر اساس مبادله است و مرجع اين مبادله، شرط دو طرف معامله نسبت به يكديگر مى‌باشد. در نهايت، يكى از آن دو بر ديگرى شرط كرده كه مبلغ ثابتى را در سالانه به وى بپردازد، اما ديگرى شرط كرده است كه پرداخت وى سالانه و بر اساس لايبور باشد كه با اختلاف شاخص‌هاى بازار، از سالى به سال ديگر متفاوت مى‌شود.