س 1: مسجدی که زیر زمین دارد و آن را کتابخانه و… درست کرده‌اند، آیا زیر زمین یاد شده حکم مسجد را دارد؟
ج: بستگی به نیت واقف دارد که همه را برای مسجد وقف کرده است یا یک طبقه را.
س 2: کسی زمینی را برای مسجد وقف کرده است، اما نیت نکرده که مسجد طبقه دوم هم داشته باشد آیا می‌توان بالای مسجد کتابخانه یا حسینیه ساخت؟
ج: اشکالی ندارد. سقف مسجد هم حکم مسجد را دارد اما بالاتر از آن حکم مسجد را ندارد.
س 3: گروهی از مهاجران افغانستانی در ایران، برای مراسم عزاداری حسینیه‌ای ساخته‌اند حالا که می‌خواهند برگردند، آیا میتوانند وسایل و لوازم حسینیه مانند فرش، ظرف، بلند گو و… را برای حسینیه‌ها و مساجد افغانستان ببرند در حالی که یقین دارند اگر نبرند وسایل یاد شده بدون استفاده می‌ماند؟
ج: بله! میتوانند با خود ببرند اما چون وقف حسینیه بوده است نمی‌توانند برای مساجد ببرند.
س 4: آیا از خاک قبرستان می‌توان برای خشت دیوار اطراف قبرستان استفاده کرد؟
ج: اگر وقف باشد جایز نیست و گر نه مانعی ندارد.
س 5: برداشتن خاک برای ساختن خانه مسکونی از قبرستانی که تازه کشف شده و اثری از مردگان در آن دیده نمی‌شود، و ارثان مردگان هم شناسایی نمی‌شوند جایز است؟
ج: اگر موقوفه بودن قبرستان ثابت نشده باشد و اجساد مردگان پوسیده و رمیم شده باشد مانعی ندارد.
س 6: کسی که زمین کشاورزی‌اش متصل به قبرستان است اگر احیاناً قبرها زیر کشت بروند البته قبرها به گونه‌ای کهنه باشد که مالک زمین اصلاً نداند که در آن‌جا قبر بوده است یا نه، یا درخت میوه غرس کند به گونه‌ای که ریشه درخت در زیر قبرستان برود و اصلاً غرس درخت میوه در گوشه قبرستان چه حکمی دارد؟
ج: اگر قبرستان وقف باشد نه جزء زمین میشود و نه درختکاری میشود. اگر وقف نباشد و قبرها بیش از یک قرن پیشینه و سابقه داشته باشد، درختکاری اشکالی ندارد.
س 7: در زمان جنگ‌های داخلی در حریم تکیه خانه و منبر عمومی پایگاه نظامی ساخته بودند. اکنون با وجود فعّال بودن مدرسه علمیه می‌توان پایگاه نظامی قبلی را جزء مدرسه علمیه قرار بدهند؟
ج: ساختن پایگاه نظامی در حریم تکیه خانه ـ شرعاً ـ جایز نبوده است. متولی تکیه خانه میتواند اجاره آن را بگیرد و برای تکیه خانه مصرف کند یا اینکه پایگاه را خراب کند و مدرسه علمیه بسازد.
س 8: زمینی برای ساختن مسجد شیعیان در محله سنی نشین وقف شده است. شیعیان با آن زمین فاصله زیادی دارند. اگر مسجد هم بسازند فایده‌ای ندارد آیا جایز است که زمین را بفروشند و قیمت آن را زمین دیگری در محله شیعه نشین بخرند و مسجد بسازند یا قیمت زمین را در کارهای عام المنفعه مصرف کنند؟
ج: اگر زمین برای مسجد قابل استفاده نیست بفروشند و زمین دیگری برای احداث مسجد بخرند.
س 9: شخصی، زمینی را برای حسینیه وقف میکند و بعد از آن به سربازی می‌رود. در زمان سربازی از دنیا می‌رود. برادران متوفی سال‌ها از محصول زمین موقوفه استفاده می‌کنند و سه سال است که یک گوشه زمین را برای حسینیه داده اما بقیه زمین همچنان در تصرف برادر متوفی است حکم مسئله چیست؟
ج: زمینی که وقف حسینیه است، تغییر و تصرف در آن جایز نیست و هر اندازه که از محصول زمین استفاده کرده‌اند برگردانند تا درمورد وقف مصرف شود.
س 10: نظر به نیازمندی و ضرورت های شدید مردم منطقه قرار است جاده ماشین از داخل قریه عبور داده شود اما خط جاده از قسمتی از بالای قبرستان میگذرد که البته همین موقعیت را راه عمومی و مواشی تشکیل میدهد وتعدادی از مردم شدیداً مخالف کار اعمار جاده از این نقطه قبرستانی هستند که البته امکان تخریب مقداری از قبرستان هم وجود دارد آیا اینها حق مخالف دارند یا نه؟
ج: اگر بین قبرها قبور علما و صلحا باشد یا توهین به قبور مومنین دیگر بشود ویا قبرستان موقوفه باشد کشیدن جاده جائز نیست باید جاده را از جای دیگر بکشند.
س 11: شخصی زمین خود را برای ساختن حسینیه وقف میکند حسینیه درست میشود اما بعد از گذشت چند سال در اثر نمناک بودن مکان حسینیه خراب میشود و اهالی قریه در جای دیگر حسینیه میسازد اکنون فروش جای حسینیه سابق جایز است یا نه؟
ج: بلی میتواند بفروشد و قیمتش را صرف حسینیه جدید کند.
س 12: در اثر بی توجهی خادم حسینیه پول حسینیه از بین می‌رود آیا خادم ضامن است یا نه؟
ج: اگر خادم در نگهداری آن پول بی باکی کرده باشد ضامن است.
س 13: تعداد اشخاص یک زمین را خریده و تحت عنوان قومی برای قبرستانی وقف نموده‌اند در این قبرستانی اشخاص که از این قوم بعداً در کابل آمده‌اند یا بعد می‌آیند دفن اموات این مردم که بعداً آمده جایز است یا اشکال شرعی دارد اگر اشکال داشته باشد با پرداخت پول میتواند جواز پیدا کند یا نه؟
ج: از کسانیکه زمین را خریده‌اند باید پرسید که مقصود شان همه قوم بوده یا خصوص کسانیکه در همان وقت در کابل موجود بوده‌اند هرچه بگویند به آن عمل کنند.
س 14: تعداد تقریباً 30 خانه یک مقدار زمین را برای قبرستانی خریداری نموده است و عنوان وقف را برای همین تعداد خانه گذاشته‌اند اکنون یکخانه از آنها تصمیم دارد منطقه را ترک کند و کسی دیگر را بجای خود شریک کند صحیح است یا نه؟
ج: حق ندارد کسی را جای گزین کند.
س 15: اهالی قریه می‌خواهند یک حسینیه جدید بنا کنند آیا مال و سامان حسینیه سابق را میتوانند از این اسباب در حسینیه جدید استفاده کنند یا نه؟
ج: تا زمانیکه حسینیه قدیم تعطیل نشده و از استفاده خارج نشده باشد نمی‌توانند در حسینیه جدید بکار برند.
س 16: پول نقد موقوفات حسینیه را میشود به اجاره‌ی که بین مردم رواج است معامله کرد یا نه؟ البته متولی شرعی هم ندارد
ج: اول از طرف حاکم شرعی متولی برای وقف نصب بشود بعد از آن به مصالح حسینیه با آن پول معامله شرعی میتواند انجام دهد.
س 17: اگر کسی از اموال خود وقف کند مثلاً برنج یا روغن یا گندم که در هر سال در عاشورا یا غیر عاشورا صرف کند آیا این شخص بجای اشیاء مذکور چیز دیگر میتواند بدهد یا نه؟
ج: برنج و روغن و بقیه ما کولات قابل وقف نیستند.
س 18: سی سال قبل کسی پانصد متر زمین را جهت اعمار مسجد وقف کرده است و مردم روی آن زمین مسجدی به سبک قدیم ساخته‌اند و نماز خوانده‌اند حالا مردم مسجد قدیم را می‌خواهند خراب کنند و مسجدی با ساختمان جدید بسازند چون زمین قبلی مستطیل بوده ولی مردم می‌خواهند مسجد جدید را مربع بسازند واقف زمین فعلاً در آن شهر نیست و مردم ازپیش خودشان ساختمان مسجد قدیم را می‌خواهند خراب کنند حدود صد متر از جای مسجد روی زمینها واقف بگذارند و یکصد متر از زمینهای واقف را ضمیمه کنند تا مسجد مربع شود که در واقع جای مسجد را با زمین واقف معاوضه می‌کنند بدون اینکه واقف را مطلع سازند و حالا بر فرضی که رضایت واقف را جلب کنند آیا تخریب مسجد فعلی و معاوضه کردن آن با زمین کشاورزی جایز است یا خیر؟
ج: در فرض سؤال معاوضه زمین مسجد و لو با اجازه واقف جایز نیست.
س 19: حسینیه واقع در زمین مشترک که هنوز تقسیم نشده مالی دو برادر است ساخته شده یکی از این برادرها در ایران زندگی میکند مخالفت خود را با ساخت این حسینیه اعلام کرده است آیا تخریب این حسینیه جایز است یا خیر؟ نماز خواندن و عزاداری جواز دارد یا نه؟
ج: بدون اجازه صاحبان زمین نماز خواندن و عزا داری و سایر تصرفات در آن جواز ندارد و تخریبش جایز است.
س 20: بعضی از اجناس نظیر بلند گو یا سفره و… برای مسجد و حسینیه مردم می‌خرند، آیا اجناس حکم وقف را دارد تا برای مسجد دیگر یا حسینیه دیگر استفاده کند؟ از اینکه حسینیه از راهای خیر است برای حسینیه دیگر یا مسجد دیگر گاه گاهی استفاده شود اشکال ندارد؟
ج: صاحبان بلندگو و سفره و غیره اگر آنها را وقف در حسینیه خاص کرده باشند استفاده از آن اجناس در حسینیه دیگر جواز ندارد و اگر مقید نکرده باشند به حسینیه خاص استفاده در سایر حسینیه‌ها اشکال ندارد.
س 21: اجناس موقوفه را با اجازه متولی آن میشود تصرّف کرد حالا اگر متولی نداشته باشد باید چکار کند و یا با اجازه چه کسی میتواند تصرّف نماید؟
ج: حاکم شرع شخص امینی را به عنوان متولّی منصوب نماید.
س 22: نسبت به اموال موقوفه که زمین و ملک را برای شخصی خاص و یا اشخاص وقف نموده است کسی دیگر نمی‌تواند تصرف نماید، آیا نسبت به دانش آموزان یا دانشجویان اجازه می‌فرمایید در مدرسه علمیه و حوزه علوم دینی که مدرسه برای طلاب وقف شده دانش آموز و یا دانشجو سکونت داشته یا از وجوه شرعی استفاده نمایند یا خیر؟
ج: اگر بیشتر اوقاتش در تحصیل علوم دینی صرف نشود حق استفاده از مدرسه و وجوهات شرعیه ندارند.
س 23: اگر دانشجو یا دانش آموز چند ماه در مدرسه علوم دینی سکونت داشته باشد و بعض از دروس حوزه یا اطلاعات دینی را یاد بگیرد و همچنین اشخاص میتوانند از وجوه شرعیه استفاده نمایند؟
ج: تابع مقررات آن مدرسه است اگر سهم امام ٷ منظور باشد منوط به اجازه حاکم شرع است و اگر فقیر باشند از زکات میتوانند استفاده کنند
س 24: خانمی بدون وارث است تعداد درختی که داشت در حضور مسلمین با صیغه وقفتُ، وقف حسینیه میکند و زمین خود را باشرط برای کسی میدهد که مرا به کربلایی معلّی ببر اگر مرا کربلا نبردی زمین من نیز وقف حسینیه باشد بعد از چند سال آن خانم از دنیا رفت وشرط هم به جا آورده نشد، آیا این زمین چه حکم دارد؟ درختهای موقوفه را اهالی حسینیه یکدفعه بزرگهایش را پَی کرده و نخلهای شان حکم وقف را دارد؟
ج: در فرض سؤال چنین وقفی در زمین صحیح نیست امّا درختان را اگر در حال حیات خود وقف کرده باشد وقف صحیح است و هر تعداد درختی که در حین وقف موجود بوده وقف است امّا آن درختهای که بعداً به وجود آمده وقف نمی‌باشد. و این خانم اگر هیچ وارثی از هیچ طبقه نداشته باشد وارث چنین شخصی حاکم شرع است.
س 25: وسایل مسجد از قبیل فرش و ظرف و تریبون و بلند گو و… را می‌توانیم در خارج از مسجد استفاده نمائیم؟
ج: در فرض سؤال اگر آن وسائل وقف مسجد باشد در خارج مسجد از آن نمی‌توانند استفاده کنند.
س 26: چاه آب بمبهای که توسط مؤسسه در داخل حیات مسجد حفر شده و مبلغ هشت هزار افغانی از پول وقف مسجد برای آن چاه وسایل بمبهای خریده شده آیا استفاده از آن در از آب خارج از مسجد که همسایه های مسجد ببرند و ظرف بشویند و لباس بشویند و یا وضوء و غسل نمایند چه صورت دارد؟
ج: اگر از پول مسجد هم برای حفر چاه مصرف کرده است احتیاطاً از آب چاه نباید خانه های همجوار استفاده کنند.
س 27: شخصی در حال عقل و هوشیاری و اختیار خودش وصیّت کرده و گفته ـ مثلا ـ فلان زمین آبی بنده وقف ـ فلان ـ حسینیّه کردم. بعد از مدّت 18 ساعت تقریباً بعد از این وصیّت وفات کرده و قبض و اقباض صورت نگرفته و وارثین ایشان اوّل گفتند هرچه وصیت نموده ما قبول داریم و بعداَ همین زمین نامبرده را برای سه نفر فروخته اند.
حالا سؤال چنین است:
1 ـ همین که گفته زمینم وقف، آیا کفایت از صیغة وقف میکند یاخیر؟
ج: در فرض سؤال اگر گفته وقف کردم یعنی انشاء وقف از طرف واقف صورت گرفته باشد وقف صحیح و آن زمین قابل فروش نیست اگر بفروشد بیع باطل است امّا اگر گفته بعد از من وقف باشد وقف باطل است و زمین مال ورثه است و فروشش اشکال ندارد
2 ـ در موقوفات عامّه قبض و اقباض شرط است یا خیر؟ (قبض معتبر است یا قصد؟)
ج: در موقوفات عامّه قبض و اقباض شرط نیست.
3 ـ وارث حق ردّ و قبول چنین وقف را دارد یانه؟
ج: وارث حق ردّ آن را ندارد و چون زمین تا صاحب زمین زنده باشد ورثه کاره نیست.
4ـ بر فرضی که وقف درست نباشد ثلث شان بکجا باید مصرف شود؟ با توجّه به اینکه اموال منقولی خود را بجای روزه و نماز قضایی‌اش وصیت نموده است؟
ج: بر فرض بطلان وقف زمین مال ورثه است ثلث نمی‌شود.
5 ـ هنگام بیع وشراء مشتری‌ها بعضی قیمت یعنی قسط اوّل را پرداخته و بعداً سرو صدای مردم قریه به وقف بودن زمین مذکور بلند شده و ممانعت نموده‌اند و اقساط بعدی را مشتریان پرداخت نکرده در صورت عدم صحت وقف آیا این بیع و شراء لازم است یا خیار فسخ پیدا شده است؟
ج: بر فرض بطلان وقف آن زمین مال ورثه است، و اگر واقف در زمان حیات خود انشاء وقف کرده باشد فروش آن زمین باطل است و اگر انشاء وقف نکرده بیع صحیح و قابل فسخ نیست.